Memorie van toelichting : Memorie van toelichting
Tweede Kamer der Staten-Generaal
InhoudsopgaveA. ARTIKELSGEWIJZE TOELICHTING BIJ HET WETSVOORSTELB. BEGROTINGSTOELICHTING1 Leeswijzer2 Beleid2.1 Overzicht belangrijkste uitgaven- en ontvangstenmutaties IXB2.2 Overzicht belangrijkste uitgaven- en ontvangstenmutaties IXA2.3 Overzicht Coronamaatregelen3 Beleidsartikelen Ministerie van Financiën (IXB)Artikel 1 BelastingenArtikel 2 Financiële marktenArtikel 3 Financieringsactiviteiten publiek-private sectorArtikel 4 Internationale financiële betrekkingenArtikel 5 Exportkredietverzekeringen, -garanties en investeringsverzekeringenArtikel 6 Btw-compensatiefondsArtikel 9 DouaneArtikel 13 Toeslagen4 Beleidsartikelen Nationale Schuld (IXA)Artikel 11 Financiering staatsschuldArtikel 12 Kasbeheer5 Niet-beleidsartikelenArtikel 8 ApparaatArtikel 10 Nog onverdeeld
36 550 IX Wijziging van de begrotingsstaat van het Ministerie van Financiën (IXB) en de begrotingsstaat van Nationale Schuld (IXA) voor het jaar 2024 (wijziging samenhangende met de Voorjaarsnota)
Nr. 2 MEMORIE VAN TOELICHTING
Vergaderjaar 2023‒2024
A. ARTIKELSGEWIJZE TOELICHTING BIJ HET WETSVOORSTEL
Wetsartikelen 1 en 2
De begrotingsstaten die onderdeel zijn van de Rijksbegroting, worden op grond van artikel 2.3, eerste lid, van de Comptabiliteitswet 2016 elk afzonderlijk bij wet vastgesteld en derhalve ook gewijzigd. Het onderhavige wetsvoorstel strekt ertoe om voor het jaar 2024 wijzigingen aan te brengen in:
1. de departementale begrotingsstaat van het Ministerie van Financiën (IXB);
2. de begrotingsstaat inzake de Nationale Schuld (IXA).
De in de begrotingsstaten opgenomen begrotingsartikelen worden in onderdeel B van deze memorie van toelichting toegelicht (de zgn. begrotingstoelichting).
De Minister van Financiën,S.P.R.A. van Weyenberg
B. BEGROTINGSTOELICHTING
1 Leeswijzer
De voorliggende suppletoire begroting bevat de voorgestelde wijzigingen ten opzichte van de ontwerpbegroting 2024 (inclusief twee Incidentele Suppletoire Begrotingen)1 van het ministerie van Financiën (IXB) en Nationale Schuld (IXA).
In hoofdstuk 2 zijn de overzichten opgenomen met de belangrijkste mutaties; in paragraaf 2.1 voor artikel 1 t/m 13 van IXB en in paragraaf 2.2. voor artikel 11 en 12 van IXA. In paragraaf 2.3 is het overzicht coronamaatregelen opgenomen.
Hoofdstuk 3 en hoofdstuk 4 bevatten per beleidsartikel een budgettaire tabel. Conform de Rijksbegrotingsvooschriften (RBV) worden per artikel de (meerjarige) mutaties die groter of gelijk zijn aan de ondergrenzen in de onderstaande (tabel 1) toegelicht. De toelichting op de mutatie van de belastingontvangsten is in de Voorjaarsnota opgenomen. Vanwege de staffel kan de som van de toegelichte mutaties afwijken van de totale mutaties op het artikel.
Tabel 1 Ondergrenzen conform RBV
Omvang begrotingsartikel (stand ontwerpbegroting) in € miljoen
Beleidsmatige mutaties (ondergrens in € miljoen)
Technische mutaties (ondergrens in € miljoen)
< 50
1
2
=> 50 en < 200
2
4
=> 200 < 1000
5
10
=> 1000
10
20
In aansluiting op de ontwerpbegrotingen en de Voorjaarsnota worden vanaf 2024 ook de mutaties voor het jaar t+5 opgenomen in de tabel budgettaire gevolgen van beleid van de 1ste suppletoire begrotingen. Dit betreft de extrapolatie van de begroting – het toevoegen van het jaar t+5 – en vervolgens de mutaties tot en met t+5 die tijdens de voorjaarsbesluitvorming zijn verwerkt.
2 Beleid
2.1 Overzicht belangrijkste uitgaven- en ontvangstenmutaties IXB
In onderstaande tabellen worden de belangrijkste suppletoire uitgaven-(tabel 2) en ontvangstenmutaties (tabel 3) weergegeven.
Tabel 2 Overzicht belangrijkste suppletoire uitgavenmutaties 2024 (Eerste suppletoire begroting) (bedragen x € 1.000)
Art.
Uitgaven 2024
Uitgaven 2025
Uitgaven 2026
Uitgaven 2027
Uitgaven 2028
Uitgaven 2029
Vastgestelde begroting 2024 incl ISB's
24.926.839
22.551.692
10.064.377
9.845.270
9.393.050
Belangrijkste suppletoire mutaties
1) Herijking herstel box 3
1
25.000
0
0
0
0
2) Niet-belastingontvangsten
1
66.893
32.994
26.921
21.599
21.947
3) Uitvoeringskosten fiscale wet-en regelgeving
1
20.968
25.661
22.075
20.479
19.252
4) Invordering coronaschulden
1
0
34.422
18.745
13.160
1.650
5) Verbeteren dienstverlening BelastingTelefoon
1
32.760
20.839
20.384
20.930
20.930
6) Kapitaalinjectie European Bank for Reconstruction and Development (EBRD)
4
25.000
0
0
0
0
7) Hybride kapitaal wereldbank
4
68.000
0
0
0
0
8) Btw-compensatiefonds (BCF) stortingen
6
89.148
1.201
293
63
63
9) Vertragingsrente Traditionele Eigen Middelen (TEM)
9
199.400
0
0
0
0
10) Eindejaarsmarge
10
67.824
0
0
0
0
11) Loon-en Prijsbijstelling
10
290.829
261.605
252.776
246.810
244.531
12) Voorziening middelen uitvoeringskosten fiscale wet- en regelgeving
10
0
‒ 25.661
‒ 22.075
‒ 20.479
‒ 19.252
13) Hersteloperatie Toeslagen
13
364.133
759.152
98.960
0
0
14) Bijdrage Uitvoeringsorganisatie Herstel Toeslagen (UHT) aan artikel 1
13
‒ 53.092
0
0
0
0
15) Implementatie Wet Open Overheid (WOO)
div
6.806
7.188
8.795
6.373
6.373
16) Informatiehuishouding: de basis op orde
div
21.715
7.957
6.467
2.589
2.589
17) Kasschuiven
div
‒ 171.987
58.350
52.350
27.400
22.887
18) Overige overhevelingen Aanvullende Post (AP)
div
17.778
28.085
11.686
13.092
17.118
19) Overige mutaties & extrapolatie
div
3.125
‒ 12.781
‒ 9.942
‒ 22.376
1.125
9.776.049
Stand 1e suppletoire begroting 2024
26.001.139
23.750.704
10.551.812
10.174.910
9.732.263
9.776.049
Toelichting
1. Herijking herstel box 3
In 2024 wordt € 25 mln. voor de uitvoering van herstel box 3 beschikbaar gesteld vanuit de reservering op de Aanvullende Post. Als gevolg van de lopende procedures rondom box 3 vinden extra werkzaamheden plaats voor het herstel. Daarnaast zullen in 2024 werkzaamheden worden verricht voor de overbruggingswet Box 3 (belastingjaar 2023 en 2024).
2. Niet-belastingontvangstenDe raming van de uitgaven inzake de niet-belastingontvangsten (belasting- en invorderingsrente, vervolgingskosten en -opbrengsten en boetes) is bijgesteld naar aanleiding van realisaties in 2023, een hogere meerjarige belastinggrondslag en de recente renteramingen uit het CEP. Dit leidt structureel tot hogere verwachte uitgaven (circa € 29 mln. in 2024, aflopend naar € 22 mln. in 2028). Hier staat een structurele meevaller aan de ontvangstenkant tegenover (zie ook post 1 onder Ontvangstenmutaties).
Daarnaast worden er extra uitgaven van € 38 mln. verwacht vanwege de herstelactie invorderingsrente. De uitgaven waren eerder in 2023 geraamd, maar het project is vertraagd en start derhalve in 2024.
3. Uitvoeringskosten fiscale wet-en regelgevingVoor de uitvoering van nieuwe fiscale wet- en regelgeving worden extra uitgaven bij de Belastingdienst begroot. Het gaat hierbij om circa 30 uitvoeringstoetsen, waaronder Pijler 2, aandelentransacties in de overdrachtsbelasting, herijking implementatie richtlijn kleineondernemersregeling en geven uit vennootschap.
4. Invordering coronaschuldenEr worden middelen vrijgemaakt ten behoeve van de invordering van coronaschulden (cumulatief € 68 mln. in de jaren 2025 tot en met 2028). Voor de inning van de coronaschulden die tijdens de coronacrisis door ondernemers zijn opgebouwd is er capaciteit nodig, onder andere vanwege de vele sanerings-, faillissements-, en uitstelverzoeken.
5. Verbeteren dienstverlening BelastingtelefoonIn 2024 wordt € 33 mln. en structureel € 21 mln. ingezet om de bereikbaarheid van de Belastingtelefoon te verbeteren en stabiliteit te borgen. De Belastingdienst zet daarmee in op het verbeteren van de productiviteit en efficiency en het werven en behouden van ervaren medewerkers.
6. Kapitaalinjectie European Bank for Reconstruction and Development (ERBD)Betreft een kapitaalinjectie aan de European Bank for Reconstruction and Development (EBRD). Met behulp van deze injectie kan EBRD blijven bijdragen aan het steunen van Oekraïne. In 2023 was een reservering opgenomen van € 75 mln. Deze reservering wordt opgehoogd met € 25 mln. omdat de kapitaaluitbreiding bij de EBRD hoger is geworden dan initieel geraamd.2
7. Hybride kapitaal wereldbank
Tijdens de Voorjaarsvergadering van de Wereldbank kondigt Nederland, onder voorbehoud van parlementaire goedkeuring, deelname aan in aankoop van hybride kapitaal (€ 68 mln.). Dit is een schuldinstrument met eigenschappen van kapitaal; er wordt rente ontvangen maar het geeft geen stemrecht. De looptijd is oneindig, maar tijdens een toekomstige middelenaanvulling kan het hybride kapitaal worden omgezet in een reguliere kapitaalbijdrage. De Wereldbank kan op basis van hybride kapitaal nieuwe obligaties uitgeven. De komende 10 jaar kan de hiermee opgehaalde financiering worden ingezet voor projecten ten behoeve van de ‘Global Public Goods’, zoals klimaatverandering, pandemieparaatheid en fragiliteit. Hierbij geldt een hefboomeffect; elke ingelegde euro creëert over de komende 10 jaar € 8 aan additionele leencapaciteit.
8. Btw-compensatiefonds (BCF) stortingenAls gevolg van overhevelingen van budget van ministeries naar decentrale overheden wordt een bedrag in het gemeente of provinciefonds gestort. Het geraamde btw-deel van dit bedrag wordt in het BCF gestort (circa € 89 mln.). Gemeentes en provincies kunnen de betaalde btw in verband met de overhevelingen terugvragen bij het BCF. Deze uitgaven worden gedekt vanuit de belastingontvangsten.
9. Vertragingsrente Traditionele Eigen Middelen (TEM)Het ministerie van Financiën zal € 199,4 mln. vertragingsrente betalen aan de Europese Commissie (CIE) als gevolg van een nabetaling door onderwaardering invoer Textiel en Schoenen (LWTS) en Voortvarendheid (€ 100 mln.). Tevens zal vertragingsrente worden betaald voor het dossier Zonnepanelen (€ 99,4 mln.). De hiervoor benodigde middelen worden vanuit de Aanvullende Post (AP) van de Rijksbegroting overgeheveld naar artikel 9 Douane. Deze te betalen vertragingsrente is lager dan eerder was ingeschat en dan op de AP was gereserveerd en leidt derhalve tot een per saldo meevaller.
Daarnaast wordt op bovengenoemde dossiers waarover overeenstemming met de CIE is bereikt, per saldo circa € 600 mln. aan terugbetalingen ontvangen op eerder reeds betaalde hoofdsommen (douanerechten). Deze meevallers op de TEM-hoofdsommen en de toelichtingen hierop, zijn terug te vinden in de Voorjaarsnota en de daarin opgenomen verticale toelichtingen van Buitenlandse Zaken en de Aanvullende Post. De TEM-betalingen van hoofdsommen aan en eventuele terugontvangsten van de CIE lopen via de begroting van het ministerie van Buitenlandse Zaken. De Tweede Kamer is over genoemde dossiers en de financiële aspecten ervan geinformeerd middels de kamerbrief van 4 april 2024.3
10. EindejaarsmargeDe eindejaarsmarge van € 68 mln. wordt toegevoegd aan de Financiënbegroting.
11. Loon- en PrijsbijstellingDe loon- en prijsbijstelling 2024 wordt toegevoegd aan de Financiënbegroting (€ 291 mln. in 2024 en € 245 mln. structureel).
12. Voorziening middelen uitvoeringskosten fiscale wet- en regelgevingVoor de uitvoering van nieuwe (belasting-)wetgeving worden middelen overgeboekt vanuit de voorziening voor uitvoeringskosten fiscale wet- en regelgeving naar de begroting van de Belastingdienst.
13. Hersteloperatie Toeslagen
Naar aanleiding van de bijstelling van de cijfers van Toeslagen Herstel op basis van de groei van aanmeldingen en gedupeerden vallen de compensatie- en hersteluitgaven en de apparaatsuitgaven om de hersteloperatie uit te voeren naar verwachting hoger uit dan eerder begroot. Daaraan verbonden omvat de bijstelling Toeslagen Herstel een stijging van de kosten van bezwaren en beroepen. De groei van het aantal aanmeldingen leidt ook tot een ophoging van budget voor dwangsommen en een vernieuwde hogere raming van de rechtsbijstandregeling. Eventuele bijstellingen van de prognose zijn inzichtelijk in de voortgangsrapportage Hersteloperatie Toeslagen4. De bijstelling leidt tot ophoging van uitgavenbudget op het geheel van apparaat en (schade)vergoedingen van € 364,1 mln. in 2024, € 759,2 mln. in 2025 en € 99,0 mln. in 2026. Deze beschikbare middelen zijn naast uitgaven op apparaat van Uitvoeringsorganisatie Herstel Toeslagen (UHT) verdeeld over hogere uitgaven binnen de 30k-regeling, de integrale beoordeling, de kindregeling, de ex-partnerregeling, de HZK-regeling, dwangsommen en private schuldenregeling. Van het totaal is circa € 103 mln. in 2024 en circa € 299 mln. in 2025 overgeheveld vanuit de Aanvullende Post. Een integraal overzicht van de financiële stand van zaken van de Hersteloperatie Toeslagen is te vinden in de bijlage van de Voorjaarsnota 2024.
14. Bijdrage Uitvoeringsorganisatie Herstel Toeslagen (UHT) aan artikel 1Er wordt om verschillende oorzaken budget overgeheveld van artikel 13 Toeslagen naar artikel 1 Belastingen. Ten eerste wordt er in verband met werkzaamheden door ketenpartners van Uitvoeringsorganisatie Herstel Toeslagen (UHT) in 2024 circa € 37,1 mln. aan budget overgeheveld als gevolg van o.a. werkzaamheden door CAP (Centrale Administratieve Processen), KI&S (Klantinteractie & -services) en O&P (Organisatie & Personeel). Daarnaast wordt circa € 16 mln. overgeheveld ten behoeve van uitgaven bij de Belastingdienst in verband met toegenomen werkzaamheden voor UHT.
15. Implementatie Wet Open Overheid (WOO)Sinds 1 mei 2022 is de Wet open overheid van kracht. Hierdoor is er een wettelijke verplichting om documenten openbaar te maken. Om aan deze opgave te kunnen voldoen is extra personele inzet benodigd bij de Belastingdienst, Toeslagen en Douane om processen te begeleiden, te ondersteunen en nieuwe processen te implementeren voor de actieve openbaarmaking. Tevens zijn er extra behandelaren nodig om het groeiend aantal Woo-verzoeken binnen de verkorte termijnen te kunnen afhandelen.
16. Informatiehuishouding: de basis op ordeOm de informatiehuishouding van het ministerie van Financiën zowel intern als extern verder op orde te krijgen, wordt budget overgeheveld vanuit de reservering op artikel 10 naar artikel 1 Belastingen, artikel 8 Apparaat, artikel 9 Douane en artikel 13 Toeslagen. De Openbaarheidsparagraaf in de ontwerpbegroting 2024 van Financiën gaat nader op de ambities en activiteiten in.
17. KasschuivenEr vindt een aantal kasschuiven plaats op de Financiënbegroting. De meest in het oog springende kasschuiven zijn:
– Een deel van de middelen op artikel 10 Nog onverdeeld zijn dit jaar naar verwachting niet benodigd en worden daarom doorgeschoven naar latere jaren, zodat de middelen beschikbaar blijven voor eventuele problematiek in latere jaren (€ 84 mln.).
– In 2024 is budget beschikbaar voor uitvoerings- en compensatiekosten voor herstel Fraude Signalering Voorziening (FSV) en minnelijk schuldsaneringstraject (MSNP). Op basis van de actuele inzichten in de uitvoering en de planning zal het hersteltraject later en over een langere periode plaatvinden. Derhalve wordt € 70 mln. doorgeschoven vanuit 2024 naar de jaren 2025 en 2026.
– De in 2024 beschikbare middelen op de voorziening voor uitvoeringskosten fiscale wet- en regelgeving worden doorgeschoven om de uitvoeringskosten in latere jaren te kunnen dekken (€ 16 mln).
18. Overige overhevelingen Aanvullende Post (AP)In de periode 2024 tot en met 2028 wordt er circa € 174 mln. overgeheveld van de Aanvullende Post naar de Financiënbegroting. De individuele overhevelingen worden nader toegelicht in de toelichtingen van de artikelen. Het betreft onder andere middelen voor de uitvoeringskosten fiscale wet- en regelgeving, middelen ten behoeve van Werken aan Uitvoering (WaU) en uitvoeringskosten CO2-heffing (CBAM).
Tabel 3 Overzicht belangrijkste suppletoire niet-belasting ontvangstenmutaties (Eerste suppletoire begroting) (bedragen x € 1.000)
Art.
Ontvangsten 2024
Ontvangsten 2025
Ontvangsten 2026
Ontvangsten 2027
Ontvangsten 2028
Ontvangsten 2029
Vastgestelde begroting 2024 incl ISB's
4.777.433
3.657.034
3.801.002
3.923.456
3.727.777
Belangrijkste suppletoire mutaties
1) Belasting- en invorderingsrente
1
266.893
187.994
126.921
21.599
91.947
2) Dividenden staatsdeelnemingen
3
309.000
‒ 61.000
14.000
‒ 17.000
23.000
3) Renteontvangsten lening TenneT
3
29.025
‒ 17.293
11.546
11.546
11.546
4) Verkoop aandelen ABN AMRO
3
460.000
0
0
0
0
5) Ramingbijstelling Lening Griekenland
4
‒ 154.164
‒ 165.893
‒ 4.520
‒ 3.337
‒ 281
6) Overige mutaties & extrapolatie
div
45.950
20.552
16.305
16.348
17.948
3.852.200
Stand 1e suppletoire begroting 2024
5.734.137
3.621.394
3.965.254
3.952.612
3.871.937
3.852.200
Toelichting
1. Belasting- en invorderingsrente
De raming van de ontvangstenkant van de niet-belastingontvangsten (belasting- en invorderingsrente, vervolgingskosten en -opbrengsten en boetes) wordt naar boven bijgesteld naar aanleiding van realisaties in 2023, een hogere meerjarige belastinggrondslag en de recente renteramingen uit het CEP. Dit leidt tot een meevaller van € 267 mln. in 2024 aflopend tot € 92 mln. in 2028. Het nettoresultaat van hogere uitgaven en hogere ontvangsten draagt het ministerie van Financiën bij aan het generale beeld.
2. Dividenden staatsdeelnemingen
De dividendraming wordt bijgesteld aan de meest recente informatie over het verwachte dividend van de staatsdeelnemingen, als gevolg van de huidige marktomstandigheden.
3. Renteontvangsten lening TenneT
De raming van de renteontvangsten op de lening aan TenneT wordt bijgesteld. Dit komt deels door een aanpassing van de hoogte van de rente en deels door meer inzicht in het tempo van opname van de lening door TenneT.
4. Verkoop aandelen ABN AMRO
De verwachte ontvangsten worden met € 460 mln. naar boven bijgesteld, als gevolg van de verkoopopbrengst van aandelen ABN AMRO door het lopende verkoopprogramma van de staat en de pro rata deelname van NLFI aan het inkoopprogramma van ABN AMRO.
5. Ramingbijstelling Lening Griekenland
Op basis van de meest recente renteramingen worden de verwachte ontvangsten van de lening aan Griekenland bijgesteld. Daarnaast wordt de raming voor de aflossing van de lening aan Griekenland bijgesteld. In 2023 heeft Griekenland een vervroegde aflossing gedaan, waardoor in 2024 en 2025 niet zal worden afgelost.
2.2 Overzicht belangrijkste uitgaven- en ontvangstenmutaties IXA
In onderstaande tabellen worden de belangrijkste suppletoire uitgaven-(tabel 4) en ontvangstenmutaties (tabel 5) weergegeven.
Tabel 4 Overzicht belangrijkste suppletoire uitgavenmutaties 2024 (Eerste suppletoire begroting) (bedragen x € 1.000)
Art.
Uitgaven 2024
Uitgaven 2025
Uitgaven 2026
Uitgaven 2027
Uitgaven 2028
Uitgaven 2029
Vastgestelde begroting 2024
45.485.755
33.610.244
46.625.557
50.853.946
51.307.936
Belangrijkste suppletoire mutaties
1) Rente vaste schuld
11
‒ 255.000
‒ 439.000
‒ 452.000
‒ 513.000
‒ 628.000
2) Rente vlottende schuld
11
274.000
250.000
290.000
381.000
447.000
3) Rente derivaten
11
22.000
0
0
0
0
4) Aflossing vaste schuld
11
‒ 49.000
0
2.495.000
0
‒ 1.000
5) Rentelasten kasbeheer
12
‒ 1.061.588
‒ 1.556.266
‒ 1.392.767
‒ 1.170.832
‒ 1.002.864
6) Verstrekte leningen
12
500.000
500.000
500.000
500.000
500.000
7) Overige mutaties & extrapolatie
div
400
400
0
0
0
45.021.742
Stand 1e suppletoire begroting 2024
44.916.567
32.365.378
48.065.790
50.051.114
50.623.072
45.021.742
Toelichting
1. Rente vaste schuld
De rentelasten vaste schuld vallen naar verwachting lager uit dan geraamd bij de ontwerpbegroting 2024 met name als gevolg van het financieringsplan 2024. Hierin is bepaald dat er voor de financiering van de staatsschuld een lager beroep op de kapitaalmarkt (vaste schuld) zal worden gedaan. Daarnaast is er gerekend met lagere rentepercentages zoals die door het Centraal Planbureau (CPB) zijn geraamd in het Centraal Economisch Plan (CEP).
2. Rente vlottende schuld
De raming van de rentelasten vlottende schuld valt per saldo hoger uit als gevolg van wijzigingen in de omvang van de kortlopende schuld en de hoogte van de korte rente. De korte rente is door het CPB lager geraamd in de CEP dan de rente waarmee in de ontwerpbegroting 2024 rekening is gehouden. Echter doordat de omvang van de kortlopende schuld is toegenomen, ontstaat een structurele tegenvaller van € 274 mln. in 2024 oplopend tot € 447 mln. in 2028.
3. Rente derivaten
De raming van de rentelasten op de langlopende derivaten is met € 22 mln. naar boven bijgesteld voor 2024 als gevolg van de gewijzigde rentepercentages zoals die door het CPB worden geraamd in de CEP.
4. Aflossing vaste schuld
Door een vervroegde aflossing van een obligatie in 2023 zal in het lopende jaar minder afgelost worden. In 2026 neemt de aflossing van de vaste schuld met circa € 2,5 mld. toe als gevolg van de uitgifte van leningen met een aflosdatum in 2026.
5. Rentelasten kasbeheer
De raming van de rentelasten kasbeheer is lager dan geraamd bij de ontwerpbegroting 2024. Dit is het gevolg van het bijwerken van de realisatie en de nieuwe rentestanden in de CEP-raming van het CPB. Daarnaast dalen de rentelasten als gevolg van de nieuwe raming sociale fondsen.
6. Verstrekte leningen
Naar verwachting worden er meer leningen verstrekt aan de deelnemers van het schatkistbankieren dan eerder geraamd. De raming is daardoor structureel met € 500 mln. naar boven bijgesteld.
Tabel 5 Overzicht belangrijkste suppletoire ontvangstenmutaties 2024 (Eerste suppletoire begroting) (bedragen x € 1.000)
Art.
Ontvangsten 2024
Ontvangsten 2025
Ontvangsten 2026
Ontvangsten 2027
Ontvangsten 2028
Ontvangsten 2029
Vastgestelde begroting 2024
66.692.810
68.513.845
88.610.112
79.867.150
86.227.499
Belangrijkste suppletoire mutaties
1) Voortijdige beëindiging derivaten
11
‒ 8.000
0
0
0
0
2) Uitgifte vaste schuld
11
‒ 11.283.000
10.939.000
7.647.000
453.000
‒ 1.498.000
3) Mutatie vlottende schuld
11
24.140.000
0
0
0
0
4) Rentebaten kasbeheer
12
‒ 17.610
‒ 12.993
‒ 6.419
2.854
13.115
5) Aflossingen op leningen
12
‒ 19.403
7.221
35.076
53.595
76.340
6) Mutatie in rekening courant en deposito
12
1.816.169
‒ 1.148.197
452.961
2.246.275
4.001.941
7) Overige mutaties & extrapolatie
div
6.000
8.000
‒ 8.000
‒ 10.000
83.168.748
Stand 1e suppletoire begroting 2024
81.320.966
78.304.876
96.746.730
82.614.874
88.810.895
83.168.748
Toelichting
1. Voortijdige beëindiging derivaten
Het voortijdig beëindigen van rentederivaten heeft geleid tot eenmalige negatieve ontvangsten van € 8,0 mln. Het betreft de contant gemaakte waarde van de (negatieve) rentebaten die anders later dit jaar en voor het grootste deel in de komende jaren zouden zijn ontvangen. Deze (negatieve) rentebaten zijn nu in één keer ontvangen. Het voortijdig beëindigen van rentederivaten draagt bij aan het realiseren van de doelstellingen uit het beleidskader voor schuldfinanciering, namelijk het verlengen van de gemiddelde looptijd van de schuldportefeuille naar minimaal 8 jaar en het beperken van het korte termijn renterisico (renterisicobedrag < 25%).
2. Uitgifte vaste schuld
De raming van de uitgifte vaste schuld is voor het lopende jaar met circa € 11,3 mld. naar beneden bijgesteld als gevolg van het financieringsplan 2024. Het financieringsplan geeft een beschrijving van de geschatte omvang en de totstandkoming van de financieringsbehoefte van de Nederlandse staat voor 2024 en een overzicht van de manier waarop het Agentschap van plan is deze in te vullen. De raming voor 2025 en verder is hoger dan geraamd bij de ontwerpbegroting 2024 als gevolg van het verwachte kastekort.
3. Mutatie vlottende schuld
De vlottende schuld stijgt in 2024 met circa € 24,1 mld. Dit is het gevolg van een hogere financieringsbehoefte doordat de raming van het kastekort voor het lopende begrotingsjaar is toegenomen. Schommelingen in de financieringsbehoefte in een lopend begrotingsjaar worden zo veel mogelijk opgevangen op de geldmarkt.
4. Rentebaten kasbeheer
De raming van de rentebaten kasbeheer is lager dan geraamd bij de ontwerpbegroting 2024. Dit is het gevolg van het bijwerken van de realisatie van verstrekte leningen en de nieuwe rentestanden in de CEP-raming van het CPB.
5. Aflossingen op leningen
Op basis van actuele inzichten wordt verwacht dat de aflossingen op de leningen, die door de agentschappen, rechtspersonen met een wettelijke taak (RWT's) en derden in het kader van schatkistbankieren zijn afgesloten, in 2024 per saldo lager en vanaf 2025 hoger uitvallen dan eerder geraamd.
6. Mutatie in rekening courant en deposito
Uit de actualisatie van de raming van uitgaven en inkomsten van sociale fondsen blijkt dat deze fondsen meer middelen storten in de schatkist. Dit betekent dat de geraamde mutatie in het saldo op de rekeningen-courant en deposito’s stijgt ten opzichte van de ontwerpbegroting 2024.
2.3 Overzicht Coronamaatregelen
In onderstaande tabel worden de coronagerelateerde uitgaven- en ontvangsten weergegeven per begrotingsartikel. In onderstaande tabel zijn bijbehorende Kamerstukken opgenomen voor verdere toelichting. Ook is een uitgebreid overzicht terug te vinden op de pagina «Overheidsfinanciën in coronatijd» op www.rijksfinancien.nl.
Tabel 6 Overzicht Coronamaatregelen (bedragen x € 1 mln.)
Art.
Naam maatregel/regeling
Bedrag verplichtingen 2024
Bedrag uitgaven 2024
Bedrag ontvangsten 2024
Relevante Kamerstukken
1
Belasting- en invorderingsrente
0,0
0,0
0,0
Kamerstukken II 2019-2020, 35 412, nr. 1, 35 466, nr. 1 en 35 540, nr. 1Kamerstukken II 2020-2021, 35 850 nr. 1 en 35 420, nr. 348
4
EIB pan-Europees Garantiefonds
0,0
17,8
0,0
Kamerstukken II 2019-2020, 35 492, nr. 1 en 35 492, nr. 2
5
Herverzekering leverancierskredieten
2,0
2,0
0,0
Kamerstukken II 2019-2020, 35 433, nr. 1
3 Beleidsartikelen Ministerie van Financiën (IXB)
Artikel 1 Belastingen
Budgettaire gevolgen van beleid
Tabel 7 Budgettaire gevolgen van beleid artikel 1 Belastingen (bedragen x € 1.000)
Omschrijving
Ontwerpbegroting 2024 (1)
Mutaties via ISB's (2)
Vastgestelde begroting 2024 (3)=(1)+(2)
Mutaties 1e suppletoire begroting (4)
Stand 1e suppletoire begroting (5)=(3)+(4)
Mutatie 2025
Mutatie 2026
Mutatie 2027
Mutatie 2028
Mutatie 2029
Verplichtingen
3.518.849
0
3.518.849
868.115
4.386.964
60.396
150.484
‒ 16.695
‒ 3.299
3.225.663
Uitgaven (1) + (2)
3.475.108
0
3.475.108
127.003
3.602.111
167.672
111.664
68.732
67.947
3.341.156
(1) Apparaatsuitgaven
3.240.867
0
3.240.867
133.161
3.374.028
107.397
73.233
45.529
44.298
3.157.540
Personele uitgaven
2.743.451
0
2.743.451
140.455
2.883.906
106.928
72.764
45.060
43.829
2.708.310
Eigen personeel
2.358.941
0
2.358.941
89.305
2.448.246
41.855
22.033
14.596
31.794
2.389.059
Inhuur externen
376.097
0
376.097
51.150
427.247
32.316
14.151
4.232
4.232
310.838
Overig personeel
8.413
0
8.413
0
8.413
32757
36580
26232
7803
8413
Materiële uitgaven
497.416
0
497.416
‒ 7.294
490.122
469
469
469
469
449.230
ICT
31.794
0
31.794
14
31.808
14
14
14
14
30.020
Bijdrage aan SSO's
374.758
0
374.758
‒ 11.308
363.450
‒ 3.545
‒ 3.545
‒ 3.545
‒ 3.545
332.745
Overig materieel
90.864
0
90.864
4.000
94.864
4.000
4.000
4.000
4.000
86.465
(2) Programma-uitgaven
234.241
0
234.241
‒ 6.158
228.083
60.275
38.431
23.203
23.649
183.616
Garanties
181
0
181
0
181
0
0
0
0
181
Garantie procesrisico's
181
0
181
0
181
0
0
0
0
181
Bijdrage aan ZBO's/RWT's
14.366
0
14.366
0
14.366
0
0
0
0
13.766
Waarderingskamer
2.489
0
2.489
0
2.489
0
0
0
0
2489
Kadaster
2.933
0
2.933
0
2.933
0
0
0
0
2933
Kamer van Koophandel
341
0
341
0
341
0
0
0
0
341
Overige bijdrage ZBO's/RWT's
8.603
0
8.603
0
8.603
0
0
0
0
8.003
Bijdrage aan (inter-)nationale organisaties
2.983
0
2.983
‒ 196
2.787
‒ 196
‒ 196
‒ 196
‒ 196
3.387
Internationale Douaneraad
196
0
196
‒ 196
0
‒ 196
‒ 196
‒ 196
‒ 196
0
Bijdrage overige (inter)nationale organisaties
2.787
0
2.787
0
2.787
0
0
0
0
3.387
Opdrachten
373.721
0
373.721
7.373
381.094
477
‒ 3.294
‒ 3.200
‒ 3.102
362.186
ICT opdrachten
307.671
0
307.671
12.373
320.044
5.477
1.706
1.800
1.898
294.512
Overige opdrachten
66.050
0
66.050
‒ 5.000
61.050
‒ 5.000
‒ 5.000
‒ 5.000
‒ 5.000
67.674
Bijdrage aan agentschappen
7.889
0
7.889
5.000
12.889
5.000
5.000
5.000
5.000
12.877
Bijdrage Logius
4.287
0
4.287
0
4.287
0
0
0
0
4.275
Bijdrage overige agentschappen
3.602
0
3.602
5.000
8.602
5.000
5.000
5.000
5.000
8.602
(Schade)vergoeding
114.433
0
114.433
‒ 85.228
29.205
22.000
10.000
0
0
6.347
(Schade)vergoedingen
111.041
0
111.041
‒ 85.228
25.813
22.000
10.000
0
0
2.955
Vergoeding proceskosten
3.392
0
3.392
0
3.392
0
0
0
0
3.392
Rente
154.423
0
154.423
66.893
221.316
32.994
26.921
21.599
21.947
180.277
Belasting- en invorderingsrente
154.423
0
154.423
66.893
221.316
32.994
26.921
21.599
21.947
180.277
Bijdrage aan (andere) begrotingshoofdstukken
‒ 433.755
0
‒ 433.755
0
‒ 433.755
0
0
0
0
‒ 395.405
Toerekening uitgaven aan Douane
‒ 215.786
0
‒ 215.786
0
‒ 215.786
0
0
0
0
‒ 216.510
Toerekening uitgaven aan Toeslagen
‒ 217.969
0
‒ 217.969
0
‒ 217.969
0
0
0
0
‒ 178.895
Ontvangsten (3) + (4)
209.851.332
0
209.851.332
421.821
210.273.153
‒ 7.597.401
5.219.630
14.479.540
24.271.584
253.611.528
Programma-ontvangsten (3)
209.765.787
0
209.765.787
399.898
210.165.685
‒ 7.612.878
5.207.924
14.467.740
24.259.686
253.528.508
waarvan: Belastingontvangsten
208.529.150
0
208.529.150
133.005
208.662.155
‒ 7.800.872
5.081.003
14.446.141
24.167.739
252.261.217
Bekostiging
207.986
0
207.986
22.878
230.864
22.877
22.877
22.877
22.877
230.864
Doorbelasten kosten vervolging
207.986
0
207.986
22.878
230.864
22.877
22.877
22.877
22.877
230.864
Rente
817.779
0
817.779
216.246
1.034.025
137.348
76.275
‒ 29.047
41.301
797.786
Belasting- en invorderingsrente
817.779
0
817.779
216.246
1.034.025
137.348
76.275
‒ 29.047
41.301
797.786
Boetes en schikkingen
210.872
0
210.872
27.769
238.641
27.769
27.769
27.769
27.769
238.641
Ontvangsten boetes en schikkingen
210.872
0
210.872
27.769
238.641
27.769
27.769
27.769
27.769
238.641
Apparaatsontvangsten (4)
85.545
0
85.545
21.923
107.468
15.477
11.706
11.800
11.898
83.020
Tabel 8 Uitsplitsing verplichtingen (bedragen € 1.000)
Omschrijving
Ontwerpbegroting 2024 (1)
Mutaties via ISB's (2)
Vastgestelde begroting 2024 (3)=(1)+(2)
Mutaties 1e suppletoire begroting (4)
Stand 1e suppletoire begroting (5)=(3)+(4)
Mutatie 2025
Mutatie 2026
Mutatie 2027
Mutatie 2028
Mutatie 2029
Verplichtingen
3.518.849
0
3.518.849
868.115
4.386.964
60.396
150.484
‒ 16.695
‒ 3.299
3.225.663
waarvan garantieverplichtingen
336
0
336
0
336
0
0
0
0
336
Garantie procesrisico's
336
0
336
0
336
0
0
0
0
336
waarvan overige verplichtingen
3.518.513
0
3.518.513
868.115
4.386.628
60.396
150.484
‒ 16.695
‒ 3.299
3.225.327
Tabel 9 Geschatte budgetflexibiliteit1
2024
juridisch verplicht
70%
bestuurlijk gebonden
1%
beleidsmatig gereserveerd
29%
nog niet ingevuld/vrij te besteden
0%
X Noot
1
De berekende budgetflexibiliteit heeft alleen betrekking op de programma-uitgaven
Toelichting
Budgetflexibiliteit
De uitgaven die in 2024 reeds zijn gedaan, zijn aangemerkt als juridisch verplicht. Inzake nog niet gerealiseerde uitgaven het volgende:
Uitgaven die vallen onder de rubriek «Rente» zijn voor 100% juridisch verplicht. Ze vloeien bijvoorbeeld voort uit de Algemene wet inzake rijksbelastingen (Awr) en de Invorderingswet 1990 (rente-uitgaven). De programma-uitgaven die vallen onder de rubrieken «Bijdragen aan ZBO's/RWT's», «Bijdragen aan (inter)nationale organisaties» en «Bijdragen aan agentschappen» zijn voor 100% bestuurlijk gebonden verplichtingen voor zover zij niet door getekende contracten al juridisch verplicht zijn. De bijdrage aan de Waarderingskamer is voor 100% bestuurlijk gebonden op basis van de Wet Waardering Onroerende Zaken (Wet WOZ). Voor het Kadaster en de Kamer van Koophandel heeft de Belastingdienst samenwerkingsovereenkomsten voor gegevensuitwisseling die worden gebruikt bij de uitvoering van taken van de Belastingdienst. Ook bij de bijdragen aan Agentschappen en bijdragen aan Internationale organisaties geldt dat afspraken zijn gemaakt over de bijdragen en de dienstverlening, waardoor ook deze uitgaven als 100% bestuurlijk gebonden worden aangemerkt.
De overige programma-uitgaven betreffen met name de categorie «Opdrachten», waarvoor geldt dat deze gedeeltelijk als juridisch verplicht zijn aan te merken op het moment van het vaststellen van de begroting 2024. Hiervoor zijn dan bijvoorbeeld contracten gesloten ten behoeve van ICT en/of andere benodigde diensten voor de uitvoering van de primaire processen van de Belastingdienst. Voorbeelden hiervan zijn (verlenging van) licenties en onderhoudscontracten voor software en hardware. Een ander voorbeeld zijn de uitgaven voor papieren dienstverlening (brieven aan burgers en bedrijven). Over het algemeen geldt wel dat de niet-juridische verplichte uitgaven noodzakelijk zijn voor een goede uitvoering van de primaire processen.
Verplichtingen
Overige verplichtingen
Het verplichtingenbudget wordt in 2024 met € 868 mln. verhoogd en in 2028 per saldo met circa € 3 mln. verlaagd. De mutaties in de verplichtingen zijn veelal gelijk aan de uitgavenmutaties. Waar de mutaties gelijk zijn aan de mutaties in de uitgaven wordt dit toegelicht onder 'Uitgaven'. Het verplichtingenbudget wordt in 2024 verhoogd vanwege een herijking als gevolg van onderhandelingen en besluitvorming betreffende meerjarige contracten. Een ophoging van het verplichtingenbudget is nodig voor het aangaan of verlengen van nieuwe contracten waarvoor al meerjarig kasbudget beschikbaar is. Dit is voornamelijk het geval bij Inhuur externen en Opdrachten ICT. Nieuwe aanbestedingen en verlenging van langdurige ICT-contracten zorgen naar verwachting voor een piek in 2024.
Uitgaven
Personele uitgaven
De personele uitgaven van de Belastingdienst worden hoger geraamd, € 140 mln. in 2024 en € 44 mln. in 2028. De belangrijkste oorzaken zijn:
– In 2024 wordt er € 33 mln. en structureel € 21 mln. ingezet om de bereikbaarheid van de Belastingtelefoon te verbeteren en stabiliteit to borgen. De Belastingdienst zet in op het verbeteren van de productiviteit en efficiency en het werven en behouden van ervaren medewerkers. Een deel van de middelen is afkomstig van de Aanvullende Post voor dienstverlening bij de Belastingdienst en een deel wordt binnen de begroting van de Belastingdienst opgevangen.
– Er wordt om verschillende oorzaken budget overgeheveld van artikel 13 Toeslagen naar artikel 1 Belastingen. Ten eerste wordt er in verband met werkzaamheden door ketenpartners van UHT in 2024 circa € 37,1 mln. aan budget overgeheveld als gevolg van o.a. werkzaamheden door CAP (Centrale Administratieve Processen), KI&S (Klantinteractie & -services) en O&P (Organisatie & Personeel). Daarnaast wordt er in 2024 vanuit UHT circa € 16 mln. overgeheveld in verband met een correctie van de afdracht overhead in 2023.
– In 2024 wordt er € 25 mln. voor de uitvoering van herstel Box 3 beschikbaar gesteld vanuit de Aanvullende Post voor Box 3. Als gevolg van de lopende procedures rondom Box 3 zijn er nog veel extra werkzaamheden voor herstel Box 3, die eerder niet waren voorzien. Het gaat hier bijvoorbeeld om het voorbereiden en versturen van informatiebrieven of het afhandelen van ingebrekestellingen, maar ook het classificeren van ingekomen bezwaarschriften. Daarnaast zullen er ook reeds enkele werkzaamheden plaatsvinden voor de overbruggingswet (OBW) Box 3 (belastingjaar 2023 en 2024). Voor deze jaren zal het vooral werkzaamheden betreffen op het gebied van telefonie, klachten en verzoeken. Daarnaast vinden nu ook de voorbereidingen plaats voor mogelijk aanvullend herstel naar aanleiding van toekomstige uitspraken van de Hoge Raad.
– In 2024 wordt € 21 mln. verwachte onderuitputting ingezet voor de uitvoeringskosten voortvloeiend uit de fiscale wet- en regelgeving. Structureel worden de uitgaven ca. € 16 mln. hoger begroot. Deze middelen zijn afkomstig van de Aanvullende Post voor de uitvoeringskosten van fiscale wet- en regelgeving. Het gaat hierbij om ca. 30 uitvoeringstoetsen, waaronder Pijler 2, aandelentransacties in de overdrachtsbelasting, herijking implementatie richtlijn kleineondernemersregeling en geven uit vennootschap.
– De personele uitgaven zijn in 2024 naar verwachting € 15 mln. hoger vanwege de uitvoering van het herstel Fraude Signalering Voorziening (FSV) en minnelijk schuldsaneringstraject (MSNP). De extra personele uitgaven lopen door tot en met 2026.
– Vanuit de verwachte onderuitputting en hogere ontvangsten worden extra middelen begroot ten behoeve van de invordering van coronaschulden (cumulatief € 69 mln. in 2025-2029). Voor de inning van de coronaschulden die tijdens de coronacrisis door ondernemers zijn opgebouwd is er extra capaciteit nodig. Dit vanwege onder andere de vele sanerings-, faillissements-, en uitstelverzoeken.
– De Regeling Vervroegd Uittreden (RVU) waarbij personeel conform vastgestelde cao recht hebben op (gedeeltelijke) compensatie van loon bij eerder stoppen met werken kost naar verwachting cumulatie ca. € 103 mln. in 2025-2028. Deze kosten worden binnen het personeelsbudget ingepast.
Schadevergoedingen
In 2024 is budget beschikbaar voor uitvoerings- en compensatiekosten voor herstel Fraude Signalering Voorziening (FSV) en minnelijk schuldsaneringstraject (MSNP). Op basis van een bijgestelde raming wordt € 70 mln. doorgeschoven vanuit 2024 naar 2025 (€ 50 mln.) en 2026 (€ 20 mln.) en wordt € 15 mln. in 2024, € 28 mln. in 2025 en € 10 mln. in 2026 overgeheveld naar het personeelsbudget voor de uitvoeringskosten.
Rente
De raming van de uitgaven aan belasting- en invorderingsrente is bijgesteld naar aanleiding van realisaties in 2023, een hogere meerjarige belastinggrondslag en de recente renteramingen uit het CEP. Dit leidt structureel tot hogere verwachte uitgaven (ca. € 29 mln. in 2024 en € 22 mln. in 2028). Daarnaast worden er extra uitgaven van € 38 mln. verwacht vanwege de herstelactie invorderingsrente. De uitgaven waren eerder in 2023 geraamd, maar het project is vertraagd en start in 2024.
Ontvangsten
Bekostiging
De ontvangstenraming van doorbelasten kosten vervolging (aanmaningen, dwangbevelen etc.) is bijgesteld naar aanleiding van realisaties in 2023. Dit leidt structureel tot hogere verwachte ontvangsten.
Rente
De raming van de belasting- en invorderingsrente wordt bijgesteld naar aanleiding van realisaties in 2023, een hogere meerjarige belastinggrondslag en de recente renteramingen uit het CEP. Dit leidt per saldo tot een meevaller.
Boetes en schikkingen
De raming van de boeteontvangsten is bijgesteld naar aanleiding van realisaties in 2023. Dit leidt structureel tot hogere verwachte ontvangsten.
Apparaatsontvangsten
De apparaatsonvangsten worden opwaarts bijgesteld (€ 22 mln. in 2024 en € 12 mln. structureel). In 2024 worden hogere ontvangsten verwacht voor dienstverlening aan derden in het kader van de voorziening voor videobellen en voor geleverde diensten ten behoeve van het overheidsdatacenter. Door hogere uitkeringen vanuit het UWV vanwege hogere ziekte-, zwangerschaps- en transitieuitkeringen worden er structureel hogere ontvangsten gerealiseerd.
Belastingontvangsten
In de Voorjaarsnota 2024 worden de mutaties van de belastingontvangsten toegelicht. De aansluiting met de Voorjaarsnota en de bedragen in de begrotingstoelichting (artikel 1 Belastingen, tabel budgettaire gevolgen van beleid) ziet er als volgt uit:
Tabel 10 Belastingontvangsten (bedragen x € 1.000)
Ontwerpbegroting 2024
ISB's
Vastgestelde begroting 2024 na ISB's (1)
Mutatie 1e suppletoire begroting (2)
Stand 1e suppletoire begroting 2024 (3) = (1+2)
Totaal belastingontvangsten
278.380.836
0
278.380.836
899.014
279.279.850
– /– Afdracht Gemeentefonds
42.873.720
0
42.873.720
464.971
43.338.691
– /– Afdracht Provinciefonds
3.340.648
0
3.340.648
270.348
3.610.996
– /– Afdracht BES-fonds
71.170
0
71.170
11.670
82.840
– /– Belastingontvangsten artikel 6 Btw-compensatiefonds
4.015.034
0
4.015.034
89.148
4.104.182
– /– Belastingontvangsten artikel 9 Douane
19.551.114
0
19.551.114
‒ 70.128
19.480.986
Belastingontvangsten artikel 1 Belastingen
208.529.150
0
208.529.150
133.005
208.662.155
Artikel 2 Financiële markten
Budgettaire gevolgen van beleid
Tabel 11 Budgettaire gevolgen van beleid artikel 2 Financiële markten (bedragen x € 1.000)
Omschrijving
Ontwerpbegroting 2024 (1)
Mutaties via ISB's (2)
Vastgestelde begroting 2024 (3)=(1)+(2)
Mutaties 1e suppletoire begroting (4)
Stand 1e suppletoire begroting (5)=(3)+(4)
Mutatie 2025
Mutatie 2026
Mutatie 2027
Mutatie 2028
Mutatie 2029
Verplichtingen
‒ 4.129.465
0
‒ 4.129.465
‒ 836
‒ 4.130.301
679
4.085
‒ 9.766
599
26.194
Uitgaven
34.035
0
34.035
‒ 2.098
31.937
679
4.085
‒ 9.766
599
26.194
Bekostiging
7.847
0
7.847
‒ 54
7.793
409
0
0
0
7.900
Accountantskamer
1.460
0
1.460
84
1.544
0
0
0
0
1.460
Muntcirculatie
4.705
0
4.705
‒ 138
4.567
409
0
0
0
5.107
IMVO convenanten
30
0
30
0
30
0
0
0
0
30
Overig
1.652
0
1.652
0
1.652
0
0
0
0
1.303
Opdrachten
14.777
0
14.777
‒ 3.637
11.140
‒ 103
3.697
‒ 10.169
181
6.452
Wijzer in geldzaken
1.634
0
1.634
0
1.634
0
0
0
0
179
Vakbekwaamheid
4.961
0
4.961
582
5.543
0
0
0
0
4.660
Uitvoeringskosten SRH
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Schadeloosstelling SRH
6.750
0
6.750
‒ 4.550
2.200
‒ 450
3.350
‒ 10.350
0
0
Convertibiliteit Oekraïense hryvnia
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Uitvoeringskosten omwisselen Oekraïense hryvnia
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Overig
1.432
0
1.432
331
1.763
347
347
181
181
1.613
Bijdrage aan ZBO's/RWT's
10.211
0
10.211
1.577
11.788
282
282
282
282
10.491
Bijdrage AFM BES-toezicht
705
0
705
0
705
0
0
0
0
705
Bijdrage DNB toezicht en DGS BES
2.020
0
2.020
0
2.020
0
0
0
0
2.020
Bijdrage toezicht en handhaving MIF
460
0
460
‒ 460
0
0
0
0
0
460
Bijdrage PSD II
558
0
558
‒ 558
0
0
0
0
0
558
Bijdrage FEC
4.008
0
4.008
495
4.503
282
282
282
282
4.290
Overig
2.460
0
2.460
2.100
4.560
0
0
0
0
2.458
Storting/onttrekking begrotingsreserve
625
0
625
0
625
0
0
0
0
625
Dotatie begrotingsreserve DGS BES
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Dotatie begrotingsreserve NHT
625
0
625
0
625
0
0
0
0
625
Bijdrage aan (inter-)nationale organisaties
575
0
575
16
591
91
106
121
136
726
IASB
441
0
441
0
441
0
0
0
0
441
(Caribean) Financial Action Task Force
134
0
134
16
150
91
106
121
136
285
Ontvangsten
10.209
0
10.209
0
10.209
0
0
0
0
8.450
Bekostiging
2.000
0
2.000
0
2.000
0
0
0
0
2.000
Ontvangsten muntwezen
2.000
0
2.000
0
2.000
0
0
0
0
2.000
Toename munten in circulatie
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Opdrachten
1.455
0
1.455
0
1.455
0
0
0
0
0
Wijzer in geldzaken
1.455
0
1.455
0
1.455
0
0
0
0
0
Convertibiliteit Oekraïense hryvnia
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Ontvangsten
6.754
0
6.754
0
6.754
0
0
0
0
6.450
Overig
6.754
0
6.754
0
6.754
0
0
0
0
6.450
Tabel 12 Uitsplitsing verplichtingen (bedragen x € 1.000)
Omschrijving
Ontwerpbegroting 2024 (1)
Mutaties via ISB's (2)
Vastgestelde begroting 2024 (3)=(1)+(2)
Mutaties 1e suppletoire begroting (4)
Stand 1e suppletoire begroting (5)=(3)+(4)
Mutatie 2025
Mutatie 2026
Mutatie 2027
Mutatie 2028
Mutatie 2029
Verplichtingen
‒ 4.129.465
0
‒ 4.129.465
‒ 836
‒ 4.130.301
679
4.085
‒ 9.766
599
26.194
waarvan garantieverplichtingen
‒ 4.163.500
0
‒ 4.163.500
1.262
‒ 4.162.238
0
0
0
0
0
Garantie SRF
‒ 4.163.500
0
‒ 4.163.500
0
‒ 4.163.500
0
0
0
0
0
Garantie DGS BES
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Garantie WAKO (kernongevallen)
0
0
0
1.262
1.262
0
0
0
0
0
Garantie Stichting Waarborgfonds Motorverkeer
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
waarvan overige verplichtingen
34.035
0
34.035
‒ 2.098
31.937
679
4.085
‒ 9.766
599
26.194
Muntcirculatie
4.705
0
4.705
‒ 138
4.567
409
0
0
0
5.107
Vakbekwaamheid
4.961
0
4.961
582
5.543
0
0
0
0
4.660
Schadeloosstelling SRH
6.750
0
6.750
‒ 4.550
2.200
‒ 450
3.350
‒ 10.350
0
0
Uitvoeringskosten omwisselen Oekraïense hryvnia
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Bijdrage DNB toezicht en DGS BES
2.020
0
2.020
0
2.020
0
0
0
0
2.020
Bijdrage FEC
4.008
0
4.008
495
4.503
282
282
282
282
4.290
Overige betalingsverplichtingen
11.591
0
11.591
1.513
13.104
438
453
302
317
10.117
Tabel 13 Geschatte budgetflexibiliteit
2024
juridisch verplicht
75%
bestuurlijk gebonden
11%
beleidsmatig gereserveerd
14%
nog niet ingevuld/vrij te besteden
0%
Toelichting
Budgetflexibiliteit
Van de uitgaven op artikel 2 is in 2024 75% juridisch verplicht. Deze verplichte uitgaven (€ 23,9 mln.) bestaan voor het grootste deel uit uitgaven voor vakbekwaamheid (€ 5,5 mln.), muntcirculatie (€ 4,6 mln.), de bijdrage aan het Financieel Expertise Centrum (FEC) (€ 4,5 mln.), de bijdragen aan AFM en DNB voor het toezicht op de BES-eilanden (€ 2,7 mln.) en de uitgaven voor de schadeloosstelling SNS REAAL Holding (SRH) (€ 2,2 mln.).
De juridisch verplichte uitgaven aan vakbekwaamheid betreffen de kosten van de centrale Wft-examinering. Het inhoudelijk beheer van de Wft-examinering is opgedragen aan het College Deskundigheid Financiële Dienstverlening (CDFD), terwijl het functionele en technische beheer is ondergebracht bij de Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO). Uitgangspunt is dat de uitgaven worden gefinancierd uit de examengelden (leges) die worden afgedragen aan het ministerie (zie ontvangsten overig). De daaromtrent gemaakte afspraken zijn vastgelegd in een overeenkomst met het CDFD en een overeenkomst met de DUO.
De juridisch verplichte uitgaven vanwege de muntcirculatie komen voort uit de Muntwet, de afspraken met DNB en de afspraken in muntcontract voor circulatiemunten en het muntcontract voor verzamelaarsmunten van DNB met de Koninklijke Nederlandse Munt (KNM). De afspraken betreffen onder meer de te verstrekken vergoedingen vanwege:
– de productie van circulatiemunten (hieronder vallen niet de aanschafkosten van de circulatiemunten);
– de productie en distributie van munten die speciaal voor verzamelaars worden geslagen;
– het verzorgen van de geldsomloop voor zover deze uit munten bestaat;
– het fungeren als Nationaal Analysecentrum voor Munten.
De bestuurlijk gebonden uitgaven (11%) hebben in hoofdzaak betrekking op de uitvoeringstoets van het verbod op cashbetalingen van € 3.000 of meer. De beleidsmatig gereserveerde uitgaven (14%) hebben betrekking op de implementatie en beheerskosten van de UBO-registers (Ultimate Beneficial Owners, uiteindelijke belanghebbenden).
Uitgaven
Opdrachten
Schadeloosstelling SNS REAAL Holding (SRH)
De gereserveerde budgetten voor de schadeloosstelling worden meerjarig aangepast. Aan de hand van een nieuwe inschatting van het totale belang van alle bezwaarzaken, kan een deel van de gereserveerde middelen vrijvallen.
Bijdrage aan ZBO's/ RWT's
Overig
Door de uitspraak van het Hof van Justitie van de Europese Unie (HvJEU) zijn eind 2022 de UBO-registers gesloten. Het geleidelijk ontsluiten van de registers kost meer tijd dan gedacht (juridisch en technisch complex). Hiermee zijn incidenteel extra kosten van € 2,1 mln. gemoeid.
Artikel 3 Financieringsactiviteiten publiek-private sector
Budgettaire gevolgen van beleid
Tabel 14 Budgettaire gevolgen van beleid artikel 3 Financieringsactiviteiten publiek-private sector (bedragen x € 1.000)
Omschrijving
Ontwerpbegroting 2024 (1)
Mutaties via ISB's
Vastgestelde begroting 2024 (3)=(1)+(2)
Mutaties 1e suppletoire begroting (4)
Stand 1e suppletoire begroting (5)=(3)+(4)
Mutatie 2025
Mutatie 2026
Mutatie 2027
Mutatie 2028
Mutatie 2029
Verplichtingen
647.944
25.000.000
25.647.944
269.953
25.917.897
400
0
0
0
110.101
Uitgaven
659.146
13.100.000
13.759.146
819
13.759.965
400
0
0
0
110.101
Garanties
20
0
20
0
20
0
0
0
0
20
Regeling Bijzondere Financieringen
20
0
20
0
20
0
0
0
0
20
Leningen
0
13.100.000
13.100.000
0
13.100.000
0
0
0
0
0
Lening TenneT
0
13.100.000
13.100.000
0
13.100.000
0
0
0
0
0
Opdrachten
4.193
0
4.193
819
5.012
400
0
0
0
4.985
Uitvoeringskosten staatsdeelnemingen
4.193
0
4.193
819
5.012
400
0
0
0
4.985
Opstart Invest International
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Vermogensverschaffing/-onttrekking
649.837
0
649.837
0
649.837
0
0
0
0
100.000
Kapitaalinjectie TenneT
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Aan-/verkoop vermogenstitels
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Afdrachten Staatsloterij
100.000
0
100.000
0
100.000
0
0
0
0
100.000
Kapitaalinjectie Invest-NL
330.000
0
330.000
0
330.000
0
0
0
0
0
Kapitaalinjectie Invest International
219.837
0
219.837
0
219.837
0
0
0
0
0
Kapitaalinjectie regionale netbeheerders
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Bijdrage aan ZBO's/RWT's
5.096
0
5.096
0
5.096
0
0
0
0
5.096
NLFI
5.096
0
5.096
0
5.096
0
0
0
0
5.096
Ontvangsten
2.765.500
229.676
2.995.176
798.025
3.793.201
‒ 78.293
25.546
‒ 5.454
34.546
1.166.046
Garanties
1.000
0
1.000
0
1.000
0
0
0
0
1.000
Premieontvangsten garantie KLM
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Premieontvangsten Gasunie
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Premieontvangsten garantie FMO
1.000
0
1.000
0
1.000
0
0
0
0
1.000
Leningen
0
229.676
229.676
29.025
258.701
‒ 17.293
11.546
11.546
11.546
11.546
Renteontvangsten lening KLM
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Aflossing lening KLM
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Renteontvangsten lening TenneT
0
229.676
229.676
29.025
258.701
‒ 17.293
11.546
11.546
11.546
11.546
Vermogensverschaffing/-onttrekking
2.760.000
0
2.760.000
769.000
3.529.000
‒ 61.000
14.000
‒ 17.000
23.000
1.149.000
Aan-/verkoop vermogenstitels
0
0
0
460.000
460.000
0
0
0
0
0
Afdrachten Staatsloterij
100.000
0
100.000
0
100.000
0
0
0
0
100.000
Dividenden staatsdeelnemingen
2.660.000
0
2.660.000
309.000
2.969.000
‒ 61.000
14.000
‒ 17.000
23.000
1.049.000
Winstafdracht DNB
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
waarvan: Griekse inkomsten SMP
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
waarvan: rente-inkomsten ESM
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Bijdrage aan ZBO's/RWT's
4.500
0
4.500
0
4.500
0
0
0
0
4.500
NLFI
4.500
0
4.500
0
4.500
0
0
0
0
4.500
Tabel 15 Uitsplitsing verplichtingen (bedragen x € 1.000)
Omschrijving
Ontwerpbegroting 2024 (1)
Mutaties via ISB's (2)
Vastgestelde begroting 2024 (3)=(1)+(2)
Mutaties 1e suppletoire begroting (4)
Stand 1e suppletoire begroting (5)=(3)+(4)
Mutatie 2025
Mutatie 2026
Mutatie 2027
Mutatie 2028
Mutatie 2029
Verplichtingen
647.944
25.000.000
25.647.944
269.953
25.917.897
400
0
0
0
110.101
waarvan garantieverplichtingen
0
0
0
269.134
269.134
0
0
0
0
0
Garanties en vrijwaringen staatsdeelnemingen
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Garantie FMO
0
0
0
269.134
269.134
0
0
0
0
0
waarvan overige verplichtingen
647.944
25.000.000
25.647.944
819
25.648.763
400
0
0
0
110.101
Lening SRH
‒ 11.202
0
‒ 11.202
0
‒ 11.202
0
0
0
0
0
Lening TenneT
0
25.000.000
25.000.000
0
25.000.000
0
0
0
0
0
Aan-/verkoop vermogenstitels
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Kapitaalinjectie Invest-NL
330.000
0
330.000
0
330.000
0
0
0
0
0
Kapitaalinjectie Invest International
219.837
0
219.837
0
219.837
0
0
0
0
0
Afdrachten Staatsloterij
100.000
0
100.000
0
100.000
0
0
0
0
100.000
Kapitaalinjectie TenneT
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Kapitaalinjectie regionale netbeheerders
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Overige betalingsverplichtingen
9.309
0
9.309
819
10.128
400
0
0
0
10.101
Tabel 16 Geschatte budgetflexibiliteit
2024
juridisch verplicht
99%
bestuurlijk gebonden
1%
beleidsmatig gereserveerd
0%
nog niet ingevuld/vrij te besteden
0%
Toelichting
Budgetflexibiliteit
De uitgaven op artikel 3 zijn in 2024 voor 99% juridisch verplicht en voor 1% bestuurlijk gebonden. De juridisch verplichte uitgaven bestaan voornamelijk uit de lening aan TenneT, (een deel van) de kapitaalinjecties aan Invest-NL en Invest International en de afdrachten Staatsloterij. De bestuurlijk gebonden uitgaven bestaan vooral uit een deel van de kapitaalinjecties aan Invest International.
Kapitaalinjectie Invest International en Invest-NL
De kapitaalinjecties voor Invest International zijn bestuurlijk gebonden. Na goedkeuring van de concrete aanvragen voor de kapitaalinjecties door Invest International wordt de verplichting juridisch vastgelegd. De kapitaalinjecties voor Invest-NL zijn volledig juridisch verplicht. Voor beide instellingen geldt dat de kapitaalinjecties naar verwachting nodig zijn om hun activiteiten uit te voeren.
Afdrachten Staatsloterij
De afdrachten Staatsloterij (uitgaven en ontvangsten) zijn 100% juridisch verplicht op basis van de Wet op de Kansspelen (WOK).
Verplichtingen
Garantieverplichtingen
Garantie FMO
De uitstaande garantie wordt bijgesteld met € 269,1 mln. aan de hand van de meest recente wisselkoersramingen. De garantie is in USD ten opzichte van de Rijksbegroting in EUR. Aangezien de koers van de euro ten opzichte van de dollar is gedaald, stijgt de waarde van deze garantie.
Ontvangsten
Leningen
Renteontvangsten Lening TenneT
De raming van de renteontvangsten op de lening aan TenneT wordt bijgesteld. Dit komt deels door een aanpassing van de hoogte van de rente en deels door meer inzicht in het tempo van opname van de lening door TenneT.
Vermogensverschaffing/-onttrekking
Aan-/verkoop vermogenstitels
De verwachte ontvangsten worden met € 460 mln. naar boven bijgesteld, als gevolg van de verkoopopbrengst van aandelen ABN AMRO door het lopende verkoopprogramma van de Staat en de pro rata deelname van NLFI aan het inkoopprogramma van ABN AMRO.
Dividenden staatsdeelnemingen
De dividendraming wordt bijgesteld aan de meest recente informatie over het verwachte dividend van de staatsdeelnemingen, als gevolg van de huidige marktomstandigheden.
Artikel 4 Internationale financiële betrekkingen
Budgettaire gevolgen van beleid
Tabel 17 Budgettaire gevolgen van beleid artikel 4 Internationale financiële betrekkingen (bedragen x € 1.000)
Omschrijving
Ontwerpbegroting 2024 (1)
Mutaties via ISB's (2)
Vastgestelde begroting 2024 (3)=(1)+(2)
Mutaties 1e suppletoire begroting (4)
Stand 1e suppletoire begroting (5)=(3)+(4)
Mutatie 2025
Mutatie 2026
Mutatie 2027
Mutatie 2028
Mutatie 2029
Verplichtingen
2.604
1.947.000
1.949.604
‒ 1.867.777
81.827
‒ 434
66
66
66
2.170
Uitgaven
434.870
0
434.870
85.778
520.648
‒ 434
66
66
66
338.838
Garanties
17.794
0
17.794
0
17.794
0
0
0
0
0
EIB pan-Europees garantiefonds
17.794
0
17.794
0
17.794
0
0
0
0
0
Bijdrage aan (inter-)nationale organisaties
414.473
0
414.473
86.212
500.685
0
0
0
0
336.669
Multilaterale ontwikkelingsbanken en fondsen
1.519
0
1.519
0
1.519
0
0
0
0
19
Rentecompensatie ESM
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Wereldbank
296.518
0
296.518
68.212
364.730
0
0
0
0
336.650
EBRD
75.000
0
75.000
25.000
100.000
0
0
0
0
0
Kapitaalinleg ESM
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Bijdrage EU voor rente Oekraïne
41.436
0
41.436
‒ 7.000
34.436
0
0
0
0
0
Leningen
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Teruggave winsten
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Lening aan Oekraïne
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Opdrachten
2.603
0
2.603
‒ 434
2.169
‒ 434
66
66
66
2.169
Technische assistentie
2.003
0
2.003
66
2.069
66
66
66
66
2.069
Overige opdrachten
600
0
600
‒ 500
100
‒ 500
0
0
0
100
Ontvangsten
248.952
0
248.952
‒ 135.098
113.854
‒ 163.868
‒ 2.921
‒ 1.789
1.269
252.169
Bijdrage aan (inter-)nationale organisaties
1.876
0
1.876
19.066
20.942
2.025
1.599
1.548
1.550
2.965
Ontvangsten IFI's
1.876
0
1.876
19.066
20.942
2.025
1.599
1.548
1.550
2.965
Ontvangsten ESM Kapitaal
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Leningen
247.076
0
247.076
‒ 154.164
92.912
‒ 165.893
‒ 4.520
‒ 3.337
‒ 281
249.204
Aflossing lening Griekenland
159.919
0
159.919
‒ 159.919
0
‒ 159.919
0
0
0
159.919
Renteontvangsten lening Griekenland
87.157
0
87.157
5.755
92.912
‒ 5.974
‒ 4.520
‒ 3.337
‒ 281
51.401
Aflossing lening Oekraïne
0
0
0
0
0
0
0
0
0
33.333
Renteontvangsten lening Oekraïne
0
0
0
0
0
0
0
0
0
4.551
Tabel 18 Uitsplitsing verplichtingen (bedragen x € 1.000)
Omschrijving
Ontwerpbegroting 2024 (1)
Mutaties via ISB's (2)
Vastgestelde begroting 2024 (3)=(1)+(2)
Mutaties 1e suppletoire begroting (4)
Stand 1e suppletoire begroting (5)=(3)+(4)
Mutatie 2025
Mutatie 2026
Mutatie 2027
Mutatie 2028
Mutatie 2029
Verplichtingen
2.604
1.947.000
1.949.604
‒ 1.867.777
81.827
‒ 434
66
66
66
2.170
waarvan garantieverplichtingen
0
1.947.000
1.947.000
‒ 2.028.856
‒ 81.856
0
0
0
0
0
Kredieten EU-betalingsbalanssteun
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Garantie aan DNB inzake IMF
0
0
0
‒ 2.141.800
‒ 2.141.800
0
0
0
0
0
ESM
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
EFSM
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
AIIB
0
0
0
13.877
13.877
0
0
0
0
0
Wereldbank
0
0
0
99.067
99.067
0
0
0
0
0
SURE
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
EIB - pan-Europees garantiefonds
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
NGEU
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
MFB
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
MFB Headroomgarantie
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Oekraïne faciliteit
0
1.947.000
1.947.000
0
1.947.000
0
0
0
0
0
waarvan overige verplichtingen
2.604
0
2.604
161.079
163.683
‒ 434
66
66
66
2.170
EIB - pan-Europees garantiefonds
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Multilaterale ontwikkelingsbanken en fondsen
1
0
1
0
1
0
0
0
0
1
Rentecompensatie ESM
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Wereldbank
0
0
0
68.513
68.513
0
0
0
0
0
EBRD
0
0
0
100.000
100.000
0
0
0
0
0
Kapitaalinleg ESM
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Bijdrage EU voor rente Oekraïne
0
0
0
‒ 7.000
‒ 7.000
0
0
0
0
0
Teruggave winsten SMP/ANFA
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Lening aan Oekraïne
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Technische assistentie kiesgroeplanden
2.003
0
2.003
66
2.069
66
66
66
66
2.069
Overige betalingsverplichtingen
600
0
600
‒ 500
100
‒ 500
0
0
0
100
Tabel 19 Geschatte budgetflexibiliteit
2024
juridisch verplicht
77%
bestuurlijk gebonden
22%
beleidsmatig gereserveerd
1%
nog niet ingevuld/vrij te besteden
0%
Toelichting
Budgetflexibiliteit
In 2024 bedraagt het totaal aan juridisch verplichte uitgaven 77% van het totaal aan uitgaven. Het bestaat voornamelijk uit uitgaven op garanties en bijdragen aan internationale organisaties. Daarnaast is 22% bestuurlijk gebonden, het betreft hier de kapitaalinjectie aan de EBRD ten behoeve van steun aan Oekraïne. De 1% bij beleidsmatig gereserveerd bestaat voornamelijk uit technische assistentie aan kiesgroeplanden waarvoor nog geen verplichting is aangegaan.
Verplichtingen
Garantieverplichtingen
Garantie aan DNB inzake IMF
In december 2023 is er in het IMF een akkoord bereikt over de 16e quotaherziening van het IMF, waarbij permanente quota middelen omhoog gaan en tijdelijke leningen verlaagd worden zodat de totale leningencapaciteit van het IMF gelijk blijft. De Nederlandse uitstaande garantie aan de DNB voor het IMF wordt hierdoor verlaagd met € 2,1 mld.5 Indien niet genoeg landen voor 15 november 2024 akkoord gaan met de inwerkingtreding, zal deze wijziging ingaan op het moment dat voldoende landen hebben ingestemd. In dat geval zal deze mutatie worden verschoven. Daarnaast is de garantie aangepast o.b.v de wisselkoers van de SDR ten opzichte van de euro.
AIIB
De uitstaande garantie wordt bijgesteld met € 13,9 mln. o.b.v. de wisselkoers van de USD ten opzichte van de euro. Aangezien de koers van de euro ten opzichte van de dollar is gedaald, stijgt de waarde van deze garantie.
Wereldbank
De uitstaande garanties aan de Wereldbank voor IBRD en MIGA worden in totaal bijgesteld met € 99,1 mln. aan de hand van de meest recente wisselkoersramingen. De garanties zijn in USD ten opzichte van de Rijksbegroting in euro. Aangezien de koers van de euro ten opzichte van de dollar is gedaald, stijgt de waarde van deze garanties.
Overige verplichtingen
Wereldbank
Tijdens de Voorjaarsvergadering van de Wereldbank kondigt Nederland, onder voorbehoud van parlementaire goedkeuring, deelname aan in aankoop van hybride kapitaal (€ 68 mln.). Dit is een schuldinstrument met eigenschappen van kapitaal; er wordt rente ontvangen maar het geeft geen stemrecht. De looptijd is oneindig, maar tijdens een toekomstige middelenaanvulling kan het hybride kapitaal worden omgezet in een reguliere kapitaalbijdrage. De Wereldbank kan op basis van hybride kapitaal nieuwe obligaties uitgeven. De komende 10 jaar kan de hiermee opgehaalde financiering worden ingezet voor projecten ten behoeve van de ‘Global Public Goods’, zoals klimaatverandering, pandemieparaatheid en fragiliteit. Hierbij geldt een hefboomeffect; elke ingelegde euro creëert over de komende 10 jaar € 8 aan additionele leencapaciteit.
EBRD
Betreft een kapitaalinjectie aan de European Bank for Reconstruction and Development (EBRD). Met behulp van deze injectie kan de EBRD blijven bijdragen aan het steunen van Oekraïne. Vooruitlopend op de uitkomst van de onderhandelingen was in 2023 een reservering opgenomen van € 75 mln. Nu bekend is dat de verplichting pas in 2024 ingaat, wordt de begroting hierop aangepast. Tevens wordt de reservering opgehoogd met € 25 mln. omdat de kapitaaluitbreiding bij de EBRD hoger is geworden dan initieel geraamd.6
Bijdrage EU voor rente Oekraïne
De betalingsverplichting en uitgaven voor de rentebijdrage voor Oekraïne worden bijgesteld op basis van de definitieve bijdrage vastgesteld door de Europese Commissie. Dit resulteert in lagere uitgaven van € 7 mln. Deze meevaller wordt volgens afspraak voor € 5 mln. ingezet voor het Poverty Reduction and Growth Trust (op de BHOS-begroting), zoals in het najaar 2023 is gedeeld met de Kamers in de Kamerbrief over de Nederlandse inzet7.
Uitgaven
Bijdrage aan (inter-)nationale organisaties
Wereldbank
Zie toelichting onder 'Verplichtingen'.
EBRD
Zie toelichting onder 'Verplichtingen'.
Ontvangsten
Bijdrage aan (inter-)nationale organisaties
De betaling aan International Finance Corporation (IFC) van ca. € 19 mln. in 2023 is de eerste keer niet gelukt. Daarom is de betaling in 2023 een tweede keer gestart. De teruggave van het bedrag is net over de jaargrens gegaan en daarom ontstaat een extra ontvangst in 2024.
Leningen
Op basis van de meest recente renteramingen worden de verwachte ontvangsten van de lening aan Griekenland bijgesteld. Daarnaast wordt de raming voor de aflossing van de lening aan Griekenland bijgesteld. In 2023 heeft Griekenland een vervroegde aflossing gemaakt, waardoor in 2024 en 2025 niet zal worden afgelost.
Artikel 5 Exportkredietverzekeringen, -garanties en investeringsverzekeringen
Budgettaire gevolgen van beleid
Tabel 20 Budgettaire gevolgen van beleid artikel 5 Exportkredietverzekeringen, -garanties en investeringsverzekeringen (bedragen x € 1.000)
Omschrijving
Ontwerpbegroting 2024 (1)
Mutaties via ISB's (2)
Vastgestelde begroting 2024 (3)=(1)+(2)
Mutaties 1e suppletoire begroting (4)
Stand 1e suppletoire begroting (5)=(3)+(4)
Mutatie 2025
Mutatie 2026
Mutatie 2027
Mutatie 2028
Mutatie 2029
Verplichtingen
10.091.366
0
10.091.366
396
10.091.762
396
0
0
0
10.090.393
Uitgaven
168.366
0
168.366
396
168.762
396
0
0
0
152.393
Opdrachten
20.122
0
20.122
396
20.518
396
0
0
0
20.149
Kostenvergoeding Atradius DSB
18.900
0
18.900
383
19.283
383
0
0
0
19.914
Uitvoeringskosten herverzekering leverancierskredieten
1.000
0
1.000
0
1.000
0
0
0
0
0
Overige uitgaven
222
0
222
13
235
13
0
0
0
235
Garanties
78.000
0
78.000
0
78.000
0
0
0
0
62.000
Schade-uitkering EKV
77.000
0
77.000
0
77.000
0
0
0
0
62.000
Schade-uitkering herverzekering leverancierskredieten
1.000
0
1.000
0
1.000
0
0
0
0
0
Storting/onttrekking begrotingsreserve
70.244
0
70.244
0
70.244
0
0
0
0
70.244
Mutatie begrotingsreserve EKV
70.244
0
70.244
0
70.244
0
0
0
0
70.244
Ontvangsten
133.206
0
133.206
0
133.206
0
0
0
0
104.707
Garanties
109.174
0
109.174
0
109.174
0
0
0
0
80.675
Premies EKV
70.244
0
70.244
0
70.244
0
0
0
0
70.244
Premies herverzekering leverancierskredieten
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Schaderestituties EKV
38.930
0
38.930
0
38.930
0
0
0
0
10.431
Schaderestituties herverzekering leverancierskredieten
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Storting/onttrekking begrotingsreserve
24.032
0
24.032
0
24.032
0
0
0
0
24.032
Mutatie begrotingsreserve EKV
24.032
0
24.032
0
24.032
0
0
0
0
24.032
Tabel 21 Uitsplitsing verplichtingen (bedragen x € 1.000)
Omschrijving
Ontwerpbegroting 2024 (1)
Mutaties via ISB's (2)
Vastgestelde begroting 2024 (3)=(1)+(2)
Mutaties 1e suppletoire begroting (4)
Stand 1e suppletoire begroting (5)=(3)+(4)
Mutatie 2025
Mutatie 2026
Mutatie 2027
Mutatie 2028
Mutatie 2029
Verplichtingen
10.091.366
0
10.091.366
396
10.091.762
396
0
0
0
10.090.393
waarvan garantieverplichtingen
10.000.000
0
10.000.000
0
10.000.000
0
0
0
0
10.000.000
Herverzekering leverancierskredieten
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Exportkrediet-verzekeringen
10.000.000
0
10.000.000
0
10.000.000
0
0
0
0
10.000.000
waarvan: aangegane garantieverplichtingen
10.000.000
0
10.000.000
0
10.000.000
0
0
0
0
10.000.000
waarvan: vervallen garantieverplichtingen
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
waarvan overige verplichtingen
91.366
0
91.366
396
91.762
396
0
0
0
90.393
Kostenvergoeding Atradius DSB
18.900
0
18.900
383
19.283
383
0
0
0
19.914
Uitvoeringskosten herverzekering leverancierskredieten
1.000
0
1.000
0
1.000
0
0
0
0
0
Schade-uitkering herverzekering leverancierskredieten
1.000
0
1.000
0
1.000
0
0
0
0
0
Storting begrotingsreserve EKV
70.244
0
70.244
0
70.244
0
0
0
0
70.244
Overige betalingsverplichtingen
222
0
222
13
235
13
0
0
0
235
Tabel 22 Geschatte budgetflexibiliteit
juridisch verplicht
100%
bestuurlijk gebonden
0%
beleidsmatig gereserveerd
0%
nog niet ingevuld/vrij te besteden
0%
Toelichting
Budgetflexibiliteit
Opdrachten
Dit budget is 100% juridisch verplicht op basis van een overeenkomst met ADSB.
Garanties
Deze uitgaven zijn 100% juridisch verplicht, aangezien deze voortvloeien uit afgesloten exportkredietverzekeringen. Indien de verzekerde risico’s zich materialiseren en aan alle verzekeringsvoorwaarden is voldaan, moet de Staat als verzekeraar tot uitkering overgaan.
Verplichtingen, uitgaven en ontvangsten
De mutaties op het niveau van de financiële instrumenten komen niet boven de ondergrenzen uit binnen de staffel (conform de RBV, zie ook de Leeswijzer op pagina 4). Toelichting van deze mutaties blijft derhalve achterwege.
Artikel 6 Btw-compensatiefonds
Budgettaire gevolgen van beleid
Tabel 23 Budgettaire gevolgen van beleid artikel 6 Btw-compensatiefonds (bedragen x € 1.000)
Omschrijving
Ontwerpbegroting 2024 (1)
Mutaties via ISB's(2)
Vastgestelde begroting 2024 (3)=(1)+(2)
Mutaties 1e suppletoire begroting (4)
Stand 1e suppletoire begroting (5)=(3)+(4)
Mutatie 2025
Mutatie 2026
Mutatie 2027
Mutatie 2028
Mutatie 2029
Verplichtingen
4.015.034
0
4.015.034
89.148
4.104.182
1.201
293
63
63
4.015.097
Uitgaven
4.015.034
0
4.015.034
89.148
4.104.182
1.201
293
63
63
4.015.097
Bijdrage aan medeoverheden
4.015.034
0
4.015.034
89.148
4.104.182
1.201
293
63
63
4.015.097
Bijdragen aan gemeenten
3.597.533
0
3.597.533
1.995
3.599.528
230
230
0
0
3.597.533
Bijdragen aan provincies
417.501
0
417.501
87.153
504.654
971
63
63
63
417.564
Ontvangsten
4.015.034
0
4.015.034
89.148
4.104.182
1.201
293
63
63
4.015.097
Tabel 24 Geschatte budgetflexibiliteit
2024
juridisch verplicht
100%
bestuurlijk gebonden
0%
beleidsmatig gereserveerd
0%
nog niet ingevuld/vrij te besteden
0%
Toelichting
Budgetflexibiliteit
De bijdrage van het Rijk ter compensatie van de door decentrale overheden betaalde btw is opgenomen in de Wet op het Btw-compensatiefonds (BCF). De wet bevat de voorwaarden waarbinnen gemeenten en provincies kunnen claimen uit het BCF. Met ingang van 2015 is het BCF geplafonneerd.8 Dit plafond groeit jaarlijks mee met de uitkomst van de normeringssystematiek. Als minder geclaimd wordt uit het fonds dan het plafond, dan wordt de ruimte onder het plafond gestort in het Gemeente- en Provinciefonds. Als meer wordt geclaimd uit het fonds dan het plafond, dan wordt het bedrag boven het plafond teruggevorderd uit het Gemeente- en Provinciefonds. Hierdoor zijn het BCF en het Gemeente- en Provinciefonds communicerende vaten.
Verplichtingen, uitgaven en ontvangsten
Als gevolg van overhevelingen van budget van ministeries naar decentrale overheden wordt een bedrag in het gemeente of provinciefonds gestort. Het geraamde btw-deel van dit bedrag wordt in het BCF gestort (circa € 89 mln.). Gemeentes en provincies kunnen de betaalde btw in verband met de overhevelingen terugvragen bij het BCF. Deze uitgaven worden gedekt vanuit de belastingontvangsten.
Artikel 9 Douane
Budgettaire gevolgen van beleid
Tabel 25 Budgettaire gevolgen van beleid artikel 9 Douane (bedragen x € 1.000)
Omschrijving
Ontwerpbegroting 2024 (1)
Mutaties via ISB's
Vastgestelde begroting 2024 (3)=(1)+(2)
Mutaties 1e suppletoire begroting (4)
Stand 1e suppletoire begroting (5)=(3)+(4)
Mutatie 2025
Mutatie 2026
Mutatie 2027
Mutatie 2028
Mutatie 2029
Verplichtingen
804.823
0
804.823
203.939
1.008.762
4.309
4.099
984
984
769.660
Uitgaven (1) + (2)
804.823
0
804.823
203.939
1.008.762
4.309
4.099
984
984
769.660
(1) Apparaatsuitgaven
539.563
0
539.563
4.343
543.906
4.113
3.903
788
788
516.451
Personele uitgaven
533.883
0
533.883
4.343
538.226
4.113
3.903
788
788
509.722
Eigen personeel
524.033
0
524.033
‒ 1.046
522.987
‒ 402
188
‒ 212
‒ 212
504.152
Inhuur externen
9.620
0
9.620
4.949
14.569
4.075
3.275
1.000
1.000
5.340
Overig personeel
230
0
230
440
670
440
440
0
0
230
Materiële uitgaven
5.680
0
5.680
0
5.680
0
0
0
0
6.729
ICT
1.489
0
1.489
0
1.489
0
0
0
0
2.458
Bijdrage aan SSO's
165
0
165
0
165
0
0
0
0
165
Overig materieel
4.026
0
4.026
0
4.026
0
0
0
0
4.106
(2) Programma-uitgaven
265.260
0
265.260
199.596
464.856
196
196
196
196
253.209
Bekostiging
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Overige bekostiging
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Bijdrage aan ZBO's/RWT's
1.488
0
1.488
0
1.488
0
0
0
0
1.488
Overige bijdrage ZBO's/RWT's
1.488
0
1.488
0
1.488
0
0
0
0
1.488
Bijdrage aan (inter-)nationale organisaties
0
0
0
199.596
199.596
196
196
196
196
196
Wereld Douane Organisatie
0
0
0
196
196
196
196
196
196
196
Bijdragen vertragingsrente EU
0
0
0
199.400
199.400
0
0
0
0
0
Bijdrage aan overige (inter)nationale organisaties
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Opdrachten
41.417
0
41.417
0
41.417
0
0
0
0
28.446
ICT opdrachten
17.953
0
17.953
0
17.953
0
0
0
0
4.832
Overige opdrachten
23.464
0
23.464
0
23.464
0
0
0
0
23.614
Bijdrage aan agentschappen
3.514
0
3.514
0
3.514
0
0
0
0
3.514
Bijdrage overige agentschappen
3.514
0
3.514
0
3.514
0
0
0
0
3.514
(Schade)vergoeding
55
0
55
0
55
0
0
0
0
55
(Schade)vergoedingen
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Vergoeding proceskosten
55
0
55
0
55
0
0
0
0
55
Rente
3.000
0
3.000
0
3.000
0
0
0
0
3.000
Belasting- en invorderingsrente
3.000
0
3.000
0
3.000
0
0
0
0
3.000
Bijdrage aan (andere) begrotingshoofdstukken
215.786
0
215.786
0
215.786
0
0
0
0
216.510
Toegerekende uitgaven van Belastingen
215.786
0
215.786
0
215.786
0
0
0
0
216.510
Ontvangsten (3) +(4)
19.561.819
0
19.561.819
‒ 70.128
19.491.691
21.113.666
21.754.737
22.116.650
22.451.101
22.794.075
Programma-ontvangsten (3)
19.561.214
0
19.561.214
‒ 70.128
19.491.086
21.113.666
21.754.737
22.116.650
22.451.101
22.794.075
waarvan: Belastingontvangsten
19.551.114
0
19.551.114
‒ 70.128
19.480.986
21.113.666
21.754.737
22.116.650
22.451.101
22.794.075
Bekostiging
500
0
500
0
500
0
0
0
0
0
Doorbelasten kosten vervolging
500
0
500
0
500
0
0
0
0
0
Rente
5.600
0
5.600
0
5.600
0
0
0
0
0
Belasting- en invorderingsrente
5.600
0
5.600
0
5.600
0
0
0
0
0
Boetes en schikkingen
4.000
0
4.000
0
4.000
0
0
0
0
0
Ontvangsten boetes en schikkingen
4.000
0
4.000
0
4.000
0
0
0
0
0
Apparaatontvangsten (4)
605
0
605
0
605
0
0
0
0
0
Tabel 26 Geschatte budgetflexibiliteit1
2024
juridisch verplicht
89%
bestuurlijk gebonden
0%
beleidsmatig gereserveerd
11%
nog niet ingevuld/vrij te besteden
0%
X Noot
1
De berekende budgetflexibiliteit heeft betrekking op de programma-uitgaven, waarbij de toegerekende uitgaven van Belastingen buiten beschouwing zijn gelaten.
Toelichting
Budgetflexibiliteit
Bijdrage aan ZBO's/RWT
De bijdrage aan ZBO's en RWT's zijn beleidsmatig gereserveerd.
Bijdrage aan (inter-)nationale organisaties
Douane is verantwoordelijk voor de heffing en inning van de Traditionele Eigen Middelen (TEM, invoerrechten) en de tijdige terbeschikkingstelling van deze eigen middelen aan de Europese Commissie (EC). De heffing, inning en terbeschikkingstelling van TEM door de Nederlandse Douane zijn gebaseerd op wetgeving van de EU. De lidstaten hoeven bedragen niet ter beschikking van de EC te stellen als deze niet kunnen worden geïnd door redenen die niet aan hen te wijten zijn. De EC beoordeelt deze casussen en kan alsnog het verschuldigde TEM bedrag opeisen, inclusief progressieve verschuldigde vertragingsrente. De vertragingsrente is 100% juridisch verplicht.
Opdrachten
Voor de correcte toepassing van de douanewetgeving worden opdrachten gegeven om ICT-systemen aan te passen. In de Algemene Douanewet staan de toezichtstaken en bevoegdheden uitgewerkt. Voor de uitvoering van de Algemene Douanewet geeft Douane opdrachten voor de inkoop van Douane specifieke middelen, bijvoorbeeld speurhonden, detectiesystemen, werktuigen, meldkamervoorzieningen en laboratoria. De post ICT opdrachten is voor 100% juridisch verplicht en de post Overige opdrachten is voor 50% juridisch verplicht en voor de overige 50% beleidsmatig gereserveerd.
Bijdrage agentschappen
Dit betreft met name de bijdrage aan de Rijksrederij van Rijkswaterstaat en is 100% juridisch verplicht vanuit samenwerkingsovereenkomsten.
Verplichtingen en uitgaven
Programma-uitgaven
Bijdrage aan (inter-)nationale organisaties
De bijdrage aan (inter-)nationale organisaties voor 2024 zijn bijgesteld met € 199,4 mln. De belangrijkste mutaties zijn:
– Het ministerie van Financiën zal € 100 mln. vertragingsrente betalen aan de Europese Commissie (CIE) als gevolg van een nabetaling door onderwaardering invoer Textiel en Schoenen (LWTS) en Voortvarendheid.
– Er is een betaling vertragingsrente voor het dossier Zonnepanelen (€ 99,4 mln.).
De hiervoor benodigde middelen worden vanuit de Aanvullende Post (AP) van de Rijksbegroting overgeheveld naar artikel 9 Douane. De TEM-betalingen van de hoofdsommen (douanerechten) aan de CIE lopen via de begroting van het ministerie van Buitenlandse Zaken. De Tweede Kamer is over deze dossiers geinformeerd middels de kamerbrief.9
Ontvangsten
Programma-ontvangsten
Belastingontvangsten
In de Voorjaarsnota 2024 worden de mutaties van de Belastingontvangsten toegelicht. Een specificatie van de Belastingontvangsten is te vinden onder de toelichting van artikel 1 Belastingen.
Artikel 13 Toeslagen
Budgettaire gevolgen van beleid
Tabel 27 Budgettaire gevolgen van beleid artikel 13 Toeslagen (bedragen x € 1.000)
Omschrijving
Ontwerpbegroting 2024 (1)
Mutaties ISB's (2)
Vastgestelde begroting 2024 (3)=(1)+(2)
Mutaties 1e suppletoire begroting (4)
Stand 1e suppletoire begroting (5)=(3)+(4)
Mutatie 2025
Mutatie 2026
Mutatie 2027
Mutatie 2028
Mutatie 2029
Verplichtingen
1.479.134
0
1.479.134
469.043
1.948.177
683.484
68.353
6.206
3.110
333.911
Uitgaven (1) + (2)
1.673.358
0
1.673.358
318.242
1.991.600
772.539
110.670
6.206
3.110
333.911
(1) Apparaatsuitgaven
551.462
0
551.462
32.705
584.167
325.348
116.422
5.956
2.860
154.533
Personele uitgaven
539.672
0
539.672
24.127
563.799
312.452
112.087
6.206
3.110
150.052
Eigen personeel
228.961
0
228.961
‒ 34.107
194.854
31.464
5.797
4.693
1.597
136.270
Inhuur externen
309.622
0
309.622
58.893
368.515
280.988
106.290
1.513
1.513
12.693
Overig personeel
1.089
0
1.089
‒ 659
430
0
0
0
0
1.089
Materiële uitgaven
11.790
0
11.790
8.578
20.368
12.896
4.335
‒ 250
‒ 250
4.481
ICT
275
0
275
0
275
0
0
0
0
220
Bijdrage aan SSO's
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Overige materiële uitgaven
11.515
0
11.515
8.578
20.093
12.896
4.335
‒ 250
‒ 250
4.261
(2) Programma-uitgaven
1.121.896
0
1.121.896
285.537
1.407.433
447.191
‒ 5.752
250
250
179.378
Bijdrage aan ZBO's/RWT's
106
0
106
0
106
0
0
0
0
106
Bijdrage overige ZBO's/RWT's
106
0
106
0
106
0
0
0
0
106
Bijdrage aan (inter-)nationale organisaties
4.130
0
4.130
2.771
6.901
3.989
0
0
0
0
Bijdrage aan (inter-)nationale organisaties
4.130
0
4.130
2.771
6.901
3.989
0
0
0
0
Opdrachten
30.020
0
30.020
9.728
39.748
17.040
0
0
0
127
ICT opdrachten
27
0
27
0
27
0
0
0
0
27
Overige opdrachten
29.993
0
29.993
9.728
39.721
17.040
0
0
0
100
Bijdrage aan medeoverheden
86.880
0
86.880
8.464
95.344
12.113
‒ 6.002
0
0
0
Bijdrage aan medeoverheden
86.880
0
86.880
8.464
95.344
12.113
‒ 6.002
0
0
0
(Schade)vergoeding
782.791
0
782.791
262.574
1.045.365
412.049
250
250
250
250
Compensatie toeslagengedupeerden
368.419
0
368.419
80.574
448.993
261.438
0
0
0
0
Kwijtschelden private schulden
99.415
0
99.415
42.349
141.764
44.067
0
0
0
0
Herstelprogramma voor kinderen
130.823
0
130.823
99.270
230.093
59.599
0
0
0
0
Herstelregeling voor ex-partners
130.434
0
130.434
26.814
157.248
10.256
0
0
0
0
Herstelregeling voor gedupeerden andere toeslagen
53.700
0
53.700
‒ 30.660
23.040
5.160
0
0
0
0
Overige (schade)vergoedingen
0
0
0
44.227
44.227
31.529
250
250
250
250
Subsidies
0
0
0
2.000
2.000
2.000
0
0
0
0
Subsidie toeslagen herstel
0
0
0
2.000
2.000
2.000
0
0
0
0
Bijdrage aan (andere) begrotingshoofdstukken
217.969
0
217.969
0
217.969
0
0
0
0
178.895
Toegerekende uitgaven van Belastingen
217.969
0
217.969
0
217.969
0
0
0
0
178.895
Ontvangsten
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Apparaatsontvangsten
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Programma-ontvangsten
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Tabel 28 Geschatte budgetflexibiliteit
2024
juridisch verplicht
99%
bestuurlijk gebonden
0%
beleidsmatig gereserveerd
1%
nog niet ingevuld/vrij te besteden
0%
Toelichting
Budgetflexibiliteit
De programma-uitgaven zijn overwegend gerelateerd aan de compensatie voor de gedupeerden van de problemen bij toeslagen. Deze uitgaven zijn voor circa 99 % juridisch verplicht doordat regelingen zijn verankerd in wetgeving of anderszins bindende afspraken die contractueel zijn vastgelegd.
Verplichtingen
De verhoging van het verplichtingenbudget hangt voor een groot deel samen met de verhoging van het kasbudget, hiervoor wordt verwezen naar de toelichting onder ‘Uitgaven’. Daarnaast wordt het verplichtingenbudget in 2024 verhoogd met circa € 154 mln. zodat de Uitvoeringsorganisatie Herstel Toeslagen (UHT) meerjarig verplichtingen kan aangaan voor externe inhuur.
Uitgaven
Personele uitgaven
De verhoging van het budget voor personele uitgaven kent verschillende redenen. De belangrijkste zijn:
– In verband met een verwachte groei van het aantal gedupeerden, een stijging van het aantal bezwaren en beroepen en de vooralsnog lager dan geplande productiviteitsstijging in het bezwaar- en beroepsproces is de begroting voor Toeslagen Herstel bijgesteld10. Als gevolg daarvan vindt er in 2024 een herschikking plaats van circa € 96 mln. naar inhuur externen waarvan circa € 20 mln. vanuit eigen personeel. Naast deze herschikking wordt het budget van inhuur externen (circa € 277,9 mln.) en eigen personeel (circa € 27,5 mln.) opgehoogd in 2025 en inhuur externen met circa € 97 mln. in 2026.
– Er wordt om verschillende oorzaken budget overgeheveld van artikel 13 Toeslagen naar artikel 1 Belastingen. Ten eerste wordt er in verband met werkzaamheden door ketenpartners van UHT in 2024 circa € 37,1 mln. aan budget overgeheveld als gevolg van o.a. werkzaamheden door CAP (Centrale Administratieve Processen), KI&S (Klantinteractie & -services) en O&P (Organisatie & Personeel). Daarnaast wordt er in 2024 vanuit UHT circa € 16 mln. overgeheveld in verband met een correctie van de afdracht overhead in 2023.
– Binnen het kader van het programmaplan Informatiehuishouding Op Orde (IOO) wordt het uitgavenbudget op inhuur externen in 2024 opgehoogd met circa € 7,2 mln. Dit loopt af naar circa € 1,5 mln. vanaf 2027. Deze uitgaven zijn bestemd voor de verbetering van beheersings-en archiefsystemen bij beleidsondersteunende en primaire processen en voor het inrichten van een thematisch archief (Hotspot) voor Toeslagen Herstel. Verder wordt er in 2024 tot en met 2026 jaarlijks circa € 1 mln. budget opgehoogd in verband met implementatie van de Wet Open Overheid (WOO).
Materiële uitgaven
De verhoging van het budget voor materiële uitgaven kent verschillende redenen. De belangrijkste zijn:
– De onder «Personele uitgaven» beschreven bijstelling van Toeslagen Herstel en de benodigde capaciteitsverhoging gaan ook gepaard met additionele materiële uitgaven. Dit leidt tot een herschikking naar overige materiële uitgaven van circa € 2,5 mln. in 2024, en ophoging van het uitgavenbudget overige materiële uitgaven van circa € 6,8 mln. in 2025 en circa € 1,9 mln. in 2026.
– Vanuit reserveringen van de Aanvullende Post (AP) wordt naar aanleiding van het bestedingsplan Werk aan Uitvoering (WaU) het uitgavenbudget opgehoogd met € 2 mln. in 2024, met € 4,8 mln. in 2025 en met € 1,2 mln. in 2026. Met deze middelen kunnen in het kader van het project Werken in de Actualiteit maatregelen worden genomen om hoge terugvorderingen te voorkomen.
Opdrachten
Als gevolg van de bij «Personele Uitgaven» beschreven bijstelling van Toeslagen Herstel vindt er een ophoging van budget plaats (circa € 7,3 mln. in 2025) van de Doorbraakmethode om ondersteuningsplannen van ernstig gedupeerden te maken, realiseren en monitoren. Ook wordt het budget opgehoogd met circa € 7,4 mln. in 2024 en circa € 7,7 mln. in 2025 voor de uitvoering van de regeling voor het kwijtschelden van private schulden in het kader van de Hersteloperatie Toeslagen door Sociale Banken Nederland (SBN).
Bijdrage aan medeoverheden
Gemeenten bieden brede hulp aan gedupeerden van de problemen met de kinderopvangtoeslag. Vanwege de toename van het verwachte aantal gedupeerden (zie ook de toelichting onder ‘(Schade)vergoeding' wordt in 2024 circa € 8,4 mln. aan budget beschikbaar gesteld en in 2025 circa € 12 mln. voor dit doel herschikt.
(Schade)vergoeding
Naar aanleiding van de bijstelling van de cijfers van Toeslagen Herstel op basis van de groei van aanmeldingen en gedupeerden vallen de compensatie- en hersteluitgaven in het kader van de Hersteloperatie Toeslagen naar verwachting hoger uit dan eerder begroot. Daaraan verbonden omvat de bijstelling Toeslagen Herstel een stijging van de kosten van bezwaren en beroepen. De groei van het aantal aanmeldingen leidt ook tot een ophoging van budget voor dwangsommen en een vernieuwde hogere raming van de rechtsbijstandregeling. Eventuele bijstellingen van de prognose zijn inzichtelijk in de voortgangsrapportage Hersteloperatie Toeslagen11.
De bijstelling leidt tot ophoging van uitgavenbudget op (schade)vergoedingen van circa € 262,6 mln. in 2024 en circa € 412,0 mln. in 2025. Deze beschikbare middelen zijn verdeeld over hogere uitgaven binnen de 30k-regeling, de integrale beoordeling, de kindregeling, de ex-partnerregeling, de HZK-regeling (huurtoeslag, zorgtoeslag en kindgebonden budget), dwangsommen en private schuldenregeling. Hiervan is circa € 104 mln. in 2024 en circa € 198 mln. in 2025 overgeheveld vanuit de Aanvullende Post (AP). Een integraal overzicht van de financiële stand van zaken van de Hersteloperatie Toeslagen is te vinden in de bijlagen van de Voorjaarsnota 2024.
4 Beleidsartikelen Nationale Schuld (IXA)
Artikel 11 Financiering staatsschuld
Budgettaire gevolgen van beleid
Tabel 29 Budgettaire gevolgen van beleid artikel 11 Financiering staatsschuld (bedragen x € 1 mln.)
Omschrijving
Ontwerpbegroting 2024 (1)
Mutaties via ISB's
Vastgestelde begroting 2024 (3)=(1)+(2)
Mutaties 1e suppletoire begroting (4)
Stand 1e suppletoire begroting (5)=(3)+(4)
Mutatie 2025
Mutatie 2026
Mutatie 2027
Mutatie 2028
Mutatie 2029
Verplichtingen
39.243
0
39.243
‒ 8
39.235
‒ 189
2.333
‒ 132
‒ 182
38.461
Uitgaven
39.243
0
39.243
‒ 8
39.235
‒ 189
2.333
‒ 132
‒ 182
38.461
Opdrachten
21
0
21
0
21
0
0
0
0
21
Overige kosten
21
0
21
0
21
0
0
0
0
21
Rente
6.455
0
6.455
41
6.496
‒ 189
‒ 162
‒ 132
‒ 181
13.629
Rente vaste schuld
5.419
0
5.419
‒ 255
5.164
‒ 439
‒ 452
‒ 513
‒ 628
12.430
Rente vlottende schuld
1.035
0
1.035
274
1.309
250
290
381
447
1.199
Voortijdige beëindiging schuld
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Rente derivaten lang
1
0
1
22
23
0
0
0
0
0
Rente derivaten kort
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Voortijdige beëindiging derivaten
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Leningen
32.767
0
32.767
‒ 49
32.718
0
2.495
0
‒ 1
24.811
Aflossing vaste schuld
32.767
0
32.767
‒ 49
32.718
0
2.495
0
‒ 1
24.811
Mutatie vlottende schuld
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Ontvangsten
51.314
0
51.314
12.849
64.163
10.945
7.655
445
‒ 1.508
66.563
Rente
30
0
30
‒ 8
22
6
8
‒ 8
‒ 10
35
Rente vlottende schuld
30
0
30
0
30
0
0
0
0
10
Rente derivaten lang
0
0
0
0
0
6
8
‒ 8
‒ 10
25
Voortijdige beëindiging derivaten
0
0
0
‒ 8
‒ 8
0
0
0
0
0
Leningen
51.284
0
51.284
12.857
64.141
10.939
7.647
453
‒ 1.498
66.528
Uitgifte vaste schuld
51.284
0
51.284
‒ 11.283
40.001
10.939
7.647
453
‒ 1.498
66.528
Mutatie vlottende schuld
0
0
0
24.140
24.140
0
0
0
0
0
Tabel 30 Geschatte budgetflexibiliteit
2024
juridisch verplicht
99,95%
bestuurlijk gebonden
0%
beleidsmatig gereserveerd
0,05%
nog niet ingevuld/vrij te besteden
0%
Toelichting
Budgetflexibiliteit
De beleidsmatige ontvangsten en uitgaven met betrekking tot de algemene doelstelling bestaan uit renteontvangsten en -betalingen als gevolg van transacties op de geld- en de kapitaalmarkt. Omdat de verplichtingen voornamelijk voortvloeien uit de in het verleden opgebouwde schuld is de budgetflexibiliteit voor dit artikel zeer gering. De uitgaven zijn voor 99,95% als juridisch verplicht aan te merken. Enkele overige kosten (€ 21,0 mln.), zoals advieskosten en drukkosten, zijn niet juridisch verplicht.
Aangezien de (betalings)verplichtingen van de aangegane staatsschuld voortvloeien uit beleids- en bedrijfsvoeringsuitgaven die ten laste van andere begrotingen komen, heeft een verplichtingenbenadering (als begrotingsstelsel) voor de begroting van Nationale Schuld noch uit het oogpunt van budgettaire beheersing, noch uit het oogpunt van budgetrecht meerwaarde ten opzichte van het kasstelsel. Om die reden is in de Comptabiliteitswet 2016 bepaald dat voor de uitgaven ten laste van de begroting van Nationale Schuld de verplichtingen in een jaar gelijkgesteld mogen worden aan de uitgaven in dat jaar.
Verplichtingen en uitgaven
Rente
Rente vaste schuld
De rentelasten vaste schuld vallen naar verwachting lager uit dan geraamd bij de ontwerpbegroting 2024 met name als gevolg van het financieringsplan 2024. Hierin is bepaald dat er voor de financiering van de staatsschuld een lager beroep op de kapitaalmarkt (vaste schuld) zal worden gedaan. Daarnaast is er gerekend met lagere rentepercentages zoals die door het CPB zijn geraamd in de CEP.
Rente vlottende schuld
De raming van de rentelasten vlottende schuld valt per saldo hoger uit als gevolg van wijzigingen in de omvang van de kortlopende schuld en de hoogte van de korte rente. De korte rente is door het CPB lager geraamd in de CEP dan de rente waarmee in de ontwerpbegroting 2024 rekening is gehouden. Echter doordat de omvang van de kortlopende schuld is toegenomen, ontstaat een structurele tegenvaller van € 274 mln. in 2024 oplopend tot € 447 mln. in 2028.
Rente derivaten lang
De raming van de rentelasten op de langlopende derivaten is met € 22 mln. naar boven bijgesteld voor 2024 als gevolg van de gewijzigde rentepercentages zoals die door het CPB worden geraamd in de CEP.
Leningen
Aflossing vaste schuld
Door een vervroegde aflossing van een obligatie in 2023 zal in het lopende jaar minder afgelost worden. In 2026 neemt de aflossing van de vaste schuld met circa € 2,5 mld. toe als gevolg van de uitgifte van leningen met een aflosdatum in 2026.
Ontvangsten
Rente
Voortijdige beëindiging derivaten
Het voortijdig beëindigen van rentederivaten heeft geleid tot eenmalige negatieve ontvangsten van € 8,0 mln. Het betreft de contant gemaakte waarde van de (negatieve) rentebaten die anders later dit jaar en voor het grootste deel in de komende jaren zouden zijn ontvangen. Deze (negatieve) rentebaten zijn nu in één keer ontvangen. Het voortijdig beëindigen van rentederivaten draagt bij aan het realiseren van de doelstellingen uit het beleidskader voor schuldfinanciering, namelijk het verlengen van de gemiddelde looptijd van de schuldportefeuille naar minimaal 8 jaar en het beperken van het korte termijn renterisico (renterisicobedrag < 25%).
Leningen
Uitgifte vaste schuld
De raming van de uitgifte vaste schuld is voor het lopende jaar met circa € 11,3 mld. naar beneden bijgesteld als gevolg van het financieringsplan 2024. Het financieringsplan geeft een beschrijving van de geschatte omvang en de totstandkoming van de financieringsbehoefte van de Nederlandse staat voor 2024 en een overzicht van de manier waarop het Agentschap van plan is deze in te vullen. De raming voor 2025 en verder is hoger dan geraamd bij de ontwerpbegroting 2024 als gevolg van het verwachte kastekort.
Mutatie vlottende schuld
De vlottende schuld stijgt in 2024 met circa € 24,1 mld. Dit is het gevolg van een hogere financieringsbehoefte doordat de raming van het kastekort voor het lopende begrotingsjaar is toegenomen. Schommelingen in de financieringsbehoefte in een lopend begrotingsjaar worden zo veel mogelijk opgevangen op de geldmarkt.
Artikel 12 Kasbeheer
Budgettaire gevolgen van beleid
Tabel 31 Budgettaire gevolgen van beleid artikel 12 Kasbeheer (bedragen x € 1 mln.)
Omschrijving
Ontwerpbegroting 2024 (1)
Mutaties via ISB's (2)
Vastgestelde begroting 2024 (3)=(1)+(2)
Mutaties 1e suppletoire begroting (4)
Stand 1e suppletoire begroting (5)=(3)+(4)
Mutatie 2025
Mutatie 2026
Mutatie 2027
Mutatie 2028
Mutatie 2029
Verplichtingen
6.243
0
6.243
‒ 562
5.681
‒ 1.056
‒ 893
‒ 671
‒ 503
6.561
Uitgaven
6.243
0
6.243
‒ 562
5.681
‒ 1.056
‒ 893
‒ 671
‒ 503
6.561
Rente
4.043
0
4.043
‒ 1.062
2.981
‒ 1.556
‒ 1.393
‒ 1.171
‒ 1.003
3.861
Rente kasbeheer
4.043
0
4.043
‒ 1.062
2.981
‒ 1.556
‒ 1.393
‒ 1.171
‒ 1.003
3.861
Uitgaven bij voortijdige beëindiging (hoofdsom)
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Leningen
2.200
0
2.200
500
2.700
500
500
500
500
2.700
Verstrekte leningen
2.200
0
2.200
500
2.700
500
500
500
500
2.700
Mutaties in rekening-courant en deposito's
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Mutaties in rekening courant en deposito
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Ontvangsten
15.379
0
15.379
1.779
17.158
‒ 1.154
482
2.303
4.091
16.606
Rente
156
0
156
‒ 18
139
‒ 13
‒ 6
3
13
364
Rente kasbeheer
156
0
156
‒ 18
139
‒ 13
‒ 6
3
13
364
Voortijdige beëindiging binnen kasbeheer
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Leningen
1.180
0
1.180
‒ 19
1.160
7
35
54
76
1.788
Ontvangen aflossingen
1.180
0
1.180
‒ 19
1.160
7
35
54
76
1.788
Mutaties in rekening-courant en deposito's
14.043
0
14.043
1.816
15.859
‒ 1.148
453
2.246
4.002
14.454
Mutaties in rekening courant en deposito's
14.043
0
14.043
1.816
15.859
‒ 1.148
453
2.246
4.002
14.454
Tabel 32 Geschatte budgetflexibiliteit
2024
juridisch verplicht
100%
bestuurlijk gebonden
0%
beleidsmatig gereserveerd
0%
nog niet ingevuld/vrij te besteden
0%
Toelichting
Budgetflexibiliteit
De uitgaven en ontvangsten op dit artikel zijn voor 100% als juridisch verplicht aan te merken. Alle rentelasten en -baten zijn juridisch verplicht omdat deze volgen uit de leningen, deposito’s en rekening-courant-tegoeden die deelnemers in de schatkist aanhouden. De andere uitgaven en ontvangsten volgen ook uit de toename of afname van de middelen die door deelnemers in de schatkist worden aangehouden of uit de schatkist worden geleend.
Verplichtingen en uitgaven
Rente
Rente kasbeheer
De raming van de rentelasten kasbeheer is lager dan geraamd bij de ontwerpbegroting 2024. Dit is het gevolg van het bijwerken van de realisatie en de nieuwe rentestanden in de CEP-raming van het CPB. Daarnaast dalen de rentelasten als gevolg van de nieuwe raming sociale fondsen.
Leningen
Verstrekte leningen
Naar verwachting worden er meer leningen verstrekt aan de deelnemers van het schatkistbankieren dan eerder geraamd. De raming wordt daardoor structureel met € 500 mln. naar boven bijgesteld.
Ontvangsten
Rente
Rente kasbeheer
De raming van de rentebaten kasbeheer is lager dan geraamd bij de ontwerpbegroting 2024. Dit is het gevolg van het bijwerken van de realisatie van verstrekte leningen en de nieuwe rentestanden in de CEP-raming van het CPB.
Leningen
Ontvangen aflossingen
Op basis van de actuele inzichten wordt verwacht dat de aflossingen op de leningen, die door de agentschappen, rechtspersonen met een wettelijke taak (RWT's) en derden in het kader van schatkistbankieren zijn afgesloten, in 2024 per saldo lager en vanaf 2025 hoger uitvallen dan eerder geraamd.
Mutaties in rekening-courant en deposito's
Uit de actualisatie van de raming van uitgaven en inkomsten van sociale fondsen blijkt dat deze fondsen in 2024 en de jaren daarna meer middelen storten in de schatkist. Dit betekent dat de geraamde mutatie in het saldo op de rekeningen-courant en deposito’s stijgt ten opzichte van de ontwerpbegroting 2024.
5 Niet-beleidsartikelen
Artikel 8 Apparaat
Tabel 33 Apparaatsuitgaven (bedragen x € 1.000)
Omschrijving
Ontwerpbegroting 2024 (1)
Mutaties via ISB's
Vastgestelde begroting 2024 (3)=(1)+(2)
Mutaties 1e suppletoire begroting (4)
Stand 1e suppletoire begroting (5)=(3)+(4)
Mutatie 2025
Mutatie 2026
Mutatie 2027
Mutatie 2028
Mutatie 2029
Verplichtingen
407.323
0
407.323
18.542
425.865
15.634
8.778
5.273
5.513
382.779
Uitgaven
407.351
0
407.351
18.542
425.893
15.634
8.778
5.273
5.513
382.779
Personele uitgaven
261.761
0
261.761
13.705
275.466
7.099
4.745
2.355
4.977
259.549
Eigen personeel
250.536
0
250.536
435
250.971
1.977
1.527
1.306
4.454
248.556
Inhuur externen
10.138
0
10.138
12.505
22.643
5.122
3.218
1.049
523
9.906
Overig personeel
1.087
0
1.087
765
1.852
0
0
0
0
1.087
Materiële uitgaven
145.590
0
145.590
4.837
150.427
8.535
4.033
2.918
536
123.230
ICT
18.103
0
18.103
2.994
21.097
1.317
110
110
30
15.056
Bijdrage aan SSO's
47.576
0
47.576
2.848
50.424
1.860
2.720
2.720
2.720
47.993
Overig materieel
79.911
0
79.911
‒ 1.005
78.906
5.358
1.203
88
‒ 2.214
60.181
Ontvangsten
57.003
0
57.003
4.961
61.964
3.050
3.000
3.000
4.500
59.426
Apparaatontvangsten
57.003
0
57.003
4.961
61.964
3.050
3.000
3.000
4.500
59.426
Toelichting
Verplichtingen en uitgaven
Personele uitgaven
De mutatie op personele uitgaven en verplichtingen van circa € 13,7 mln. wordt in 2024 veroorzaakt door meerdere begrotingsmutaties binnen artikel 8 Apparaat. Ten eerste wordt er € 9,1 mln. in 2024 beschikbaar gesteld voor Informatiehuishouding op Orde voor structurele versterking om de continuïteit te waarborgen en tijdelijke fte's om projecten te kunnen afronden. Tevens wordt er € 1 mln. in 2024 en 2025 vrijgemaakt voor de klimaatcoalitie vanwege het covoorzitterschap van Nederland van de Coalition of Finance Ministers for Climate Action. Tot slot wordt geld beschikbaar gesteld voor onder andere het versterken van personele veiligheid, versterking van de eigenaarsrol binnen Financiën en voor werkzaamheden voor de Douane/antifraude coördinatie service (AFCOS).
Ontvangsten
De ontvangsten van artikel 8 apparaat nemen in 2024 met € 5,0 mln. toe. Dit wordt met name veroorzaakt door hogere opbrengsten van € 2,6 mln. bij Domeinen Roerende Zaken (€ 3 mln. structureel).
Artikel 10 Nog onverdeeld
Tabel 34 Nog onverdeeld (bedragen x € 1.000)
Omschrijving
Ontwerpbegroting 2024 (1)
Mutaties via ISB's
Vastgestelde begroting 2024 (3)=(1)+(2)
Mutaties 1e suppletoire begroting (4)
Stand 1e suppletoire begroting (5)=(3)+(4)
Mutatie 2025
Mutatie 2026
Mutatie 2027
Mutatie 2028
Mutatie 2029
Verplichtingen
154.748
0
154.748
232.531
387.279
236.616
247.780
258.082
260.931
308.790
Uitgaven
154.748
0
154.748
232.531
387.279
236.616
247.780
258.082
260.931
305.920
Nog te verdelen
154.748
0
154.748
232.531
387.279
236.616
247.780
258.082
260.931
305.920
Loonbijstelling programma
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Loonbijstelling apparaat
8.354
0
8.354
240.208
248.562
219.736
213.107
208.675
207.501
215.756
Prijsbijstelling apparaat
28.539
0
28.539
32.047
60.586
31.621
30.139
37.551
36.431
56.460
Onvoorzien programma
3.640
0
3.640
‒ 1.883
1.757
‒ 1.234
‒ 14.549
‒ 1.455
‒ 1.412
4.546
Onvoorzien apparaat
114.215
0
114.215
‒ 37.841
76.374
‒ 13.507
19.083
13.311
18.411
29.158
Ontvangsten
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
Toelichting
Verplichtingen en uitgaven
Nog te verdelen
Loonbijstelling apparaat
De aanpassing wordt voornamelijk veroorzaakt door de loonbijstelling 2024 en verder die wordt toegevoegd aan de Financiënbegroting (€ 240 mln. in 2024 en € 208 mln. structureel).
Prijsbijstelling apparaat
De prijsbijstelling 2024 wordt toegevoegd aan de Financiënbegroting (€ 51 mln. in 2024 en € 36 mln. structureel). Hiernaast worden middelen ingezet voor de implementatie van de Wet Open Overheid (WOO; € 22,8 mln. cumulatief in 2024-2026) bij de Belastingdienst, Douane en Toeslagen en wordt een deel van het budget (€ 8 mln.) doorgeschoven naar een later jaar.
Onvoorzien programma
Op de voorziening voor uitvoeringskosten van fiscale wet- en regelgeving waren in 2026 nog middelen beschikbaar. Op basis van uitvoeringstoetsen worden deze middelen overgeheveld naar artikel 1 Belastingen. Daarnaast heeft er een overboeking naar de begroting van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking plaatsgevonden.
Onvoorzien apparaat
– De eindejaarsmarge van € 68 mln. wordt toegevoegd aan de Financiënbegroting.
– Gezien niet alle middelen benodigd zijn in het jaar 2024 wordt € 76 mln. doorgeschoven naar latere jaren, zodat de middelen beschikbaar blijven voor problematiek in latere jaren.
– In het kader van Informatie Open Overheid (IOO) worden budgetten vanuit de voorziening Informatiehuishouding op Orde (volgend uit de kabinetsreactie Parlementaire ondervragingscommissie kinderopvangtoeslag (POK)) overgeheveld naar beleidsartikelen ten behoeve van de Belastingdienst, Douane en Toeslagen en het apparaatsartikel (€ 22 mln. in 2024 en € 3 mln. structureel).
– Een deel van de nog onverdeelde middelen wordt overgeheveld naar verschillende beleidsartikelen en het apparaatsartikel voor onder andere de voortzetting banenafspraak, projectkosten digitalisering schatkistbankieren en het programma toekomst financiële administratie (€ 8 mln. in 2024 en cumulatief € 16 mln. in 2025-2027).
Ondertekenaars
-
Eerste ondertekenaar
S.P.R.A. van Weyenberg, minister van Financiën
Stemmingsuitslagen
Aangenomen met handopsteken
| Fracties | Zetels | Voor/Tegen |
|---|---|---|
| PVV | 37 | Voor |
| GroenLinks-PvdA | 25 | Voor |
| VVD | 24 | Voor |
| NSC | 20 | Voor |
| D66 | 9 | Voor |
| BBB | 7 | Voor |
| CDA | 5 | Voor |
| SP | 5 | Voor |
| ChristenUnie | 3 | Voor |
| DENK | 3 | Voor |
| FVD | 3 | Tegen |
| PvdD | 3 | Voor |
| SGP | 3 | Voor |
| Volt | 2 | Voor |
| JA21 | 1 | Voor |
Gerelateerde documenten
Hier vindt u documenten die gerelateerd zijn aan bovenstaand Kamerstuk.