Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van de leden Karabulut, Ploumen en Van Ojik over het bericht dat de visa van 11 onderzoekers van CICIG door Guatemala zijn ingetrokken

Antwoord van Minister Blok (Buitenlandse Zaken) (ontvangen 22 januari 2019).

Vraag 1 en 2

Wat is uw reactie op het bericht dat Guatemala 72 uur geeft aan de 11 hoofdonderzoekers
van de internationale commissie tegen straffeloosheid in Guatemala (CICIG) om het
land te verlaten?1

Waarom zijn de visa en diplomatieke onschendbaarheid ingetrokken?

Antwoord 1 en 2

Het bericht dat Guatemala 72 uur heeft gegeven aan de 11 functionarissen van de internationale
commissie tegen straffeloosheid in Guatemala (CICIG) om het land te verlaten is zeer
zorgelijk. De reden die de Guatemalteekse regering hiervoor heeft aangegeven is dat
een aantal functionarissen terrorist zou zijn, tegen wie in hun thuisland onderzoeken
zouden lopen. Hiervoor is echter geen enkel bewijs gegeven.

In aanvulling op bovengenoemd bericht kwam op 8 januari jl. de aankondiging van de
Guatemalteekse regering om unilateraal het akkoord met CICIG op te zeggen. De klachten
van de Guatemalteekse overheid zijn dat CICIG de publieke veiligheid, bestuurbaarheid
en soevereiniteit van Guatemala zouden aantasten, en dat CICIG selectief en partijdig
is in haar handelen. Ook wordt de VN verweten niet in dialoog te zijn gegaan over
deze klachten. Hoewel het Constitutioneel Hof de regering heeft opgedragen haar besluit
inzake de stopzetting van CICIG op te schorten, heeft de regering hier geen gevolg
aan gegeven. Deze ontwikkelingen dragen bij aan een verdere verslechtering van het
politieke en institutionele klimaat in het land.

De internationale gemeenschap heeft het opzeggen van het CICIG-akkoord door de Guatemalteekse
regering scherp veroordeeld. De SGVN heeft onmiddellijk in een verklaring aangegeven
het besluit te verwerpen en het akkoord tussen de VN en Guatemala als geldig te beschouwen
tot aan het einde van het mandaat in september 2019. De Nederlandse ambassadeur te
Costa Rica (mede geaccrediteerd in Guatemala) heeft zich publiekelijk daarbij aangesloten,
en tevens de Nederlandse zorgen geuit over het besluit en het belang van CICIG voor
de rechtsstaat en de strijd tegen corruptie en straffeloosheid benadrukt. Gelet op
de Nederlandse zorgen heeft Nederland de kwestie in EU-verband mede geagendeerd en
op 11 januari jl. heeft de EU een verklaring uitgebracht waarin zij steun uitspreekt
voor het goede werk dat CICIG heeft verricht, de SGVN steunt in zijn pleidooi dat
het agentschap zijn mandaat moet volbrengen en tevens Guatemala oproept de rechtstaat
te versterken en de onafhankelijkheid van het Constitutioneel Hof te respecteren.
In een verklaring van de groep van grote donoren (G13) werd het belang van de grondwettelijke
orde, rechtsstaat en scheiding der machten benadrukt, Nederland heeft zich bij deze
verklaring gevoegd.

Vraag 3

Klopt het dat deze actie van de Guatemalteekse regering een directe schending is van
het akkoord tussen de regering en de VN waarmee CICIG werd opgericht, en daarmee ook
in strijd is met de Grondwet, en mogelijk de veiligheid van personeel van CICIG in
gevaar brengt?

Antwoord 3

Deze actie is inderdaad een schending van het akkoord tussen de regering en de VN
waarmee CICIG werd opgericht. De diplomatieke immuniteit van de CICIG-medewerkers
vloeit voort uit dit akkoord en slechts het hoofd van CICIG heeft het recht de diplomatieke
immuniteit in te trekken. Het Constitutioneel Hof van Guatemala oordeelde in reactie
op het intrekken van de visa dat alle CICIG-functionarissen het recht op toegang tot
en vrijheid van beweging in Guatemala hebben als gevolg van het akkoord tussen de
VN en Guatemala.

Door de eenzijdige opzegging van het akkoord met de VN door Guatemala op 8 januari
jl. is het CICIG-kantoor inmiddels ontruimd en hebben alle internationale CICIG-medewerkers
en ook een deel van het lokale personeel Guatemala verlaten.

Vraag 4 en 5

Hoe kan CICIG haar uitstekende werk blijven doen als onderzoekers niet langer Guatemala
in kunnen?

Klopt het dat de getroffen hoofdonderzoekers van CICIG een sleutelrol spelen in het
onderzoek en de berechting van «high impact cases», ondermeer tegen de voormalige
president en vicepresident als ook de huidige president en enkele van zijn familieleden?
Bent u het ermee eens dat deze actie cruciale processen in de strijd tegen corruptie
en straffeloosheid ernstig ondermijnt en daarnaast de onafhankelijkheid van de rechtstaat
in Guatemala verder in gevaar brengt? Wilt u nu alvast uw steun uitspreken voor het
verlengen van het mandaat van CICIG dat in september 2019 afloopt?

Antwoord 4 en 5

Wegens het opzeggen van het akkoord met de VN door de Guatemalteekse regering kan
CICIG momenteel niet meer haar mandaat uitvoeren, dat nog van kracht is tot september
2019. Zie ook het antwoord op vragen 1 en 2.

De eerdere beslissing eind augustus 2018 om het mandaat van CICIG niet te verlengen,
is een soeverein besluit van de Guatemalteekse overheid. In reactie op dit besluit
sprak de EU op 2 september 2018 via een verklaring steun uit voor het werk van CICIG.
Nederland blijft een voorstander van het werk van CICIG in de strijd tegen straffeloosheid
en zou graag hervatting van CICIG, inclusief een verlenging van het huidige mandaat
na september 2019, zien.

Vraag 6

Wat is uw reactie op de toenemende aanvallen van de Guatemalteekse regering op voormalig
hoofdaanklaagster Thelma Aldana – die nauw samenwerkte met CICIG – inclusief beschuldigingen
van corruptie en oproepen aan het Openbaar Ministerie om haar strafrechtelijk te vervolgen?
Hoe waarschijnlijk acht u dat deze aanvallen eveneens tot doel hebben de strijd tegen
de straffeloosheid verder te verzwakken, onder andere door haar kandidatuur en deelname
aan de aanstaande verkiezingen in 2020 onmogelijk te maken? Bent u bereid deze lastercampagne
en bedreigingen aan het adres van Thelma Aldana te veroordelen en ervoor te pleiten
dat haar recht om aan de verkiezingen mee te doen niet geschonden wordt?

Antwoord 6

Nederland vindt vrije en eerlijke verkiezingen in Guatemala van groot belang. Alle
kandidaten moeten eerlijk mee kunnen dingen om het presidentschap. Nederland steunt
het Netherlands Institute for Multiparty Democracy (NIMD), dat zich inzet voor versterking van de democratie in Guatemala. Het NIMD
ondersteunt alle partijen in aanloop naar de verkiezingen. Naar aanleiding van de
recente ontwikkelingen zal het kabinet er in EU raadskader op aandringen de situatie
nauwgezet te blijven volgen, zeker in aanloop naar de verkiezingen.

Vraag 7 en 8

Bent u bereid om het intrekken van de visa en verlies van immuniteit van de CICIG-onderzoekers
onomwonden te veroordelen en er bij de Guatemalteekse regering op aan te dringen dat
deze beslissing per direct wordt teruggedraaid? Zo ja, wanneer gaat u dit doen gezien
de urgentie van de zaak en het feit dat elke dag telt? Zo nee, waarom niet?

Bent u bereid zich ervoor in te zetten dat ook de Europese Unie deze actie veroordeelt
en aandringt op het intrekken van dit besluit, zodat de onderzoekers in Guatemala
hun werk kunnen blijven doen? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 7 en 8

Het opzeggen van het akkoord met de VN is door de EU door middel van een verklaring
veroordeeld op 11 januari jl. De boodschap over het belang van het werk van CICIG
en een goed functionerende rechtsstaat wordt door Nederland consistent uitgedragen
in contacten met de Guatemalteekse regering, bijvoorbeeld in een gesprek met de Guatemalteekse
ambassadeur op 17 januari. Zie ook het antwoord op de vragen 1 en 2.