Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van de leden Karabulut en Belhaj over het aanhoudend gebruik van chroom-6 bij de Koninklijke Luchtmacht

Antwoord van Staatssecretaris Visser (Defensie) (ontvangen 9 november 2018).

Vraag 1

Klopt het dat sinds 2012 High Solid Primer, een grondverf, bij de Nederlandse luchtmacht
wordt gebruikt en dat deze verf een dubbele hoeveelheid chroom-6 bevat dan een eerder
gebruikte verf?1 Zo nee, hoe zijn dan de feiten?

Antwoord 1

In 2012 heeft de fabrikant, op grond van EU-regelgeving, de epoxy primer vervangen
door een nieuw product, de zogeheten High Solids Primer (HSP), waarin minder oplosmiddelen
waren toegepast. Daardoor steeg het percentage vaste bestanddelen waaronder chroom-6.
Een veranderd percentage (van 16 procent in de oude situatie naar 30 procent in de
huidige situatie) betekent niet dat er meer chroom-6 is toegevoegd. Er is voor deze
HSP geen gecertificeerd alternatief met dezelfde corrosie werende eigenschappen. De
HSP is aan te brengen met één passage met de verfspuit in plaats van twee. Daardoor
is de tijdsduur van spuiten en dus het vrijkomen van verfnevel de helft korter. Als
de verf wordt aangebracht volgens de instructies van de fabrikant resulteert het in
een verfsysteem met ongeveer evenveel chroom-6 per vierkante meter als bij de oude
primer.

Vraag 2

Herinnert u zich uw belofte dat u «zal bezien of gezamenlijk met bondgenoten naar
oplossingen kan worden gezocht»?2 Heeft u dat inmiddels gedaan? Zo nee, waarom niet? Zo ja, wat is de stand van zaken?

Antwoord 2

Structureel vindt overleg plaats met bondgenoten, zoals in de jaarlijkse F-16 Corrosion Technical Interchange Meeting, die dezelfde types luchtvaartuigen gebruiken om ervaringen en kennis uit te wisselen
over diverse onderwerpen waaronder het gebruik van chroom-6. België en Noorwegen passen
bij het C-130 Hercules transporttoestel alternatieve verven toe die in Nederland nog
niet zijn gecertificeerd. De certificering is een nationale verantwoordelijkheid.
Nederland heeft al sinds 2005 een Militaire Luchtvaart Autoriteit die daarop toeziet.

In Nederland zijn Militaire Luchtvaarteisen en toezicht daarop door de Militaire Luchtvaart
Autoriteit bij wet geregeld. Deze situatie is vergelijkbaar met veel landen waaronder
Duitsland, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk. Andere landen volgen hun eigen regels
voor wat betreft certificering en toezicht. De ervaringen van België en Noorwegen
met hun verfsysteem op het C-130 Hercules-transportvliegtuig worden gebruikt bij de
certificering van een chroomvrij verfsysteem voor de Nederlandse C-130»s. Met Noorwegen
is contact over het verfsysteem van hun F-16’s. Daarnaast is Nederland volledig op
de hoogte van testen met chromaatvrije verfsystemen voor de Apache en Chinook door
US NAVAIR en US ARMY. Het uitgangspunt is om in de eerste plaats te voldoen aan de
luchtwaardigheidseisen en daarbij chroom-6 zoveel en zo snel mogelijk uit te bannen,
en tot die tijd worden maatregelen genomen om veilig te kunnen werken met chroom-6.
Uit het rapport van het Coördinatiecentrum Expertise Omstandigheden en Gezondheid
(CEAG) dat de Kamer in juni jl. heeft ontvangen, blijkt dit ook het geval te zijn.

Vraag 3

Is het waar dat België geen chroom-6 meer gebruikt, zoals kan worden afgeleid uit
de beraadslagingen van het Belgische parlement? Zo nee, hoe zijn dan de feiten?3 Was u bekend met de Belgische positie en wat is uw oordeel hierover?

Antwoord 3

Het verfsysteem op vliegtuigen bestaat in principe uit drie lagen: hechtprimer, primer
en topcoating. Als in België gesproken wordt over verf, dan wordt daar de topcoating
mee bedoeld. De topcoating is voor zowel de Belgische als Nederlandse vliegtuigen
chroom-6 vrij. De hechtprimer en primer – door België grondlagen genoemd – voor luchtvaartuigen
bevatten wel chroom-6. Indien werkzaamheden aan deze grondlagen noodzakelijk zijn,
besteedt de Belgische krijgsmacht deze werkzaamheden uit.

Vraag 4

Is het tevens waar dat Noorwegen grondverven gebruiken zonder chroom-6?4 Zo nee, wat zijn dan de feiten?

Antwoord 4

Noorwegen gebruikt, net als Nederland, voor de buitenzijde van de F-16 (voor zowel
de primer als de topcoating) een chroomvrij verfsysteem. Op enkele moeilijk bereikbare
plaatsen is nog chroom-6 houdende primer aanwezig. In Noorwegen wordt bij kleine reparaties
van het verfsysteem de voorkeur gegeven aan het gebruik van een chroomhoudende verf.
Noorwegen gebruikt voor het Hercules-transportvliegtuig C-130 al een chroomvrij verfsysteem.
In Nederland kan dat niet omdat dit verfsysteem nog niet is gecertificeerd. Defensie
is wel bezig met het certificeringstraject voor deze alternatieve verf bij de C-130.
Op dit moment zijn er al wel drieënveertig Nederlandse F-16’s voorzien van een chroom-6-arm
verfsysteem, alleen de hechtprimer op deze toestellen bevat nog chroom-6. Zes F-16’s
zijn voor de aanpassing naar het chroom-6-arm verfsysteem ingepland waarbij een deel
(negentien F-16’s) deze behandeling vanwege afstoting niet ondergaat. Dit als gevolg
van de vervanging door de F-35. De aanpassing van het verfsysteem van de F-16 besteedt
Defensie uit en wordt uitgevoerd in Portugal.

Vraag 5

Wat weerhoudt u ervan de verf of verven die in Noorwegen en België worden gebruikt
ook te gaan gebruiken? Kunt u melden wat de verhoging van de kosten in gebruik en
onderhoud zal zijn als u chroom-6-vrije verf zou gaan gebruiken?

Antwoord 5

Zodra de verfsystemen die België en Noorwegen gebruiken, gecertificeerd zijn voor
de Nederlandse luchtvaartuigen, worden deze ook hier gebruikt. Certificering is een
nationale verantwoordelijkheid, die wij uitvoeren binnen de kaders van de Militaire
Luchtvaarteisen. De bevoegdheid tot certificering berust bij de Militaire Luchtvaart
Autoriteit. Wij nemen niet zonder eigen onderzoek bevindingen van andere landen over.
Nederland is een van de landen die voorop loopt ten aanzien van Militaire Luchtvaarteisen.
Andere landen zoals België volgen deze ontwikkeling. België heeft toestemming verleend
chroomvrije verf toe te passen op een moment dat er nog geen Militaire Luchtvaart
Autoriteit was ingesteld. Daarbij is geen certificeringsonderzoek gedaan dat aan onze
eisen voldoet. Eventuele verhoging van de kosten speelt geen doorslaggevende rol bij
een besluit tot het gebruiken van een chroomvrij verfsysteem. Ook Nederland past al
diverse chroomarme verfsystemen toe zoals bij de F-16 en werkt daarbij samen met andere
landen.

Vraag 6

Is het waar dat u werkt aan een roadmap om chroom-6-vrije verf te gaan gebruiken?
Wanneer voorziet dit plan in het gebruik van chroom-6 vrije verf bij Defensie?

Antwoord 6

De afgelopen jaren heeft Defensie voor de verschillende type luchtvaartuigen initiatieven
ontplooid om het gebruik van chroom-6 terug te dringen. Tezamen vormen deze initiatieven
een roadmap op weg naar een chroomarme en waar mogelijk chroomvrije vliegtuigvloot. We spreken
van een chroomarm verfsysteem als alleen de primer en top-coating chroomvrij zijn,
maar de hechtprimer nog chroom bevat. We spreken van een chroomvrij verfsysteem als
ook de hechtprimer chroomvrij is waardoor alle lagen chroomvrij zijn.

De Defensie Materieel Organisatie (DMO) heeft de opdracht gekregen een concreet en
uitvoerbaar plan op te stellen met betrekking tot initiatieven voor nog verdere reductie
van gebruik van chroom-6 in luchtvaartsystemen en in luchtvaart gerelateerde gronduitrusting.
Dit plan is uiterlijk 1 maart 2019 gereed. Parallel aan het schrijven van het plan
wordt voortdurend gewerkt aan het terugdringen van chroom-6. Het terugdringen van
chroom-6 op de F-16 is hiervan een voorbeeld (zie vraag 4).

Vraag 7

Kunt u de Kamer de technische gegevens doen toekomen van het gebruik van de huidige
coatings met de dubbele hoeveelheid Chroom-6? Voldoet Defensie aan de door Sociale
Zaken en Werkgelegenheid gestelde grenswaarde?

Antwoord 7

Ja, het betreft de High Solids Primer (HSP). Dit is de laag onder de topcoating. De
HSP is van het type 10P20–13 Epoxy Primer. De factsheet van de fabrikant is gevoegd
als bijlage.

Zoals ik eerder heb gemeld in mijn brief van 4 juni jl. (Kamerstuk 34 775 X, nr. 126),
zijn er voor het veilig werken met chroom-6 door Defensie concrete maatregelen genomen.
De luchtconcentratie die wordt gemeten buiten het masker is in de meeste gevallen
beneden de wettelijke grenswaarde. Door het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen
(waaronder beschermingsmiddelen met onafhankelijke ademlucht) blijft de blootstelling
voor het personeel onder de grenswaarde.

Vraag 8, 9

Wat is er gedaan met de door defensiemedewerkers en interne arbodienst geuite zorgen
over de aanwezigheid van een dubbele hoeveelheid chroom-6 in de coatings?

Klopt het beweerde dat het personeel is geïnstrueerd om de verf dunner te spuiten
om risico’s te verminderen waardoor de hoeveelheid chroom-6 ongeveer gelijk blijft?
Zo ja, hoe verhoudt dit zich tot de signalen van het defensiepersoneel dat dit niet
het geval zou zijn?

Antwoord 8, 9

Op 23 april 2013 is voorlichting gegeven aan de schilders over de wijze van aanbrengen
van de High Solids Primer. Hierbij hebben medewerkers van de Defensie Materieel Organisatie
(specialisten bedrijfsstoffen) en medewerkers van de verffabrikant uitleg gegeven.
In 2014 is door de Defensie Materieel Organisatie de voorlichting herhaald. Naar aanleiding
van de zorgen van de schilders is een onderzoek door het Coördinatiecentrum Expertise
Arbeidsomstandigheden en Gezondheid (CEAG) opgestart om vast te stellen of de HSP
een verhoogd risico gaf op blootstelling. De resultaten van dit CEAG-onderzoek wezen
in 2015 uit dat de blootstelling onder de wettelijke grenswaarden bleef.

Vraag 10

Is het waar dat indien er geen gecertificeerde verf gebruikt wordt, men niet mag vliegen?
Is het tevens waar dat de Militaire Luchtvaart Autoriteit (MLA) dit bepaalt?5 Zo ja, betekent dit dat indien niet voldaan wordt aan de regelgeving van de MLA men
per definitie en onder geen beding mag vliegen?

Antwoord 10

De MLA houdt er toezicht op dat elke ontwerpwijziging aan van toepassing zijnde luchtwaardigheidseisen
voldoet. Indien dit op correcte wijze is aangetoond, wordt de ontwerpwijziging goedgekeurd
– gecertificeerd – door de MLA. Indien een ontwerpwijziging nog niet is goedgekeurd,
kan in principe niet worden gevlogen met vliegtuigen waarop deze ontwerpwijziging
reeds is uitgevoerd. Indien dit om operationele redenen wel noodzakelijk is, kan de
gebruiker een ontheffingsverzoek indienen bij de MLA. De MLA kan vervolgens namens
de Minister van Defensie een ontheffing verlenen om te mogen vliegen met een niet
gecertificeerde configuratie. Hieraan dient te allen tijde een gedegen risico analyse
ten grondslag te liggen die door de aanvrager is gevoegd bij de ontheffingsaanvraag.
Een ontheffing is altijd tijdelijk van aard.

Vraag 11

Kunt u aangeven om wat voor soort «bureaucratie» het gaat als gesteld wordt dat «gesprekken
over een alternatief zijn stilgevallen» en besloten is geen vervolgonderzoek te starten?
Zo ja, betreft het hier een gebrek aan afstemming of een gebrek aan middelen of personeel?6

Antwoord 11

Het gaat om het certificeringstraject binnen de luchtvaart. Als een verfsysteem door
een geaccrediteerde vliegtuigfabrikant wordt voorgeschreven, heeft de vliegtuigfabrikant
alle beproevingen doorgevoerd en kan op relatief eenvoudige wijze een certificering
plaatsvinden. Deze validering van de informatie van de vliegtuigfabrikant kan binnen
ongeveer een maand. Als daarentegen verffabrikanten andere verfsystemen aanbevelen,
zonder dat die door de vliegtuigfabrikant zijn getest en goed bevonden, moet binnen
Defensie een verificatieproces plaatsvinden. Naast uitgebreide (laboratorium) testen
worden, met ontheffing van de MLA, daadwerkelijke beproevingen op luchtvaarttuigen
uitgevoerd. Dit is een langdurig proces (enkele jaren) omdat corrosie mogelijk pas
na lange tijd optreedt. Als er voldoende vertrouwen in de nieuwe verf is, wordt door
de Defensie Materieel Organisatie de benodigde formele documentatie opgesteld. Tenslotte
vindt goedkeuring door de Militaire Luchtvaart Autoriteit plaats. Door combinaties
van redenen zoals capaciteitsbeschikbaarheid of prioriteitsstelling kunnen certificeringsprocessen
worden opgeschort. In 2017 is het vervolgonderzoek opgestart en inmiddels wordt gewerkt
aan de certificering van een volledig chroomvrij verfsysteem voor de F-16.

Vraag 12

Bent u bereid deze en eerder door ons gestelde vragen over chroom-6 voor het algemeen
overleg Chroom-6 bij Defensie op 7 november 2018 te beantwoorden?7

Antwoord 12

Ja.