Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Van der Staaij over het bericht dat er in Oekraïne honderden draagmoederbaby’s wachten tot ze opgehaald worden door hun wensouders

Antwoord van Minister Dekker (Rechtsbescherming), mede namens de Ministers van Justitie
en Veiligheid en van Buitenlandse Zaken (ontvangen 30 juni 2020). Zie ook Aanhangsel
Handelingen, vergaderjaar 2019–2020, nr. 3107.

Vraag 1

Hebt u er kennis van genomen dat er in Oekraïne honderden draagmoederbaby’s wachten
tot ze opgehaald worden door hun wensouders?1

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2

Wat vindt u ervan dat baby’s op deze manier niet de noodzakelijke liefde en aandacht
krijgen die juist in de eerste periode zo belangrijk zijn? Waarom worden deze baby’s
niet (tijdelijk) opgevangen en verzorgd door hun eigen draagmoeder?

Antwoord 2

Een kind ontwikkelt doorgaans al in een vroeg stadium een band met zijn ouders of
verzorgers. Het is dan ook van belang dat de kinderen vanaf hun geboorte worden verzorgd
en opgevoed door hun (beoogde) ouders. Iedere breuk of grote verandering in de opvoeder-kindrelatie
is een risicofactor voor de ontwikkeling van een kind.2 Ik vind het dan ook zorgelijk dat kinderen vanwege de corona-lockdown nu mogelijk
niet of beperkt kunnen worden opgehaald door hun (beoogde) ouders zoals gemeld in
het NOS bericht van 15 mei 2020 en de daarbij gepubliceerde video.3 In een nadien in het NRC verschenen artikel wordt toegelicht dat de door de NOS gepubliceerde
video is gemaakt door een Oekraïense draagmoederkliniek en deels in scene is gezet
om het probleem op de politieke agenda te krijgen.4 Sommige kinderen in de video waren al verenigd met hun ouders en voor het effect
waren de vijftig baby’s bij elkaar in één kamer gezet, zo wordt in dit bericht vermeld.
Desondanks is het voor ieder kind dat langere tijd niet met zijn verzorgers en opvoeders
kan worden verenigd een persoonlijke tragedie, zeker als het zeer jonge kinderen betreft.

In Oekraïne is de draagmoeder vanaf de geboorte van het kind niet de juridische moeder
van het kind. Zij heeft dan ook geen verantwoordelijkheid of zorgplicht voor het kind.
Over het algemeen geldt dat draagmoeders een kind dragen en baren met de intentie
het na de geboorte af te staan aan de (biologische) wensouder(s). Het is dan ook de
vraag of de draagmoeders de baby’s (tijdelijk) kunnen en willen verzorgen en bovendien
of dat van hen kan worden verlangd.

Vraag 3 en 4

Welke mogelijkheden zijn er om vast te stellen of de betrokken vrouwen niet gedwongen
worden om een kind voor een ander te dragen, terwijl ze hun kind liever zelf zouden
willen houden?

Is er duidelijkheid over of de betrokken vrouwen wel écht vrijwillig ervoor gekozen
hebben om op deze manier geld te verdienen? Is het risico niet erg groot dat er sprake
is van mensenhandel?

Antwoorden 3 en 4

Ik ben niet bekend met de beweegredenen van de draagmoeders van deze baby’s bij het
besluit tot het vervullen van de rol van draagmoeder. Zowel de draagmoeders als de
getoonde kinderen bevinden zich binnen de jurisdictie van Oekraïne en vallen daarom
onder de Oekraïense wetgeving. Oekraïne is gebonden aan relevante internationale verdragen,
waaronder het Internationaal verdrag inzake de rechten van het kind (IVRK).5 Verder is Oekraïne, net als Nederland, partij bij het Verdrag van de Raad van Europa
inzake de bestrijding van mensenhandel. Het is niet aan mij of Nederland maar aan
de Oekraïense autoriteiten om de feitelijke omstandigheden vast te stellen en waar
relevant strafbare feiten te onderzoeken en te vervolgen.

Op dit moment heb ik een wetsontwerp in voorbereiding waarin een met waarborgen omklede
regeling voor draagmoederschap wordt voorgesteld.6 Een wettelijke regeling geeft het kind de beste kans op zekerheid over wie zijn of
haar ouders zijn, op kennis over de afstamming en op zekerheid omtrent naam en nationaliteit.
Een regeling zal de draagmoeder in Nederland bescherming en waarborgen bieden. In
dit wetsvoorstel worden tevens voorwaarden gesteld voor eenvoudige acceptatie in Nederland
van een buitenlandse geboorteakte na draagmoederschap. Eén van deze voorwaarden is
dat er voor de draagmoeder, voor zover het ouderschap van de wensouders vóór de geboorte
is ontstaan, na de geboorte een mogelijkheid heeft om een beroep te doen op de rechter
om het ouderschap te betwisten. Door het stellen van onder meer deze voorwaarde worden
wensouders die gebruik willen maken van een buitenlands draagmoederschapstraject gestimuleerd
te kiezen voor een land waarin het traject voldoet aan bepaalde waarborgen.

Vraag 5

Bent u ermee bekend of er onder deze baby’s ook kinderen zijn die wachten op wensouders
uit Nederland? Om hoeveel gevallen gaat het? Welke mogelijkheden zijn er om hiertegen
strafrechtelijk of op een andere manier op te treden?

Antwoord 5

Er hebben zich in verband met deze baby’s geen wensouders bij de Nederlandse autoriteiten
gemeld. In het aangehaalde bericht uit het NRC wordt genoemd dat de betreffende kliniek
geen wensouders uit Nederland bedient. Zoals ik in antwoord op vragen 3 en 4 heb aangegeven
is het aan Oekraïne om hiertegen al dan niet (strafrechtelijk) op te treden.

Vraag 6

Is er in Oekraïne nog steeds sprake van dat kinderen die geboren worden uit draagmoeders
meteen de naam krijgen van de ouders die het kind willen hebben?7 Wat zijn de gevolgen hiervan voor hun nationaliteit? Is er ook het risico van staatloosheid?

Antwoord 6

Uit de Oekraïense wet volgt dat de wensouders de juridische ouders zijn van het kind
dat na hoogtechnologisch draagmoederschap ter wereld is gekomen.8 Voorts bepaalt de Oekraïense wet dat het kind de naam van een van de (wens)ouders
krijgt.9 Het vaststellen van de achternaam heeft voor het kind geen nationaliteitsrechtelijke
gevolgen. Het kind is staatloos tot het moment waarop het kind op grond van het nationale
recht van de wensouders de nationaliteit aan hen kan ontlenen. In de gevallen waarin
een Nederlandse wensvader met toestemming van de draagmoeder het kind in Nederland
als ongeboren vrucht rechtsgeldig heeft erkend, heeft het kind bij geboorte de Nederlandse
nationaliteit en is het derhalve niet staatloos.

Vraag 7

Wordt in Nederland in het geval dat de geboorteplaats in Oekraïne is nog extra kritisch
gekeken naar de afkomst en nationaliteit van het kind? Hoe wordt in de praktijk voorkomen
dat kinderen tóch niet bekend zijn met hun ouders en afstamming of zelfs onder een
andere naam opgenomen worden in de basisregistratie?

Antwoord 7

Een kind kan op basis van de gegevens in de geboorteakte waaronder de daarin vermelde
naam ingeschreven worden in de Basisregistratie personen (Brp). Voor gemeenteambtenaren
geldt het advies om extra aandacht te besteden aan een verzoek van in Nederland wonende
(wens)ouders tot inschrijving van een kind in de Brp op basis van gegevens uit een
buitenlandse geboorteakte zoals een geboorteakte uit Oekraïne. Zo kan de ambtenaar
vragen naar de omstandigheden van de geboorte, hoe lang de ouders in Oekraïne zijn
geweest en waarom het kind in Oekraïne is geboren.

Zoals genoemd in antwoord op vraag 6, is in de Oekraïense wet bepaald dat de wensouders
de juridische ouders zijn van het kind dat na hoogtechnologisch draagmoederschap ter
wereld is gekomen. De wensouders staan dan ook als ouders op de geboorteakte van het
kind. In Nederland wordt een beslissing of akte waaruit de afstamming van het kind
geboren uit een draagmoeder in het buitenland niet blijkt in beginsel niet van rechtswege
erkend. De rechter zal dan de geboortegegevens van het kind vaststellen.

Vraag 8

Bent u bereid het gesprek aan te gaan met Oekraïne om deze vorm van commercialisering
van het krijgen van kinderen en het inschrijven onder andere naam per direct te stoppen?

Antwoord 8

In Oekraïne vindt een maatschappelijke discussie plaats over draagmoederschap, mede
aangewakkerd door de recente berichtgeving. De Oekraïense wetgeving omtrent draagmoederschap
is een interne aangelegenheid van de Oekraïense autoriteiten. Ik zal mij daar niet
in mengen. Wel wordt in internationaal verband binnen de Haagse Conferentie voor Internationaal
Privaatrecht gesproken over knelpunten en oplossingen rondom internationaal draagmoederschap.
Zowel Nederland als Oekraïne zijn hier lid van. De Haagse Conferentie heeft in 2015
een expertgroep opgericht die werkt aan de ontwikkeling van een instrument op het
terrein van afstamming/draagmoederschap. De expertgroep bespreekt onder meer de haalbaarheid
van het treffen van internationale bepalingen voor de erkenning van ouderschap na
draagmoederschap.10

Vraag 9

Wilt u ervoor zorgdragen dat ook in Nederland op geen enkele wijze verdergaande mogelijkheden
voor commercieel draagmoederschap komen en dat ook op geen enkele andere wijze medewerking
verleend wordt aan deze praktijken?

Antwoord 9

In Nederland is beroeps- of bedrijfsmatige bemiddeling ter zake van draagmoederschap
thans reeds verboden. In het genoemde wetsontwerp dat ik in voorbereiding heb is een
(on)kostenvergoeding voor draagmoeders opgenomen waarbij het uitgangspunt is dat van
kinderkoop geen sprake mag zijn en dat geldelijk gewin niet de drijfveer mag zijn
voor de draagmoeder. Voorts stelt het wetsvoorstel evidente vormen van kinderkoop
strafbaar, ook als een Nederlander zich hieraan in het buitenland schuldig maakt.
Met deze maatregelen wil ik ongewenste praktijken rondom draagmoederschap voorkomen.

Vraag 10

Is bekend hoe wijdverspreid deze praktijk in Oekraïne is en om hoeveel kinderen het
gaat?

Antwoord 10

In het aangehaalde artikel uit het NRC noemt de directeur van de kliniek in Oekraïne
dat er in Oekraïne jaarlijks 2.500 tot 3.000 kinderen worden geboren uit draagmoederschap
voor buitenlandse ouders. Mijn ministerie beschikt niet over officiële cijfers hierover.

Vraag 11

Is bekend in welke andere landen het ook mogelijk is om via draagmoederschap op een
vergelijkbare manier kinderen te krijgen?

Antwoord 11

Draagmoederschap komt in diverse landen voor. Het verschilt per land en zelfs per
staat of provincie óf en hoe draagmoederschap is gereguleerd. In sommige landen is
draagmoederschap geheel verboden. Draagmoederschap in Georgië heeft overeenkomsten
met de manier waarop dit in Oekraïne is geregeld. Hoe landen draagmoederschap hebben
geregeld is vaak niet één op één met elkaar te vergelijken. Daarbij komt dat de standpunten
en regels van de diverse landen omtrent draagmoederschap regelmatig wijzigen. Om die
reden is niet eenvoudig vast te stellen in welke andere landen het mogelijk is op
een vergelijkbare manier als in Oekraïne via draagmoederschap een kind te krijgen.

Vraag 12

Is dit ook nog steeds mogelijk in India, Nepal, Cambodja, Thailand, Mexico en de Verenigde
Staten en onder welke voorwaarden?11

Antwoord 12

Hieronder ga ik achtereenvolgens in op de mogelijkheden van draagmoederschap in de
landen die worden genoemd in de vraagstelling.

India: vooralsnog is betaald draagmoederschap mogelijk. Om vervolgens met het kind
uit India te kunnen vertrekken verlangt India een verklaring van de overheid van het
land van de wensouders dat het kind de nationaliteit zal krijgen van dat land, of
tenminste toestemming heeft om dat land binnen te komen. Nederland geeft dergelijke
verklaringen niet af. Hierdoor is internationaal draagmoederschap vanuit India de
facto afgesloten. India werkt aan een wet die strikte voorwaarden stelt, bijvoorbeeld
dat de draagmoeder een naaste is van de wensouders. Deze wet, alhoewel in vergevorderd
stadium, is nog niet in werking getreden.

Nepal: betaald draagmoederschap is in Nepal verboden na een uitspraak van het Hooggerechtshof
in juli 2016. Draagmoederschap zonder vergoeding is toegestaan voor onvruchtbare getrouwde
Nepalese paren, maar niet mogelijk voor alleenstaande mannen en vrouwen, transgenders
en buitenlanders.

Cambodja: sinds 2016 is er in Cambodja een verbod op betaald draagmoederschap. Vrouwen
die na het verbod al draagmoeder waren of werden kregen de keuze: een gevangenisstraf
voor mensenhandel (soms oplopend tot vijftien jaar) of het kind verplicht opvoeden
tot het achttien jaar is. Er zijn nu kinderen van bijvoorbeeld Australische ouders,
die worden opgevoed door hun Cambodjaanse draagmoeder.

Thailand: sinds 2015 zijn in Thailand de regels voor draagmoederschap aangepast. Alleen
getrouwde heterostellen, waarvan één van beiden Thais is, mogen via een draagmoeder
een kind krijgen. Voorwaarde is wel dat de draagmoeder de zus is van één van de wensouders.

Mexico: in Mexico is betaald draagmoederschap momenteel – onder stringente voorwaarden
– toegestaan in de deelstaten Tabasco en Sinaloa. In andere deelstaten is betaald
draagmoederschap niet toegestaan.

Verenigde Staten: betaald draagmoederschap is mogelijk in verschillende staten in
de VS. De aard van de betaling en voorwaarden voor draagmoederschap verschillen per
staat.

Vraag 13

Is commercieel draagmoederschap ook nog steeds mogelijk in Georgië?12 Klopt het ook dat het draagmoeders daar verboden is om het kind dat zij zelf ter
wereld gebracht hebben te houden?13

Antwoord 13

Ja, betaald draagmoederschap is mogelijk in Georgië. Conform de Georgische gezondheidswetgeving
komt na de geboorte van het kind uit draagmoederschap op de geboorteakte de naam van
de wensmoeder te staan.14 De draagmoeder heeft daardoor geen juridisch zeggenschap over dit kind.

Vraag 14

Welke inspanningen levert Nederland, ook in Europees en in internationaal verband,
om te bereiken dat in al die landen waar commercieel draagmoederschap mogelijk is
te komen tot een wettelijk verbod vanwege de noodzakelijke bescherming van (ongeboren)
kinderen?

Antwoord 14

Het kabinet acht het van belang dat bestaande knelpunten rondom internationaal (betaald)
draagmoederschap worden opgelost en rechtszekerheid kan worden geboden aan alle betrokkenen,
in het bijzonder aan het kind. Mijn ministerie faciliteert dan ook de deelname van
een Nederlandse expert in de expertgroep van de Haagse Conferentie voor Internationaal
Privaatrecht.15 Uit de verslagen van de expertgroep blijkt dat in de laatste bijeenkomst in het najaar
van 2019 vooruitgang is geboekt met het opstellen van conceptbepalingen voor een nieuw
verdrag dat gaat over de erkenning van buitenlandse gerechtelijke beslissingen over
juridisch ouderschap. Ik juich deze ontwikkeling toe en zal de uitkomsten met een
positieve grondhouding bezien.