Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Dik-Faber over een isotopenfabriek in Groningen

Antwoord van Minister Van Ark (Medische Zorg) (ontvangen 9 november 2020) Zie ook
Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar 2020–2021, nr. 371.

Vraag 1

Kent u het artikel «Shine Medical heeft Groningen op het oog voor isotopenfabriek»?1

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2

Is u bekend dat het gaat om een investering van honderden miljoenen en 200 arbeidsplaatsen
met voornamelijk hoogwaardige werkgelegenheid? Vindt u het ook een enorme kans voor
ons land en specifiek de provincie Groningen als een bedrijf zoals Shine Medical zich
hier vestigt?

Antwoord 2

Ja, mij is bekend dat SHINE Medical Technologies (hierna: SHINE) overweegt om – naast
een productiefaciliteit in de Verenigde Staten (Wisconsin) – ook een productiefaciliteit
in Europa te bouwen. Groningen is een van de beoogde locaties en ik ben hierover in
gesprek met SHINE.

Momenteel is de Verenigde Staten (VS) afhankelijk van andere landen voor de toelevering
van medische isotopen, waaronder het meest gebuikte diagnostische isotoop, molybdeen-99m.
Daarom zet de VS zich in om hierin zelfvoorzienend te worden. De Amerikaanse overheid
heeft verschillende ontwikkelingen om medische isotopen te produceren ondersteund
op zowel technisch als financieel gebied. Zo heeft SHINE van de Amerikaanse overheid
40 miljoen USD aan subsidies ontvangen en gebruik kunnen maken van de nucleaire laboratoria
van de Amerikaanse overheid. Daarnaast heeft SHINE private partijen aan zich weten
te binden, om hun technologie verder te kunnen ontwikkelen en een productiefaciliteit
te kunnen bouwen.

Een van de voordelen van de nieuwe technieken is dat deze naar verwachting minder
radioactief afval zullen produceren. De technologie die SHINE heeft ontwikkeld is
veelbelovend. De eerste fabriek van SHINE in Amerika is in aanbouw en deze zal volgens
planning in december 2022 opgestart worden en medische isotopen kunnen produceren.
Ik volg deze interessante ontwikkeling nauwgezet. Het plan van SHINE is om op basis
van deze ervaring in de VS een tweede fabriek in Europa te bouwen.

Een eventuele vestiging van SHINE in Nederland kan een belangrijke bijdrage leveren
aan hoogwaardige werkgelegenheid in Groningen en aan de voorzieningszekerheid van
medische isotopen in Europa en de rest van de wereld. Tevens zou de vestiging van
SHINE kunnen bijdragen aan de versterking van de huidige kennisinfrastructuur en koploperpositie
van Nederland op nucleair en medisch gebied. Op dit moment heeft Nederland een belangrijke
positie in de wereldmarkt, zo produceert en levert de Hoge Flux Reactor in Petten
30% van de wereldvraag aan molybdeen-99. Kortom SHINE en Nederland zouden veel voor
elkaar kunnen betekenen.

Vraag 3

Wat vindt u van de twijfels van Shine Medical «omdat het bezorgd is over onevenredige
Nederlandse staatssteun aan concurrent Pallas»? Kunt u uw antwoord toelichten?

Antwoord 3

Het uitgangspunt is dat de leningen die aan de Stichting Voorbereiding Pallas-reactor
(hierna: Pallas) zijn verstrekt moeten worden terugbetaald, zie hiervoor ook mijn
antwoord op vraag 4. Daarbij houd ik me vanzelfsprekend aan de wet- en regelgeving
inclusief de staatssteunregels. Ik ben in gesprek met SHINE om meer inzicht te krijgen
in de zorgen die ze hebben, en ik wil bezien hoe ik deze zorgen kan wegnemen. In algemene
zin kan ik daarover zeggen dat ik oog heb voor het principe van full cost recovery, waarbij de prijs die voor de medische isotopen wordt gevraagd, alle kosten dekt.
Dit is van belang om een gezonde markt voor medische isotopen te creëren, waarin ook
nieuwe spelers, zoals SHINE een kans krijgen om toe te treden.

Vraag 4

Kunt u een overzicht geven van de investeringen/subsidies/leningen die zowel door
de rijks- als provinciale overheid zijn gedaan voor Pallas? Zijn er eigenlijk al investeerders
geïnteresseerd en is er zicht op een sluitende businesscase waarbij ook de externe
effecten (o.a. opruimen nucleair afval) zijn meegenomen?

Antwoord 4

Het kabinet en de provincie Noord-Holland hebben in 2012 besloten ieder een lening
van 40 miljoen euro te verstrekken aan Pallas. Deze leningen zijn verstrekt zodat
Pallas de eerste stappen kon zetten voor realisatie van een nieuwe onderzoeksreactor,
ter vervanging van de Hoge Flux Reactor in Petten. Deze leningen waren onder meer
bedoeld voor het ontwerp, de aanbesteding, de vergunningsprocedure van de reactor
en voor het ontwikkelen van een gezonde business case door Pallas (fase 1). Hierbij
was het uitgangspunt om de daadwerkelijke bouw en exploitatie – fase 2 en 3 – privaat
te financieren en hiervoor financiers te zoeken. De gemaakte kosten voor het ontwerp,
aanbesteding en vergunningprocedure moeten door de private investeerders worden terugbetaald.
In vraag 5 komt de terugbetalingstermijn van deze leningen aan de orde.

Omdat private financiering op dit moment nog niet mogelijk is en de eerste fase van
project nog niet is afgerond, hebben mijn ambtsvoorgangers ervoor gekozen Pallas aanvullende
leningen te verstrekken. Dit biedt Pallas de mogelijkheid een investeringspropositie
uit te werken. Ik zal uw Kamer nog voor het einde van het jaar in een aparte vertrouwelijke
(vanwege de lopende onderhandelingen) brief hier nader informeren en daarbij zal ik
ook ingaan op de precieze stand van zaken ten aanzien van de mogelijkheden voor private
financiering en het alternatieve scenario waar ik aan werk.

Vraag 5

Klopt het dat Pallas uitstel van terugbetaling heeft gekregen voor leningen van de
rijksoverheid en de provincie Noord-Holland? Zo ja, kunt u aangeven waarom hiertoe
besloten is en wanneer de Kamer hierover geïnformeerd is?

Antwoord 5

De provincie Noord-Holland heeft ingestemd met het verzoek van Pallas om uitstel te
verlenen voor de terugbetaling van de lening van € 40 miljoen van 1 juli 2020 naar
1 januari 2022. Het uitgangspunt bij het vaststellen van de eerdere terugbetalingstermijn
van de lening was de verwachting dat er medio 2020 definitieve afspraken over de terugbetaling
van de lening waren gemaakt met private financiers.

Op dit moment zijn deze afspraken nog niet tot stand gekomen, wat heeft geleid tot
de conclusie dat Pallas momenteel niet in staat is om de lening per 1 juli 2020 terug
te betalen.

Pallas heeft zeer recent een verzoek aan de Staat gedaan voor uitstel voor de terugbetaling
van de lening van 40 miljoen euro. Het verzoek is nog in behandeling. De Kamer zal
hier nader over worden geïnformeerd.

Vraag 6

Deelt u de mening dat verdere steun voor Pallas een heilloze weg is, omdat deze technologie
reeds ingehaald is door nieuwe technologie voor de productie van medische isotopen
die schoner, veiliger, betrouwbaarder en kostenefficiënter is? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 6

De technologie van SHINE is zeer interessant en veelbelovend. Ik denk dat het goed
mogelijk is dat Pallas en SHINE naast elkaar kunnen bestaan en elkaar kunnen versterken.
Zo kunnen met de versneller-techniek, zoals die van SHINE, niet alle isotopen gemaakt
worden, die met een reactor wel kunnen worden gemaakt. De bouw van de Pallas-reactor
kan daarmee een belangrijke bijdrage leveren aan voorzieningszekerheid van medische
isotopen. In mijn uiteindelijke afweging zal ik rekening houden met innovaties, toekomstbestendigheid
en de voorzieningszekerheid van medische isotopen zoals uw Kamer mij ook per motie
heeft verzocht. Ik zal u hiervan op de hoogte houden.

Vraag 7

Vindt u het ook betreurenswaardig dat Lighthouse (ASML) zich genoodzaakt zag om naar
België te vertrekken, waarmee hoogwaardige kennis en werkgelegenheid voor Nederland
verloren is gegaan?

Antwoord 7

De potentiële doorbraaktechnologie van Lighthouse (dat inmiddels verder is gegaan
onder de naam SMART) vond geen private partners en investeerders in Nederland. Daarom
is het kabinet blij met de oplossing die, hoewel buiten onze landsgrenzen, toch dichtbij
is gevonden. De technologie wordt nu door kwalitatief goede partners verder tot ontwikkeling
gebracht in België, met een grote rol voor diverse Nederlandse hightechbedrijven.
Het kan daarmee bijdragen aan wereldwijde opgaven op het gebied van medische isotopen.

Vraag 8

Wat gaat u doen om een gunstig vestigingsklimaat voor Shine Medical te organiseren,
waardoor we deze keer wél in staat zijn om innovatieve bedrijven als Shine Medical
aan ons land te verbinden, met bijbehorende hoogwaardige kennis en werkgelegenheid?
Bent u bereid hierover in gesprek te gaan met Shine Medical?

Antwoord 8

Nederland biedt een gunstig vestigingsklimaat. Volgens de Global Competitiveness Index van het World Economic Forum is Nederland de meest concurrerende economie van de EU en de vierde meest concurrerende
economie ter wereld. Deze ranglijst weerspiegelt de strategische ligging van Nederland
als centraal logistiek knooppunt van Europa, met goed opgeleide arbeidskrachten en
een competitief investeringsklimaat. Daarnaast is in Nederland de complete leveringsketen
voor de productie, verwerking en levering van medische isotopen. Ik ben blij met de
interesse van SHINE om in Nederland een tweede productiefaciliteit te bouwen. Dit
kan een belangrijke bijdrage leveren aan de voorzieningszekerheid in Europa en de
wereld, de werkgelegenheid in Groningen en aan de versterking van de kennisinfrastructuur.
Ik ben hierover momenteel in gesprek met SHINE.