Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Wassenberg over het bericht dat rubberkorrels op kunstgras wel degelijk een gezondheidsrisico’s voor kinderen kunnen zijn

Antwoord van Minister Bruins (Medische Zorg), mede namens de Staatssecretaris van
Infrastructuur en Waterstaat (ontvangen 9 september 2019). Zie ook Aanhangsel Handelingen,
vergaderjaar 2018–2019, nr. 3566.

Vraag 1

Kent u de artikelen «Rubbergranulaat op kunstgrasvelden, veilig of niet veilig voor
kinderen?» uit het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde en «Hoogleraren: rubberkorrels
van kunstgras kunnen wel degelijk gezondheidsrisico zijn voor kinderen» uit de Volkskrant?1 2

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2

Kunt u ingaan op de stelling van de onderzoekers dat rapporten van het Rijksinstituut
voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) en het Europees Agentschap voor chemische stoffen
(ECHA) over de gezondheidseffecten van rubbergranulaat wetenschappelijke onnauwkeurigheden
en omissies bevatten, waardoor de conclusie van het RIVM (zijnde: sporten op kunstgrasvelden
met rubbergranulaat zou veilig zijn) prematuur is?

Antwoord 2

De auteurs van het artikel baseren hun constatering op een mogelijke onderschatting
van het risico aan de effect-kant. Zij gaan echter voorbij aan het feit dat het RIVM
in haar onderzoek3 aan de kant van de blootstelling juist factoren heeft meegenomen die leiden tot een
overschatting van het risico. Daarmee is het beschermingsniveau ook voldoende voor
kwetsbare groepen. De in het artikel naar voren gebrachte kritiek is ten tijde van
het onderzoek, zo ben ik geïnformeerd, uitvoerig besproken in de wetenschappelijke
klankbordgroep en tevens belicht in de onzekerheidsparagraaf en discussie van het
RIVM-onderzoeksrapport. De eerste auteur van het artikel in het Nederlands Tijdschrift
voor Geneeskunde had overigens zitting in deze wetenschappelijke klankbordgroep.

Vraag 3 en 4

Kunt u ingaan op de aanbeveling van de onderzoekers dat de Nederlandse overheid ouders
het advies zou moeten geven om hun kinderen zo goed mogelijk te beschermen tijdens
en na het spelen op kunstgras met rubberkorrels? Gaat u dat advies opvolgen? Zo ja,
op welke wijze? Zo nee, waarom niet?

Kunt u ingaan op de aanbeveling van de onderzoekers dat bij kinderen hand- en mondcontact
met het rubbergranulaat zoveel mogelijk dient te worden voorkomen? Wat gaat u met
die aanbeveling doen?

Antwoord 3 en 4

In het artikel wordt aanbevolen om hand- en mondcontact met het granulaat van oude
autobanden zoveel mogelijk te vermijden en na het sporten de blote huiddelen en kleding
zo snel mogelijk te wassen.

Ook in het RIVM-rapport is duidelijk gemaakt dat het belangrijk is de blootstelling
te beperken. De voorgestelde maatregelen zoals douchen na het sporten, het wassen
van gedragen sportkleding en het zo veel mogelijk beperken van het in de mond stoppen
van wat er op de grond ligt, zijn in mijn ogen normale hygiënische maatregelen waar
geen specifiek overheidsadvies voor nodig is.

Vraag 5 en 6

Was u ervan op de hoogte dat het RIVM in een eerdere studie ervoor pleitte dat de
blootstellingsnorm voor Bisfenol a (BPA) aangescherpt zou moeten worden vanwege gezondheidsrisico’s?
Kunt u aangeven waarom het RIVM later stelde dat op basis van de bestaande blootstellingsnorm
er toch geen gevaar is voor de gezondheid?

Kunt u ingaan op de stelling van de onderzoekers dat het RIVM op basis van eigen kennis
had moeten concluderen dat het risico van BPA onaanvaardbaar hoog was? Kunt u nagaan
waarom dat niet gebeurd is? Op basis van welke argumentatie heeft het RIVM geconcludeerd
dat het risico aanvaardbaar zou zijn?

Antwoord 5 en 6

Ja, hier was ik van op de hoogte. Het RIVM heeft in 2016 voor BPA geadviseerd om de
Europese norm te heroverwegen naar aanleiding van nieuwe inzichten. Dit is vervolgens
belicht in de onzekerheidsparagraaf en discussie van het RIVM-onderzoeksrapport over
rubbergranulaat.4 Het is onbekend hoeveel BPA er uit rubbergranulaat vrijkomt. Het RIVM heeft uit voorzorg
aangenomen dat alle BPA die in het rubbergranulaat aanwezig is, vrijkomt bij contact
met de huid of na doorslikken. Bij deze aannames worden de huidige normen niet overschreden.
In werkelijkheid zal niet alle BPA uit het rubbergranulaat vrijkomen en zal de blootstelling
aan BPA (aanmerkelijk) lager zijn. Daarom is ook geen risico van BPA uit rubbergranulaat
te verwachten als er een strengere norm zou komen.

Vraag 7

Kunt u ingaan op de stelling van de onderzoekers dat in de studies van het RIVM en
het ECHA een extra veiligheidsfactor had moeten worden meegenomen?

Antwoord 7

Het RIVM heeft mij geïnformeerd dat dit punt uitvoerig is besproken in de wetenschappelijke
klankbordgroep van het onderzoek rubbergranulaat. Er is geen wetenschappelijke overeenstemming
over het al dan niet gebruiken van een extra leeftijdsafhankelijke factor. Het RIVM
heeft in zijn beoordeling gebruikgemaakt van de in Europa afgesproken risicobeoordelingsmethode,
die geen extra leeftijdsafhankelijke factor bevat. Het RIVM is van mening dat in het
onderzoek naar rubbergranulaat voldoende veiligheidsmarge ingebouwd is. De mogelijke
leeftijdsafhankelijke gevoeligheidsverschillen voor risico’s van de polycyclische
aromatische koolwaterstoffen (PAK’s) zijn in het RIVM rapport beschreven in de onzekerheidsanalyse
en discussie.5

Vraag 8

Is het waar dat in situaties waarin onderzoekers twisten over een precieze normering
het voorzorgsbeginsel voorschrijft om uit te gaan van de best beschermende norm? Zo
nee, hoe moet het voorzorgsbeginsel dan geïnterpreteerd worden?

Antwoord 8

In het stelsel van regelgeving mogen producten alleen op de markt gebracht worden
als de stof(fen) daarin, of het product zelf, veilig zijn. Om dit te beoordelen wordt
een schatting gemaakt van de blootstelling aan een stof en deze wordt vergeleken met
informatie over de mogelijke gezondheidseffecten van de stof. Bij deze beoordeling
wordt uitgegaan van zogenaamde «realistic worst case scenarios» om het risico in te
schatten, op basis van conservatieve aannames Deze aannames zijn besproken met de
wetenschappelijke klankbordgroep.

De meerderheid van de klankbordgroep deelde de conclusie van het RIVM dat het er sprake
is van een praktisch verwaarloosbaar risico. Hiermee is het voorzorgsbeginsel in acht
genomen.

Vraag 9

Welke maatregelen gaat u nemen om een gezonde omgeving voor sporters en met name jonge
sporters te kunnen garanderen?

Antwoord 9

Sporten is heel belangrijk voor de ontwikkeling en gezondheid. Als daarbij zorgen
over de veiligheid van producten of materialen ontstaan, dan wil ik dat deze goed
worden onderzocht. Om deze reden heeft het RIVM een uitgebreide studie uitgevoerd
naar rubbergranulaat.6 In de genoemde studie concludeert het RIVM dat de risico’s voor de gezondheid van
sporten op kunstgrasvelden die zijn ingestrooid met rubbergranulaat, praktisch verwaarloosbaar
zijn. Het RIVM laat weten dat de resultaten van recentere wetenschappelijke onderzoeken
niet in een andere richting wijzen.

Tijdens het onderzoek heeft het RIVM echter geconstateerd dat de wettelijk toegestane
hoeveelheid polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK’s) in rubbergranulaat
veel hoger ligt dan het gehalte dat in praktijk wordt aangetroffen. Het RIVM adviseert
daarom om tot een scherpere normstelling te komen. Ik onderschrijf dat advies.

In samenwerking met ECHA heeft Nederland, via het RIVM, hiertoe een zogenoemd REACH-restrictiedossier
opgesteld. In dit dossier wordt voorgesteld om maximaal 17 milligram van de som van
de acht PAK’s in een kilo rubbergranulaat toe te laten. Deze norm is aanzienlijk lager
dan de 387 mg/kg PAK’s die zijn toegestaan op basis van de momenteel voor granulaat
geldende mengselnorm voor PAK’s. Naar verwachting wordt in 2020 bekend of het voorstel
op Europees niveau wordt aangenomen. Als het voorstel wordt aangenomen,

zorgt dit ervoor dat er ook in de toekomst geen rubbergranulaat met hoge concentraties
PAK’s wordt toegepast op kunstgrasvelden. Het draagt daarmee bij aan het in stand
houden van een veilige (en gezonde) omgeving voor sporters.

Vraag 10

Kunt u aangeven waarom vermalen autobanden nog gebruikt worden als «infill» op kunstgrasvelden?
Is het waar dat er milieuvriendelijkere alternatieven bestaan die geen gevaar opleveren
voor de gezondheid? Waarom worden deze niet standaard gebruikt?

Antwoord 10

Zoals hierboven beschreven blijkt uit het onderzoek van het RIVM dat het risico voor
de gezondheid van sporten op kunstvelden die zijn ingestrooid met rubbergranulaat,
praktisch verwaarloosbaar is. Daarmee is er geen reden om te komen tot een verbod
op deze toepassing. Wel kan het gebruik van rubbergranulaat schadelijk zijn voor het
milieu in de directe omgeving van het veld doordat de rubbergranulaatkorrels worden
meegesleept door sporters of toeschouwers en zo op de zogenaamde «bermgrond» naast
de velden terecht komen. Het is daarom belangrijk om de verspreiding van rubberkorrels
zo veel mogelijk te beperken. In het komende jaar maak ik het dan ook mogelijk voor
sportverenigingen om in de subsidieregeling Bouw en Onderhoud Sportaccommodaties extra
subsidie te krijgen op maatregelen die verspreiding van rubberkorrels tegen gaan.

Er zijn alternatieven voor instrooimateriaal, zoals kurkkorrels, EPDM- en TPE-korrels.
Ook zijn er op enkele plekken al non-infill velden7 neergelegd die momenteel getest worden op sportbeoefening voor de lange termijn.
De milieu- en gezondheidseffecten van de alternatieven zijn nog niet vergeleken met
die van rubbergranulaat.

Recent heb ik, met mijn collega van IenW, in de SBIR Milieuvriendelijke Sportvelden8 de sector uitgedaagd en financieel ondersteund (€ 1.750.000) om te komen met nieuwe
kunstgrasvelden die een mindere milieubelasting hebben doordat ze bijvoorbeeld beter
recyclebaar zijn. Het gaat bij voorkeur om velden waarvoor geen rubber, of andere
infill nodig is om aan de sporttechnische eisen te voldoen. De drie initiatieven die
momenteel met een haalbaarheidsstudie bezig zijn naar die kunstgrasveld van de toekomst,
zijn alle drie non-infill gebaseerd.

Vraag 11

Heeft deze nieuwe publicatie uw gedachten veranderd over de (on)wenselijkheid van
het gebruik van vermalen autobanden op kunstgrasvelden, aangezien u op 7 maart van
dit jaar nog aangaf de discussie daarover niet opnieuw te willen voeren? Bent u bereid
om een wetgevingstraject te starten om het uitstrooien van vermalen autobanden op
sportvelden te verbieden? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 11

Zoals uit de beantwoording van de bovenstaande vragen blijkt, geeft deze nieuwe publicatie
geen nieuwe inzichten die aanleiding geven om van gedachten te veranderen en te komen
tot een verbod op deze toepassing.

Vraag 12

Kunt u aangeven hoe vaak u of mensen van uw ministerie gesproken heeft met organisaties
die zich inzetten voor het hergebruik van afgedankte (auto)banden en met welke organisaties
dit gebeurde? Kunt u aangeven welke onderwerpen daar besproken zijn?

Antwoord 12

Vanuit het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat zijn dit jaar de volgende contacten
geweest. Over recycling is in mei gesproken met de VACO en de RecyBEM over het weren
van milieubelastende stoffen uit autobanden om zo hergebruik van materialen te bevorderen.
Hier is in opdracht van dat ministerie onderzoek naar gedaan, waarover de Staatssecretaris
van Infrastructuur en Waterstaat u op 19 februari heeft geïnformeerd. Geconstateerd
is dat chemische recycling van autobanden veel potentie heeft. Over chemische recycling
van banden heeft incidenteel contact plaatsgevonden met het bedrijf Dutch Green Carbon.
Daarnaast heeft in juni een overleg met RecyBEM plaatsgevonden omdat deze organisatie
namens producenten en importeurs van autobanden uitvoering geeft aan de uitgebreide
producentenverantwoordelijkheid voor autobanden. Er heeft recentelijk geen overleg
plaatsgevonden over hergebruik als band.

Vanuit mijn ministerie zijn dit jaar geen contacten geweest met de genoemde organisaties.