Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Baudet over de legionella uitbraak op de kazerne te Schaarsbergen

Antwoord van Staatssecretaris Visser (Defensie) (ontvangen 22 oktober 2018).

Vraag 1

Bent u bekend met berichten van een legionella uitbraak op de kazerne te Schaarsbergen?
Zo nee, hoe blijft u op de hoogte van berichten van de werkvloer?

Antwoord 1

Ja, ik ben bekend met het feit dat er een normoverschrijding van legionella op de
kazerne in Schaarsbergen is geweest. Na onderhoud om gebouw 107 op de Oranjekazerne
in Schaarsbergen brandveilig te maken en waarbij het sanitair in het gebouw langdurig
buiten werking was, is de standaard legionellaproef uitgevoerd in opdracht van het
Rijksvastgoedbedrijf (RVB). In vijf monsters is Legionella non-pneumophila aangetroffen.
Hiermee is echter nog geen sprake van een uitbraak.

Vraag 2

Deelt u de opvatting dat hier sprake is van een ernstig gezondheidsrisico? Zo nee,
waarom niet? Zo ja, welke maatregelen heeft u al genomen?

Antwoord 2

Zoals ik de Kamer heb geïnformeerd in de reactie op het schriftelijk overleg over
het Jaarverslag Inspectie Militaire Gezondheidszorg over 2017 (Kamerstuk 34 775 X, nr. 108), was van een gezondheidsrisico geen sprake. Dit betrof een standaardproef uit voorzorg,
nadat het sanitair in het betreffende gebouw vanwege onderhoud langere tijd niet in
gebruik was geweest. Door de combinatie van het aangetroffen type legionella bacteriën
(de legionella non-pneumophila) en het feit dat Schaarsbergen conform het drinkwaterbesluit
geen risicolocatie is, zoals verzorgingstehuizen en ziekenhuizen, is er geen sprake
van een gezondheidsrisico geweest.

Bij elke overschrijding van de norm neemt Defensie echter maatregelen. In dit geval
is bij het aantreffen van de bacterie na het afronden van het onderhoud besloten,
voordat het personeel het gebouw weer in gebruik nam, de verontreinigde tappunten
buiten gebruik te houden. Het personeel in de betreffende kamers is daarvan op de
hoogte gebracht, zij hebben gebruik kunnen maken van niet verontreinigde douches.
De tappunten in het betreffende gebouw zijn vervolgens thermisch gespoeld door een
specialistisch bedrijf en er zijn na deze spoeling nieuwe tests gedaan. Op 15 oktober
is gebleken dat alle tappunten vrij zijn van legionella en zijn deze punten weer vrijgegeven.
Daarmee zijn de douches weer te gebruiken.

Vraag 3

Bent u ook bekend met de berichten dat er al ruim een jaar geen werkzame toiletten
en douches zijn op de werkplekken en dat militairen aangewezen zijn op een mobiel
toilet? Zo nee, kunt u deze berichten bevestigen? Zo ja, hoe heeft deze situatie kunnen
ontstaan?

Antwoord 3

Het voormalige mobilisatiecomplex (MC) Duivelsberg is onderdeel van de locatie Schaarsbergen.
In sommige gebouwen van dit complex zijn geen sanitaire voorzieningen. De toiletten
die er wel zijn in het complex zijn buiten gebruik, omdat ze niet voldoen aan de regelgeving.
Inmiddels worden deze gebouwen intensiever gebruikt, ook voor kantoorfuncties. Door
de gewijzigde bedrijfsvoering is er nu wel behoefte aan goed werkend sanitair in het
gebouw. Daarvoor is opdracht gegeven aan het RVB. In afwachting van dit nieuwe sanitair
kan gebruik gemaakt worden van toiletten elders op de locatie of van een tijdelijke
voorziening in de vorm van enkele DIXI’s. Om deze situatie te verbeteren tot de structurele
oplossing is gerealiseerd, wordt volgende week in opdracht van het RVB gestart met
het plaatsen van een mobiele sanitaire unit met betere voorzieningen.

Vraag 4

Bent u ermee bekend dat er zelfs legionella in de slaapkamers op de kazerne is aangetroffen
en dat militairen dus geen gebruik kunnen maken van het drinkwater?

Antwoord 4

Ja. In een aantal douches in gebouw 107 is het bij vraag 2 genoemde type legionella
bacteriën aangetroffen. De bacterie vormt volgens het RIVM in drinkwater geen gezondheidsrisico
en het water drinken is dus veilig. Het risico doet zich voor waar legionella voorkomt
in zeer fijne waterdruppeltjes, zoals in een douche. Na het aantreffen van de bacteriën
in de douches, die vanwege onderhoud aan het gebouw langdurig buiten werking waren,
is besloten de douches ook na het onderhoud buiten gebruik te houden. Inmiddels is
er thermisch gespoeld en zijn de douches vrij van legionella.

Vraag 5, 6 en 7

Bent u bekend met het feit dat de meldingen van militairen bij de leiding tot nu toe
geen gehoor hebben gekregen? Bent u dan ook bekend met het feit dat de leiding heeft
aangegeven om de douches maar een uur te laten spoelen, ondanks het feit dat dit geen
enkel effect heeft op de legionellabacterie? Zo ja, deelt u de opvatting dat de leiding
hierin tekort is geschoten?

Heeft u vernomen dat de leiding aangeeft dat er geen budget is voor de vervangingen
van leidingen ten behoeve van de bestrijding van legionella?

Is er inderdaad geen geld beschikbaar? Kunt u geld vrijmaken voor het bestrijden van
legionella op de kazerne? Zo nee, waarom niet? Zo ja, op welke termijn?

Antwoord 5, 6 en 7

Het RVB beheert namens Defensie locaties, gebouwen, terreinen en leidingwaterinstallaties.
In opdracht van het RVB worden van dit leidingwater periodiek watermonsters genomen
en geanalyseerd. Legionella onderzoek vormt hier een onderdeel van. Defensie blijft
als eigenaar van het vastgoed verantwoordelijk voor het voldoen aan wet- en regelgeving.

Bij overschrijding van de normen worden in overleg met het RVB altijd maatregelen
genomen, door de commandant die verantwoordelijk is als decentraal werkgever. Ook
op Schaarsbergen heeft de leiding dus maatregelen genomen. Indien zich een situatie
van normoverschrijding voordoet, volstaat bij een lage concentratie het doorspoelen
van de leiding door de kraan een bepaalde tijd open te laten staan. Bij een hoge concentratie
van de bacterie moet een specialistisch bedrijf worden ingehuurd, dat onder andere
een thermische reiniging toepast, waarna meetresultaten moeten uitwijzen of de bacterie
met succes is bestreden.

Naast deze beheersmaatregelen wordt bij nieuwbouw in de waterleiding installatie een
voorziening opgenomen om legionella te voorkomen. In het licht van de achterstanden
op het gebied van vastgoed wordt in algemene zin de afweging gemaakt tussen nieuwbouw
en groot onderhoud. Bij groot onderhoud wordt, indien dit mogelijk is, eveneens een
voorziening om legionella te voorkomen opgenomen. Bij gebouwen waar geen sprake is
van dergelijk groot onderhoud worden bovengenoemde beheersmaatregelen toegepast.

Vraag 8

Deelt u de opvatting dat hier zo spoedig mogelijk tegen moet worden opgetreden, zodat
onze militairen in gezonde leef- en arbeidsomstandigheden op de kazerne kunnen verblijven?
Zo nee, waarom niet? Zo ja, welke maatregelen bent u van plan te nemen en op welke
termijn?

Antwoord 8

Legionella is, ook bij Defensie, een bekend probleem, dat voortdurend de aandacht
heeft en moet hebben. Het RVB laat de waterkwaliteit op Defensie vastgoed dan ook
periodiek onderzoeken. Na onderhoud aan of verbouwing van gebouwen, waarbij sanitair
langdurig niet wordt gebruikt, is het controleren van de waterkwaliteit door onder
andere een legionellaproef in opdracht van het RVB, standaardprocedure. Bij overschrijding
van de normen worden altijd maatregelen genomen. Afhankelijk van de aangetroffen concentratie
betekent dit dat de leidingen ofwel worden doorgespoeld, ofwel dat er een specialistisch
bedrijf wordt ingeschakeld voor een thermische spoeling.