Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Bergkamp over het bericht ‘‘Nu Niet Zwanger’-programma moet wel vrijwillig zijn’

Antwoord van Minister De Jonge (Volksgezondheid, Welzijn en Sport) (ontvangen 18 december
2019).

Vraag 1

Bent u bekend met het bericht ««Nu Niet Zwanger»-programma moet wel vrijwillig zijn»?1

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2

Bent u het ermee eens dat er absoluut nooit sprake mag zijn van dwang tot anticonceptie
of stigmatisering van vrouwen binnen dit project?

Antwoord 2

Ja. Nu Niet Zwanger (NNZ) is een vrijwillig programma, waarbij er nooit sprake is
van dwang.

NNZ maakt de kinderwens bespreekbaar bij kwetsbare vrouwen én mannen met een opeenstapeling
van complexe problemen en beperkingen. NNZ ondersteunt hen bij het nemen van de regie
over hun kinderwens. En NNZ ondersteunt als er geen kinderwens is bij het realiseren
van adequate anticonceptie. Doel is het voorkómen van onbedoelde en ongeplande zwangerschappen
bij vrouwen en mannen die op dat moment geen kinderwens hebben. Door hun weerbarstige,
complexe problemen beschikken zij vaak niet over goede kennis en informatie over anticonceptie,
staan ze hier niet bewust bij stil, zijn ze vaak niet in staat dit praktisch te regelen
en de anticonceptie adequaat te gebruiken. Door proactieve voorlichting en begeleiding
op maat over kinderwens, seksualiteit en anticonceptie, wordt hun empowerment vergroot,
worden ze in staat gesteld daadwerkelijk zelf de regie over hun kinderwens te nemen.
Zo kunnen ze een weloverwogen keuze maken, in plaats van dat een zwangerschap hen
«overkomt».

Vraag 3

Zijn er inderdaad (gespreks)protocollen die waarborgen bieden zodat er geen sprake
kan zijn van dwang?

Antwoord 3

De kern van NNZ is maatwerk. Door kwaliteitseisen en toegangscriteria2 als voorwaarden aan de projectsubsidie te verbinden en door het faciliteren van een
zorgvuldige implementatie in de regio met de beschreven NNZ-methodiek, zijn in het
project waarborgen ingebouwd om dwang en drang te voorkomen. Ik licht dat hieronder
toe.

Op basis van de resultaten uit een pilot in Tilburg in 2014, waar NNZ ontstaan is,
is er een kwalitatief onderzoek gedaan. De resultaten van dat onderzoek zijn de basis
voor de methodiek. De methodiek van het programma, waarbij het vrijwillige karakter
uitgangspunt is, is door Rutgers beschreven en is leidend bij de implementatie van
NNZ in de regio. Deze implementatie in de regio wordt intensief begeleid door een
kwartiermaker vanuit het landelijk team van GGD-GHOR Nederland. De kwartiermaker ondersteunt
de lokale projectleider en traint de inhoudelijke coördinator van een regio bij de
implementatie van NNZ, zowel inhoudelijk als procesmatig. Een essentieel onderdeel
van een succesvolle aanpak van NNZ is de samenwerking binnen het lokale medisch en
sociaal domein.

De gesprekken van Nu Niet Zwanger worden uitgevoerd binnen de reguliere zorg waar
de man of vrouw al in beeld is. De betrokken professionals hebben een beroepsopleiding
gevolgd, vallen onder de bestaande wet- en regelgeving, een eventuele beroepscode
en onder de bij de instelling geldende voorschriften en protocollen. De uitvoering
van NNZ valt onder diezelfde voorwaarden. Instellingen faciliteren hun professionals
om zich de methodiek eigen te maken, zodat zij een deel van de begeleidingsfunctie
in hun reguliere werk toe kunnen passen. Binnen betrokken instellingen worden aandachtsfunctionarissen
voor Nu Niet Zwanger aangesteld. Zij worden extra geschoold op basis van de beschreven
methodiek en krijgen (praktische) ondersteuning vanuit het programma om de kwetsbare
(potentiële) ouders – en eventueel hun partner – te begeleiden. Deze scholing is in
samenwerking met Rutgers ontwikkeld. De kern van NNZ is maatwerk. De professional
die het gesprek aangaat investeert in de persoonlijke relatie, sluit aan bij de leefwereld
van de cliënt zodat duidelijk wordt of er een kinderwens is en hoe gedacht wordt over
anticonceptie. De uitvoerende professionals kunnen een meer complexe casus samen uitvoeren
of overdragen aan de zogenaamde aandachtsfunctionaris van Nu Niet Zwanger binnen de
instelling waar zij werkzaam zijn.

Indien een man of vrouw ervoor kiest om de kinderwens uit te stellen door middel van
adequate anticonceptie wordt deze altijdvia de reguliere medische zorgroute gerealiseerd (dus via de huisarts, verloskundige
of gynaecoloog). Opnieuw zijn daarbij dan de voor deze beroepsgroepen geldende richtlijnen
en protocollen van toepassing. Indien een persoon wel een actuele kinderwens heeft,
wordt er zorg gedragen dat de juiste professional hierin kan begeleiden.

Door de hierboven beschreven zorgvuldige wijze van implementatie, binnen de bestaande
geldende kaders voor professionals en instellingen binnen de zorg, ben ik van mening
dat de vrijwilligheid van NNZ geborgd is.

Vraag 4

Als deze protocollen beschikbaar zijn, bent u bereid deze met de Kamer te delen?

Antwoord 4

Zie ook mijn antwoord op vraag 3. NNZ wordt uitgevoerd binnen de bestaande geldende
kaders voor professionals en instellingen binnen de zorg. Als er geen kinderwens is,
wordt eventuele anticonceptie altijdvia de reguliere medische zorgroute via huisarts, verloskundige of gynaecoloog gerealiseerd.
Hierbij zijn de geldende richtlijnen en protocollen van toepassing. Iedere regio heeft
een projectplan, lokale afspraken over opschalen van casuïstiek en het inzetten van
het somatisch netwerk voor het desgewenst consulteren of realiseren van anticonceptie.
Professionals worden getraind in de NNZ methodiek. Deze methodiek zelf is niet door
vertaald in een protocol, juist ook om maatwerk te stimuleren en te borgen.

Vraag 5 en 6

Wat is precies de afbakening van de doelgroep voor het project Nu Niet Zwanger?

Hoe wordt bij het programma bepaald wie tot de doelgroep «kwetsbare vrouwen» behoort
en in aanmerking komt?

Antwoord 5 en 6

De doelgroep is afgebakend met toegangscriteria3. De toegangscriteria zijn leidend voor het bepalen wie er in aanmerking komt voor
NNZ:

NNZ richt zich op kwetsbare mannen en vrouwen in de vruchtbare leeftijd waarbij sprake
is van (vaak) een combinatie van:

Opeenstapeling van problemen en beperkingen (multi-problematiek) zoals het zich gecombineerd
voordoen van bijvoorbeeld ernstige psychiatrische problematiek, verstandelijke beperking,
verslaving, dakloosheid, schulden, loverboyproblematiek, ongedocumenteerd zijn, etc.

Gebrek aan zelfredzaamheid en zelf herstellend vermogen.

Tekortschieten of onvoldoende aansluiten van hulp van zorg en omgeving.

Vanwege complexe problematiek (vrijwel) altijd al in beeld bij diverse organisaties.

Het is belangrijk om op te merken dat problemen – en combinaties van problemen – op
verschillende mensen verschillende effecten hebben. Er is geen vaste meetlat die aangeeft
welke problemen tot welke mogelijkheden en beperkingen leiden. Daarom moet altijd
naar het individu, diens unieke situatie en draagkracht worden gekeken.

Vraag 7

Op welke manier en door wie worden vrouwen benaderd voor het project Nu Niet Zwanger?
Is dat een zorgverlener of iemand van de gemeente?

Antwoord 7

NNZ wordt uitgevoerd door de zorgprofessional die al betrokken is bij de kwetsbare
(potentiële) ouder. Te denken valt aan professionals werkzaam in verslavingszorg,
GGZ, verstandelijk gehandicaptenzorg, vrouwenhulp-verlening, GGD, wijkteams, MEE,
dak- en thuislozenzorg, Raad voor de Kinderbescherming, jeugdzorg, welzijnszorg, maatschappelijk
werk, Veilig Thuis, huisartsen, verloskundigen en/of gynaecologen. Zij benaderen de
mannen en vrouwen in eerste instantie voor NNZ, vanuit hun reguliere behandelrelatie.
Binnen de instellingen zijn aandachtsfunctionarissen voor NNZ aangesteld die professionals
begeleiden en complexe casuïstiek over kunnen nemen en kwetsbare mannen en vrouwen
kunnen begeleiden. De eventuele anticonceptie wordt altijd via de reguliere zorgroute
(huisarts, verloskundige of gynaecoloog) gerealiseerd. Zij gaan uiteraard ook nogmaals
volgens de geldende richtlijnen en protocollen voor hun beroepsgroepen het gesprek
met de mannen en vrouwen aan.

Vraag 8

Hoe wordt stigmatisering door het project voorkomen?

Antwoord 8

Aan het subsidiebesluit voor NNZ zijn de toegangscriteria voor de afbakening van de
doelgroep (zie ook vraag4 en kwaliteitseisen5 als voorwaarden verbonden. Hierin staat vrijwilligheid voorop; er is geen sprake
van dwang en drang. NNZ ondersteunt kwetsbare (potentiële) ouders bij het nemen van
de regie over hun kinderwens, door het gesprek hierover aan te gaan. En NNZ ondersteunt
als er geen kinderwens is bij het realiseren van adequate anticonceptie. Indien er
wel een actuele kinderwens is, wordt er zorg gedragen dat de juiste professional hierin
kan begeleiden. Een vrije, weloverwogen keuze kan alleen gemaakt worden indien de
man of vrouw over de juiste informatie en de juiste praktische ondersteuning beschikt.

Door de kwaliteitseisen en toegangscriteria als voorwaarden te verbinden aan de projectsubsidie
voor NNZ wordt, in combinatie met de zorgvuldige implementatie in de regio die intensief
begeleid wordt vanuit het landelijke team (zie vraag6, stigmatisering voorkomen.

Vraag 9

Op welke manier worden mensen die het project Nu Niet Zwanger uitvoeren opgeleid?
Op basis van welk protocol?

Antwoord 9

Het programma wordt in de regio opgestart en ondersteund door het landelijk team van
GGD-GHOR NL. De regio die met NNZ aan de slag wil krijgt een kwartiermaker toegewezen
die de kwaliteit van de opzet en aanpak van NNZ in de regio bewaakt. Nu Niet Zwanger
wordt in de regio uitgevoerd door7 een projectleider8 inhoudelijk coördinatoren als inhoudsdeskundigen, netwerkbouwers in de regio en uitvoeringsondersteuning;9 de aandachtsfunctionarissen in de instellingen zelf; en10 de professionals van die instellingen. Om deze uitvoerders te ondersteunen doet het
programma op verschillende manieren aan deskundigheidsbevordering, in samenwerking
met Rutgers. Zo is er een opleiding voor inhoudelijk coördinatoren, zijn er face-to-face
trainingen en is een e-learning beschikbaar. Voor de projectleiders en de inhoudelijk
coördinatoren is er landelijke intervisie, zijn er terugkomdagen, refereerbijeenkomsten,
een digitale community en de mogelijkheid tot moreel beraad.

Vraag 10

Wanneer wordt de eerste monitor verwacht ter uitvoering van de motie Raemakers Bergkamp?11

Antwoord 10

In de tweede voortgangsrapportage Kansrijke Start, d.d. 11 december 2019, ben ik hierop
ingegaan. Van de drie NNZ-programma’s die al langer lopen (Midden Brabant, Rotterdam
en Nijmegen) is bekend dat sinds de start er ruim 2600 gesprekken zijn gevoerd door
professionals over de kinderwens, waarvan het ruim 300 keer gesprekken met mannen
betrof. Voor deze drie programma’s geldt voor de afgeronde NNZ-trajecten dat ruim
80% van de deelnemers op dat moment geen kinderwens bleek te hebben en gekozen heeft
voor adequate anticonceptie. De regio’s die in 2018 en 2019 gestart zijn, zijn veelal
nog druk bezig om de infrastructuur en het netwerk op te zetten en de scholingen te
organiseren. Het daadwerkelijk helpen van kwetsbare vrouwen en mannen begint daar
nu op gang te komen. Tot nu toe zijn in die regio’s 205 mannen en vrouwen aangemeld
voor Nu Niet Zwanger. Van deze mannen en vrouwen heeft tot nu toe 68% gekozen om de
kinderwens uit te stellen en is de anticonceptie gerealiseerd. Met een gedeelte van
deze mensen is het gesprek nog gaande.

Wat betreft de omvang van de gehele doelgroep van Nu Niet Zwanger; het Sociaal Cultureel
Planbureau heeft in 2014 gesteld dat ongeveer 15% van de bevolking over de gehele
linie achterblijft en een onzeker bestaan leidt. De kwetsbare (potentiële) ouders
waar NNZ zich op richt bevinden zich in die groep. In het komende jaar werkt het RIVM
samen met het Erasmus MC en andere experts in het kader van de monitoring aan de operationalisatie
van de term «kwetsbaar». Deze definitie en kwantificering van kwetsbaarheid zal ook
meer inzicht in de totale doelgroep van Nu Niet Zwanger.

Tot slot ben ik op dit moment een separate, onafhankelijke monitor aan het inrichten
voor Nu Niet Zwanger.

Vraag 11

Kunt u deze vragen beantwoorden voor het AO Zwangerschap en geboorte op 18 december?

Antwoord 11

Ja.