Inbreng verslag schriftelijk overleg : Inbreng verslag van een schriftelijk overleg over o.a. PALLAS: schriftelijke in kennis stelling van het voornemen tot oprichting privaatrechtelijke rechtspersoon ‘NewCo’ (Kamerstuk 33626-21)

In de vaste commissie voor Volksgezondheid, Welzijn en Sport bestond bij enkele fracties
behoefte een aantal vragen en opmerkingen voor te leggen aan de Minister van Volksgezondheid,
Welzijn en Sport over de brief van 19 juni 2023, «PALLAS: schriftelijke in kennis
stelling van het voornemen tot oprichting privaatrechtelijke rechtspersoon NewCo (Kamerstuk
33 626, nr. 21) en de Conceptstatuten privaatrechtelijke rechtspersoon NewCo (PALLAS-project) (Kamerstuk
33 626, nr. 22).

De voorzitter van de commissie,

Smals

De adjunct-griffier van de commissie,

Krijger

Inhoudsopgave

I. Vragen en opmerkingen vanuit de fracties

VVD-fractie

D66-fractie

CDA-fractie

SP-fractie

PvdA-fractie

GroenLinks-fractie

II. Reactie van de Minister

I. Vragen en opmerkingen vanuit de fracties

Vragen en opmerkingen van de VVD-fractie

De leden van de VVD-fractie hebben kennisgenomen van de brief met bijlagen over het
voornemen tot oprichting van een privaatrechtelijke rechtspersoon: NewCo B.V. (hierna:
NewCo).1 Zoals eerder aangegeven zijn genoemde leden van mening dat Nederland een leidende
positie na moet streven op het gebied van nucleaire geneeskunde. Kan de Minister aangeven
hoe de (wereld)markt voor medische isotopen er momenteel uitziet, welke ontwikkelingen
er zijn en welke ontwikkelingen verwacht worden? Kan hij daarbij tevens aangeven hoe
de oprichting van NewCo daarin past? Zijn er in die markt vergelijkbare bedrijven,
dus staatsbedrijven die voor 100 procent in handen zijn van de staat? Zo ja, zijn
in die gevallen lessen en ervaringen beschikbaar, bijvoorbeeld op het punt van financiering
en governance en wat gaat de Minister hiermee doen?

De leden van de VVD-fractie lezen in de voorliggende brief dat het aandeelhouderschap
wordt belegd bij het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) en niet
bij het Ministerie van Financiën. Wat zijn de overwegingen geweest om tot deze keuze
te komen en hoe verhoudt deze keuze zich tot het algemene staatsdeelnemingenbeleid?
Genoemde leden lezen tevens dat de beleidsverantwoordelijkheid die het Ministerie
van Economische Zaken en Klimaat (EZK) in de huidige situatie heeft, wordt overgedragen
aan VWS, maar dat EZK beleidsverantwoordelijk blijft voor het historisch afval en
voor de subsidiëring van energieonderzoek in de huidige en nieuwe reactor. Kan de
Minister dit nader toelichten? Welke bedragen, risico’s en taken zijn hiermee gemoeid?
Is het verstandig om zowel het aandeelhouderschap als het grootste deel van de beleidsverantwoordelijkheid
bij één departement, namelijk VWS, te leggen? Bij dergelijke gevallen zijn eerder
kritische kanttekeningen geplaatst, bijvoorbeeld in het rapport van de Parlementaire
enquêtecommissie aardgaswinning Groningen met betrekking tot de Nederlandse Aardoliemaatschappij
(NAM).

De Algemene Rekenkamer heeft dit jaar het financieel beheer van VWS wederom als onvoldoende
bestempeld.2 De leden van de VVD-fractie vragen daarom ook hoe de keuze voor het aandeelhouderschap
bij VWS zich verhoudt tot de onvolkomenheden in het financieel beheer van VWS.

Daarnaast hebben de leden van de VVD-fractie kennisgenomen van de conceptstatuten
die volgens de Minister de bevoegdheden van de aandeelhouder regelen.3 Waarom is in deze conceptstatuten geen mogelijkheid opgenomen dat de aandeelhouder
een aanwijzingsbevoegdheid heeft richting de onderneming? Is de Minister voornemens
alsnog een aanwijzingsbevoegdheid op te nemen in de statuten? Hoe wordt geborgd dat
leningen die door VWS worden aangegaan met NewCo rechtmatig en doelmatig worden besteed?

De leden van de VVD-fractie lezen voorts dat in de begroting VWS voor 2024 middelen
zijn gereserveerd voor de investering in de PALLAS-reactor waarbij het gaat om een
totale investering van € 1,7 miljard in de komende jaren, waarvan € 265 miljoen in
2024. Kan de Minister aangeven hoe realistisch het is dat NewCo voldoende heeft aan
dit budget? Houdt de Minister rekening met budgetoverschrijdingen en zo ja, welke
gevolgen zal dit dan hebben voor toekomstige begrotingen van VWS?

De Minister schrijft dat voor het resterende bedrag van € 320 miljoen (€ 32 miljoen
over tien jaar) dekking is gevonden in de nog niet toebedeelde groeiruimte Zorgverzekeringswet
(Zvw) buiten het Integraal Zorgakkoord (IZA).4 Waarom is voor de dekking van de bouwkosten van PALLAS gebruik gemaakt van deze middelen?
Welke inkomsten worden verwacht uit het PALLAS-project op de korte en de lange termijn?
Komen deze inkomsten ook volledig ten goede aan de begroting van VWS?

Eerder heeft de Minister een beroep gedaan op het Nationaal Groeifonds voor een deel
van de financiering van het PALLAS-project. Dit advies kreeg een negatief oordeel5 en de leden van de VVD-fractie vragen de Minister dan ook naar zijn reactie op deze
beoordeling van het Nationaal Groeifonds. In de beoordeling wordt aangegeven dat de
onzekerheden aan de opbrengstenkant – vanwege een snel ontwikkelend isotopen- en behandellandschap-
de commissie dat als risico ziet voor het principe van full cost recovery. De leden van de VVD-fractie hebben de regering eerder door middel van een aangenomen
motie opgeroepen zich maximaal in te spannen om het gelijke speelveld te waarborgen
en om te borgen dat de staatssteun geen remmende werking heeft op marktinnovaties.6 In de beoordeling van de Commissie Nationaal Groeifonds7lezen genoemde leden dat de commissie niet overtuigd is van de innovatieve kracht
van het PALLAS-project. Hoe verhoudt dit zich tot de oproep om juist geen remmende
werking op marktinnovaties te borgen? Hoe gaat de Minister ervoor zorgen dat een gelijk
speelveld zal worden gerealiseerd?

In de voorliggende brieven met bijlagen lezen de leden van de VVD-fractie tot hun
verbazing niets terug over het waarborgen van een gelijk speelveld. Kan de Minister
hier nader op ingaan? Wat is de stand van zaken met betrekking tot de uitvoering van
deze motie? Volgens welke methodiek zal de integrale kostprijs worden berekend? Is
het mogelijk dat NewCo isotopen onder full-cost-recoveryprijs zal verkopen? Wat vindt de Minister daarvan?

Vragen en opmerkingen van de D66-fractie

De leden van de fractie van D66 hebben met interesse de brief van de Minister gelezen
waarin een toelichting wordt gegeven over de gereserveerde middelen voor het PALLAS-project
met het voornemen tot de bouw van de PALLAS-reactor in Petten. Genoemde leden vinden
het belangrijk dat wordt ingezet op voorzieningszekerheid van medische isotopen en
de ontwikkeling van nucleaire geneesmiddelen. Mede naar aanleiding van de brief van
de Algemene Rekenkamer8 hebben deze leden nog een aantal vragen.

De leden van de D66-fractie delen de analyse dat er kwetsbaarheden zijn in het bestaande
aanbod op Europees en mondiaal niveau betreffende de ontwikkeling van medische isotopen
en innovatieve kankertherapieën. Deze leden vragen of de Minister nader kan toelichten
hoe de markt voor medische isotopen er reeds uitziet en op welke wijze publiekaandeelhouderschap
daarin past. Kan de Minister tevens aangeven welk te verwachten effect er ontstaat
door staatsbetrokkenheid in deze markt, zo vragen deze leden.

De leden van de D66-fractie hebben in eerdere debatten en schriftelijke overleggen
aangegeven dat enkel financiering van de kernreactor vanuit het Ministerie van VWS
niet de voorkeur heeft. Met het oog op het bouwen van een kernreactor of nucleair
onderzoek, zou het ook voor de hand liggen als andere ministeries, zoals IenW en EZK,
betrokken zouden zijn bij de financiering en in het financieel beheer. Tevens hebben
deze leden er eerder op aangedrongen om cofinanciering met Europese partijen te onderzoeken.
Kan de Minister aangeven welke opties er zijn om deze mogelijkheden (opnieuw) te onderzoeken,
zo vragen deze leden.

Voorts vragen deze leden of de Minister kan ingaan op zijn overwegingen om het aandeelhouderschap
bij VWS te behouden. Deze leden vragen of de Minister kan reflecteren op deze keuze
en hoe dit past binnen het staatdeelnemingenbeleid. Kan de Minister aangeven welke
overwegingen zijn gemaakt om het aandeelhouderschap niet te scheiden van de beleidsinhoudelijke
rol door het te beleggen bij het Ministerie van Financiën, zo vragen deze leden.

De leden van de D66-fractie vinden het tenslotte belangrijk dat de Kamer goed geïnformeerd
blijft. Deze leden vragen of de Minister een compleet financieel overzicht kan verstrekken
van de door de Algemene Rekenkamer genoemde punten: financiële gevolgen van het openhouden
van de huidige reactor, de inschatting van risico’s in de bouwfase en de financiële
consequenties van de afspraken met de Europese Commissie over de toekomstige ontmanteling.
Voorts vragen deze leden wanneer de Minister voornemens is de Kamer te informeren
over de verdere besluitvorming.

Vragen en opmerkingen van de CDA-fractie

De leden van de CDA-fractie hebben kennisgenomen van de brief over het voornemen tot
oprichting van een privaatrechtelijke rechtspersoon NewCo. Deze leden ondersteunen
in beginsel deze oprichting van een aparte entiteit voor de productie van medische
isotopen, maar hebben zorgen over de voorgestelde governance en het financieel beheer.
Daarom hebben zij nog enkele vragen.

De leden van de CDA-fractie vragen of de Minister uiteen kan zetten wat de laatste
stand van zaken is met betrekking tot de (wereld)markt voor medische isotopen en welke
ontwikkelingen verwacht worden. Hoe passen de oprichting van NewCo (dan wel publiek
aandeelhouderschap) daarin?

In welke mate en op welke wijze is in deze markt sprake van staatsbetrokkenheid? Zijn
er vergelijkbare gevallen van 100 procent staatsbedrijven? Zo ja, wat zijn daar de
ervaringen mee en welke lessen kunnen eruit worden getrokken, bijvoorbeeld op het
punt van financiering en governance?

Hoeveel (extra) werkgelegenheid gaat het PALLAS-project genereren, zowel tijdens de
bouw als in de exploitatiefase?

De governance wordt nu belegd bij het Ministerie van VWS. De leden van de CDA-fractie
zien daarvan de logica niet, te meer daar VWS al jaren (ernstige) onvolkomenheden
kent in het financieel beheer. Wat zijn de overwegingen om het aandeelhouderschap
van deze deelneming niet te beleggen bij het Ministerie van Financiën en daarmee te
scheiden van de beleidsinhoudelijke rol van de aandeelhouder? Hoe past dit in het
staatsdeelnemingenbeleid?

De leden van de CDA-fractie vragen voorts welke andere aandeelhouderschappen dan wel
beleidsdeelnemingen onder de hoede van een vakminister vallen. Hoe staan die er financieel
voor, welke investeringen waren daarmee gemoeid en wat was de doorslaggevende argumentatie
voor die keuze?

De leden van de CDA-fractie vragen daarbij of tevens overwogen is om het aandeelhouderschap
te beleggen bij andere ministeries dan bij het Ministerie van VWS. Is overwogen dit
te beleggen bij ministeries die bijvoorbeeld meer ervaring hebben met het managen
van risicovolle bouwprojecten? Wat wordt de betrokkenheid van het Ministerie van I&W
en/of het Ministerie van Defensie, de twee ministeries met de meeste executieve competenties?

De leden van de CDA-fractie vragen of kan worden aangegeven hoe de prijstelling van
de gemaakte isotopen bepaald gaat worden en hoe gezorgd zal worden dat deze niet alleen
kostendekkend is (inclusief aflossen van de lening) maar ook toereikend is om startkapitaal
te hebben voor als de nu te bouwen fabriek verouderd is en ontmanteld moet worden?
Hoe wordt de prijstelling bepaald bij andere producenten van medische isotopen? Kan
in beeld worden gebracht wat de gehele keten is, dus vanaf grondstof voor NewCo tot
degene die het medicijn toedient?

De Minister van VWS schrijft dat het Ministerie van EZK beleidsverantwoordelijk blijft
voor het historisch afval en de subsidiering van energieonderzoek in de huidige en
nieuwe reactor. De leden van de CDA-fractie vragen wat dit precies betekent. Welke
bedragen, risico’s en taken zijn hiermee gemoeid? Over welk tijdspad gaat het? Is
er bij Centrale Organisatie Voor radioactief Afval (COVRA) voldoende capaciteit beschikbaar?9

Wat is de reden dat in de conceptstatuten10 geen mogelijkheid is geschapen waarmee de aandeelhouder een aanwijzingsbevoegdheid
heeft richting de onderneming? Hoe wordt geborgd dat de leningen die het Ministerie
van VWS aan NewCo gaat verstrekken rechtmatig en doelmatig worden besteed?

De leden van de CDA-fractie vragen waarom de Minister de voorhangprocedure voor de
oprichting van NewCo op Prinsjesdag (19 september jl.) is gestart, terwijl het definitieve
besluit hierover op een later moment wordt genomen.

In hoeverre kunnen de plannen nog wijzigen, bijvoorbeeld op grond van hetgeen naar
voren komt uit de nu nog lopende staatssteunprocedure bij de Europese Commissie?

De leden van de CDA-fractie vragen op welke momenten en met welk doel de Minister
voornemens is de Kamer weer te informeren over de verdere besluitvorming rond het
PALLAS-project in het algemeen en de oprichting van NewCo in het bijzonder.

Wanneer zijn of worden aanvullende afspraken gemaakt om risico’s te mitigeren zoals
de Algemene Rekenkamer schrijft? Waarover en met wie worden precies «aanvullende afspraken»
gemaakt?

Waarom is in de conceptstatuten geen mogelijkheid geschapen voor een aanwijzingsbevoegdheid
door de aandeelhouder? De leden van de CDA-fractie vragen wat de Minister heeft gedaan
met de overwegingen die de Algemene Rekenkamer in augustus jl. meegaf voor aanscherping
van de statuten.

De leden van de CDA-fractie vragen voorts of de Minister voornemens is in de definitieve
statuten een aanwijzingsbevoegdheid voor de aandeelhouder op te nemen, respectievelijk
een bepaling dat ambtenaren niet in het bestuur benoemd kunnen worden. Zo nee, waarom
niet?

De leden van de CDA-fractie vragen of publiek aandeelhouderschap ook meer mogelijkheden
biedt om Nederlandse bedrijven en personeel in te schakelen. Zo ja, is dat een doel?
Zo nee, waarom niet?

Kan de Minister ten aanzien van het bezoldigingsbeleid van de deelneming uiteenzetten
wie dat vaststelt en welke rol hij daarbij heeft?

Is het juist dat voorafgaande toestemming van de Algemene Vergadering (en dus de Minister)
voor investeringen onder een bedrag van € 50 miljoen in Nederland en onder € 25 miljoen
in het buitenland niet vereist is? Waarom zijn deze drempelbedragen zo gekozen?

Kan de Minister reageren op de beoordeling van het PALLAS-project die de Commissie
Nationaal Groeifonds in juni 2023 heeft gegeven?

De leden van de CDA-fractie vragen verder of de Minister kan aangeven welke personen
met welke achtergrond thans de rollen van bestuurder en toezichthouder vervullen in
de beide stichtingen die moeten opgaan in NewCo.

Hoe verhoudt de Eigenstandige Controle Functie (ECF) uit het Governanceplan zich tot
de rol en taak van FEZ en de Auditdienst Rijk? Is er ook een rol voor de Algemene
Rekenkamer?

Hoe wordt de Kamer jaarlijks geïnformeerd (waar nodig vertrouwelijk) over de marktontwikkelingen,
financiële situatie, meerjarenplanning en risico’s?

De leden van de CDA-fractie vragen tenslotte wat de meerjarige prognoses van de bouwkosten
zijn van de Pallas-reactor, respectievelijk de jaarlijkse inkomsten die gegenereerd
worden met de exploitatie van de huidige installatie.

Vragen en opmerkingen van de SP-fractie

De leden van de SP-fractie hebben kennisgenomen van genoemde brieven over PALLAS.
Zij hebben hierover nog enkele vragen en opmerkingen.

De leden van de SP-fractie vragen wat er met het nucleaire afval gedaan zal worden
dat zal worden geproduceerd door Pallas.

Daarnaast lezen de leden van de SP-fractie dat Pallas bij overschrijdingen niets anders
kan doen dan «de consequenties van deze overschrijdingen bij de Staat neer te leggen».11 Verwacht de Minister dat er regelmatig kostenoverschrijdingen plaats zullen vinden?

Vragen en opmerkingen van de PvdA- en GroenLinks-fracties

De leden van de GroenLinks- en de PvdA-fracties hebben met interesse kennisgenomen
van de schriftelijke in kennisstelling van het voornemen tot oprichting van de privaatrechtelijke
rechtspersoon NewCo. Genoemde leden vragen naar een verdere onderbouwing van de keuze
om het aandeelhouderschap bij de vakminister te leggen in plaats van een aandeelhouderschap
bij de Minister van Financiën. Wat zijn de nadelen van deze keus? Waarom wordt die
afweging in andere gevallen vaak anders gemaakt?

De leden van de GroenLinks- en PvdA-fracties vinden het goed dat gekozen is voor een
organisatievorm waarbij de staat veel sturingsmogelijkheden houdt. Wat betekent dat
in de praktijk? Welke controle heeft de Minister straks bijvoorbeeld over de prijzen
die NewCo voor zijn producten zal vragen?

II. Reactie van de Minister