Brief Presidium : Brief van het Presidium inzake een verzoek aan het Rathenau Instituut om een onderzoek te laten verrichten naar Algoritmen en inmenging
26 643 Informatie- en communicatietechnologie (ICT)
Nr. 1400
BRIEF VAN HET PRESIDIUM
Aan de Leden
Den Haag, 24 september 2025
Het presidium legt hierbij aan u voor een voorstel van de vaste commissie voor Digitale
Zaken d.d. 10 september 2025 om een onderzoek te laten verrichten door het Rathenau
Instituut naar Algoritmen en inmenging. De brief van 10 september 2025 en het daarin
nader uitgewerkte voorstel treft u als bijlage bij deze brief aan.
Het presidium stelt u voor om met dit voorstel in te stemmen.
De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal, M. Bosman
BIJLAGE 1 BRIEF VAN DE VASTE COMMISSIE VOOR DIGITALE ZAKEN
Den Haag, 10 september 2025
Geachte leden van het presidium,
Namens de leden van de vaste commissie voor Digitale Zaken verzoek ik u aan de Kamer
voor te stellen1 om het Rathenau Instituut te verzoeken een onderzoek te verrichten naar Algoritmen
en inmenging. Zie de bijlage voor de onderzoeksvragen. Het onderzoek valt onder een
van de thema’s van de kennisagenda van de commissie Digitale Zaken (De rol van grote
online platforms in de (statelijke) inmenging in verkiezingsprocessen).
Ik wil u vragen te bevorderen dat de Kamer hierover zo spoedig mogelijk een beslissing
neemt.
Hoogachtend,
De voorzitter van de commissie, Wingelaar
De griffier van de vaste commissie, Boeve
BIJLAGE 2 ONDERZOEKSVOORSTEL «ALGORITMEN EN INMENGING»
Aanleiding
Socialemediaplatformen zijn inmiddels belangrijk terrein voor het publieke debat.
Burgers kunnen zich uiten, in gesprek gaan met en elkaar en kunnen er tot oordeelsvorming
komen over politieke-maatschappelijk kwesties. Socialmediabedrijven zijn de ontwerpers
en beheerders van deze platformen en hebben hierdoor invloed op de politiek-maatschappelijk
oordeelsvorming van veel burgers. Socialemedia spelen daarmee een steeds belangrijker
rol in het democratische proces.2
Dat brengt ook risico’s op misbruik met zich mee. In het verleden is geconstateerd
door de Europese Unie dat kwaadwillende partijen middels online platformen pogingen
hebben ondernomen om specifieke berichten zichtbaarder te maken met als doel het creëren
van maatschappelijke onrust of het beïnvloeden van het verloop van verkiezingen.3 Een voorbeeld hiervan is de ongeldig verklaarde verkiezingsronde tijdens de presidentsverkiezingen
in Roemenië van 2024. Het Roemeense Constitutioneel Hof (de hoogste rechtelijk macht
van het land) oordeelde dat onder andere een onlinecampagne op TikTok voor een dusdanige
verstoring zorgde, dat een verkiezingsronde van de presidentsverkiezingen van 2024
geheel over moest worden gedaan.4
In het licht van onder meer het nieuws uit Roemenië, verzoekt de vaste commissie voor
Digitale Zaken (DiZa) aan het Rathenau Instituut om een rapport te schrijven over
de relatie tussen aanbevelingsalgoritmen van grote socialemediaplatformen en inmenging.
Afbakening
Pogingen tot inmenging in binnenlandse politiek kunnen gedurende het hele jaar plaatsvinden.
Met de aankomende verkiezingen van oktober 2025 en maart 2026 is inmenging in het
verloop van de verkiezingen urgent. Voor dit onderzoek wordt daarom gekozen om het
onderwerp, inmenging middels aanbevelingsalgoritmen, af te bakenen door het onderzoek
toe te spitsen op inmenging middels aanbevelingsalgoritmen in het verloop van verkiezingen.
De verkiezingsperiode is een aanleiding voor veel burgers om zich te verdiepen in
maatschappelijk-politieke kwesties. In ieder geval een deel van de kiezers zal zich
hiervoor onder andere richten op socialemediaplatformen. Dit kan voor individuen of
organisaties een gelegenheid zijn om met inmenging via socialemediaplatformen een
poging te doen de oordeelsvorming van burgers en het verloop van verkiezingen te beïnvloeden.
De verwachting is dat de focus op inmenging tijdens verkiezingen ook inzichten oplevert
over inmenging tijdens andere binnenlandse aangelegenheden.
Door de focus op de rol van algoritmen aanbevelingsalgoritmen van grote socialemediaplatformen
draagt dit onderzoek bij aan de bredere politieke discussie die over dit onderwerp
wordt gevoerd.
Doelstelling
Gezien de risico’s van inmenging is het belangrijk om goed in beeld te hebben hoe
algoritmische beïnvloeding werkt en hoe actoren de structuren van platforms kunnen
misbruiken. Met kennis over de werking van aanbevelingsalgoritmen en over mogelijkheden
voor inmenging van actoren tijdens een verkiezingsproces, kan het kabinet beter zicht
krijgen op het verloop van verkiezingen.
De opbrengsten uit het onderzoek kunnen door de commissie DiZa gedeeld worden met
verschillende andere Kamercommissies. De verwachting is dat deze commissies op ook
hun beleidsterrein te maken krijgen met online beïnvloeding in politiek-maatschappelijke
kwesties. De commissie DiZa wil hiermee een bijdrage leveren aan het vergroten van
de kennis op verschillende beleidsterreinen en zo invulling geven aan haar horizontale
taak.
Hoofd- en deelvragen
De commissie verzoekt het Rathenau Instituut om antwoord te geven op de volgende hoofd-
en deelvragen.
Hoofdvraag:
Welke rol spelen aanbevelingsalgoritmen op grote socialemediaplatformen bij inmenging
in het verloop van verkiezingen?
Deelvragen:
1. Hoe werken aanbevelingsalgoritmen van grote socialemediaplatformen?
2. Hoe kunnen aanbevelingsalgoritmen gebruikt worden om politieke kandidaten of politiek
maatschappelijke issues zichtbaarder te maken?
3. Wat gebeurt er al aan wet- en regelgeving om inmenging via aanbevelingsalgoritmen
te voorkomen? En wat is er nog nodig?
Uitwerking en methode
Voor de beantwoording van de onderzoeksvragen zal het Rathenau Instituut zich baseren
op literatuuronderzoek en aanvullende interviews houden met experts. Zij denken hierbij
aan experts op het gebied van massamedia, aanbevelingsalgoritmen, (online) politieke
campagnes, wet- en regelgeving rondom politieke campagnes en inmenging.
Gewenste opbrengst
De commissie verzoekt het Rathenau Instituut een kort rapport op te leveren met daarin
de beantwoording van de onderzoeksvragen. Gewenste oplevering van het rapport is voorafgaand
aan de gemeenteraadsverkiezingen in 2026. Verzoek is om in het eindrapport ook een
managementsamenvatting op te nemen.
Bereidheid en kosten
Het Rathenau Instituut heeft aangegeven dat het onderwerp van dit onderzoek goed aansluit
bij haar werkprogramma, kennis en expertise. Betrokken onderzoekers hebben recent
gepubliceerd over de ontwerpkeuzes van grote socialemedia platformen en de maatschappelijke
impact van de verspreiding van misinformatie.5 Ook is recent een onderzoeksproject gestart waarin de rol van aanbevelingsalgoritmen
in het verloop van verkiezingen in Nederland centraal staat. Het onderzoek voor de
commissie kan onderdeel zijn van dit overkoepelende project. Gedurende het overkoepelende
project publiceert het Rathenau verschillende artikelen op de website van het instituut
over vaak gestelde vragen. Die publicaties staan los van het voorliggende onderzoek
op verzoek van de Kamer.
Gezien de synergie tussen het werkprogramma van het Rathenau Instituut en dit verzoek,
kunnen zij het onderzoek «om niet» uitvoeren. Het Rathenau Instituut bepaalt haar
eigen werkprogramma, maar reserveert ruimte in haar capaciteit om flexibel in te spelen
op vragen vanuit het parlement. Of het Rathenau Instituut een onderzoek kan uitvoeren
wordt bepaald aan de hand van drie criteria. Past het onderzoek binnen 1) de wettelijke
taak; 2) het werkprogramma; 3) de capaciteit. Het onderzoek naar algoritmen en inmenging
voldoet aan deze criteria en kan daarom uitgevoerd worden zonder dat hier kosten voor
in rekening worden gebracht.
Ondertekenaars
-
Eerste ondertekenaar
M. (Martin) Bosma, voorzitter van het Presidium
Gerelateerde documenten
Hier vindt u documenten die gerelateerd zijn aan bovenstaand Kamerstuk.