Memorie van toelichting : Memorie van toelichting

InhoudsopgaveA. ARTIKELSGEWIJZE TOELICHTING BIJ HET WETSVOORSTEL B. BEGROTINGSTOELICHTING1 Leeswijzer2 Beleid2.1 Overzicht belangrijke uitgaven- en ontvangstenmutaties3 Beleidsartikelen3.1 Beleidsartikel 1 gemeentefonds4 Bijlagen4.1 Overzicht integratie-uitkeringen4.2 Overzicht decentralisatie-uitkeringen

35 975 B Wijziging van de begrotingsstaat van het gemeentefonds (B) voor het jaar 2021 (wijziging samenhangende met de Najaarsnota)

Nr. 2 MEMORIE VAN TOELICHTING

Vergaderjaar 2021‒2022

A. ARTIKELSGEWIJZE TOELICHTING BIJ HET WETSVOORSTEL

Wetsartikelen 1 tot en met 3

Wetsartikel 1

De begrotingsstaten die onderdeel zijn van de Rijksbegroting, worden op grond van artikel 2.3, eerste lid, van de Comptabiliteitswet 2016 elk afzonderlijk bij wet vastgesteld en derhalve ook gewijzigd. Het onderhavige wetsvoorstel strekt ertoe om voor het jaar 2021 wijzigingen aan te brengen in de begrotingsstaat van het gemeentefonds;

Het in die begrotingsstaat opgenomen begrotingsartikel wordt in onderdeel B van deze memorie van toelichting toegelicht.

Wetsartikel 3

Ingevolge artikel 5, eerste lid, van de Financiële-verhoudingswet hebben gemeenten gezamenlijk recht op het bedrag dat in de begroting als verplichting voor het totaal van de algemene uitkering is opgenomen. Ingevolge artikel 5, tweede lid, van de Financiële-verhoudingswet hebben de gemeenten gezamenlijk recht op de bedragen die in de begroting als verplichting voor het totaal van de integratie-uitkeringen en het totaal van de decentralisatie-uitkeringen zijn opgenomen.

De in dit wetsartikel opgenomen bedragen zijn niet rechtstreeks uit de begrotingsstaat af te leiden. De bedragen worden nader onderbouwd in deze memorie van toelichting.

De Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties,K.H.Ollongren

De Staatssecretaris van Financiën,J.A.Vijlbrief

B. BEGROTINGSTOELICHTING

1 Leeswijzer

De tweede suppletoire begroting geeft een beeld van de uitvoering van de begroting 2021. De stand van de tweede suppletoire begroting wordt opgebouwd vanaf de stand van de eerste suppletoire begroting 2021.

Voor het begrotingsjaar 2021 zijn drie Incidentele suppletoire begrotingen (ISB's) gepubliceerd in verband met compensatiemaatregelen voor gemeenten vanwege de coronapandemie. De budgettaire gevolgen van die drie ISB's zijn in onderhavige tweede suppletoire begroting verwerkt in de standen van de vastgestelde begroting.

Overzicht coronamaatregelen

De afgelopen periode is voor een belangrijk deel getekend door de coronacrisis. Het kabinet heeft diverse (nood)maatregelen genomen om de crisis het hoofd te bieden. Deze paragraaf geeft een totaaloverzicht van de maatregelen die voor 2021 op de begroting van het gemeentefonds zijn genomen.

Tabel 1 Overzicht corona maatregelen op de begroting gemeentefonds (GF) (bedragen x € 1.000)

Naam begroting

Vindplaats

2021

2e Incidentele suppletoire begroting GF 2020 inzake coronamaatregelen

Kamerstukken II 2019/20, 35544, nr. 1

160.000

Nota van Wijziging ontwerpbegroting GF 2021

Kamerstukken II 2020/21, 35570 B, nr. 3

396.897

Incidentele suppletoire begroting GF 2021 inzake coronamaatregelen

Kamerstukken II 2020/21, 35679, nr. 1

19.000

2e Incidentele suppletoire begroting GF 2021 inzake coronamaatregelen

Kamerstukken II 2020/21, 35731, nr. 1

98.100

3e Incidentele suppletoire begroting GF 2021 inzake coronamaatregelen

Kamerstukken II 2020/21, 35767, nr. 1

117.000

Eerste suppletoire begroting GF 2021

Kamerstukken II 2020/21, 35850 B, nr. 1

9.477

Tweede suppletoire begroting GF 2021

Kamerstukken II 2021/22, 35975 B, nr. 1

565.081

Totaal

 

1.365.555

2 Beleid

Door wijzigingen in beleid van verschillende departementen kan worden overgegaan tot het beleggen of juist weghalen van taken bij gemeenten. Indien dit gepaard gaat met een toevoeging aan of een uitname uit het gemeentefonds, wordt dit begrotingstechnisch verwerkt. In de onderstaande tabel worden de mutaties groter dan € 30 mln. weergegeven.

2.1 Overzicht belangrijke uitgaven- en ontvangstenmutaties

Tabel 2 Belangrijkste suppletoire uitgaven- en ontvangstenmutaties 2021 (Tweede suppletoire begroting) (Bedragen x € 1.000) 

Art.

Uitgaven en ontvangsten 2021

   

Vastgestelde begroting 20211

1

33.449.975

   

Stand 1e suppletoire begroting 2021

1

34.388.197

   

Belangrijkste mutaties 2e suppletoire

  

1) Ruimte onder plafond BTW compensatiefonds 2021

1

215.959

2) Lokale cultuur en buurt- en dorpshuizen (Covid-19)

1

60.000

3) Bijzondere bijstand (TONK-regeling) (Covid-19)

1

195.000

4) Nacalculatie overheveling ggz naar Wlz

1

‒ 104.000

5) Incidentele correctie overheveling ggz naar Wlz

1

54.000

6) Sociale Werkbedrijven (Covid-19)

1

45.000

7) Versterking dienstverlening gemeenten

1

124.000

8) Inkomstenderving gemeenten 2020 (Covid-19)

1

84.381

9) Continuïteit van zorg (Covid-19)

1

136.100

10) Lokaal cultuuraanbod (covid-19)

1

41.600

11) Overige mutaties

1

50.276

   

Stand 2e suppletoire begroting 2021

1

35.290.513

X Noot

1

Inclusief ISB's: Kamerstukken II 2020/21, 35679, nr. 1, Kamerstukken II 2020/21, 35731, nr. 1 en Kamerstukken II 2020/21, 35767, nr. 1

Toelichting

1) Ruimte onder plafond BCF 2021

De ontwikkeling van het BTW-compensatiefonds en het bijbehorende plafond leiden conform het Financieel Akkoord Rijk/VNG/IPO met ingang van 2015 tot een toename of afname van de algemene uitkering van de fondsen. Voor 2021 is vooralsnog sprake van ruimte onder het plafond, met als gevolg een toevoeging aan de algemene uitkering van € 216 mln.

2) Lokale cultuur en buurt- en dorpshuizen (Covid-19)

In het kader van de compensatie van extra uitgaven als gevolg van de corona crisis heeft het kabinet voor de lokale cultuur en buurt- en dorpshuizen eerder middelen gereserveerd. Het kabinet hevelt de voor de lokale cultuur en buurt- en dorpshuizen gereserveerde € 60 mln. nu over naar het gemeentefonds ter compensatie van de extra uitgaven van gemeenten.

3) Bijzondere bijstand (TONK-regeling Covid-19)

Het kabinet heeft in het kader van de corona maatregelen een Tijdelijke Ondersteuning Noodzakelijke Kosten (TONK) gecreëerd voor huishoudens die door omstandigheden in ernstige financiële problemen dreigen te komen. Voor deze tijdelijke ondersteuning wordt het bestaande instrument van de bijzondere bijstand gebruikt. Voor het eerste kwartaal van 2021 heeft het kabinet eerder € 65 mln. beschikbaar gesteld. Voor de periode tot en met 30 september wordt daar nu € 195 mln. aan toegevoegd.

4) Nacalculatie overheveling ggz naar Wlz

Dit betreft de nacalculatie van de overheveling vanuit Wmo beschermd wonen naar de Wlz als gevolg van het openstellen van de Wlz voor mensen met een psychische stoornis per 2021. Omdat er meer cliënten dan oorspronkelijk geraamd overgaan van Wmo beschermd wonen naar de Wlz vindt er een aanvullende overheveling plaats.

5) Incidentele correctie overheveling ggz naar Wlz

Als gevolg van het hogere aantal cliënten dan oorspronkelijk geraamd dat overgaat van Wmo beschermd wonen naar de Wlz, kent het indicatieproces tijdelijk een langere doorlooptijd. Hierdoor vindt in 2021 de zorg langer plaats onder verantwoordelijkheid van gemeenten. De overheveling vanuit de Wmo beschermd wonen wordt hiervoor in 2021 incidenteel gecorrigeerd.

6) Sociale werkbedrijven (Covid-19)

Eerder is het kabinet de gemeenten tegemoet gekomen voor het opvangen van de exploitatietekorten van de Sociale Werkbedrijven in het jaar 2020. Het kabinet stelt voor dit zelfde doel aanvullend € 45 mln. beschikbaar voor de periode van 1 januari tot en met 30 september 2021. Dit bedrag zal worden toegevoegd aan de integratie-uitkering Participatie via een verhoging van de Rijksbijdrage Wsw.

7) Versterking dienstverlening gemeenten

In reactie op het rapport van de Parlementaire ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag (POK) heeft het kabinet structureel € 150 mln. gereserveerd voor het verbeteren van dienstverlening van gemeenten voor alle mensen. Daarvan wordt voor 2021 € 124 mln. beschikbaar gesteld via het gemeentefonds. Dit wordt uitgekeerd via de algemene uitkering (€ 109 mln.) en twee decentralisatie-uitkeringen (€ 15 mln.).

8) Inkomstenderving gemeenten 2020 (Covid-19)

Gemeenten hebben in 2020 een voorschot ontvangen ter compensatie van inkomstenderving als gevolg van corona. Daarbij is afgesproken dat gemeenten op een later moment, na het verschijnen van de jaarverslagen 2020, reële compensatie zullen ontvangen voor de gederfde inkomsten over 2020. Voor 282 gemeenten wordt de compensatie over 2020 nu volledig afgerond. Voor 48 gemeenten is op dit moment sprake van gedeeltelijke compensatie. Voor 25 gemeenten kan de reële compensatie op dit moment nog niet worden bepaald. De compensatie van deze gemeenten vindt plaats bij Voorjaarsnota 2022.

9) Continuïteit van zorg (Covid-19)

Omwille van de continuïteit van zorg voor cliënten tijdens coronamaatregelen én voor continuïteit van het stelsel nadien zijn maatregelen genomen, om cliënten op grond van de Jeugdwet en de Wmo 2015 hulp en ondersteuning te kunnen blijven bieden. Voor 2021 wordt aanvullend een bedrag van € 136,1 mln. beschikbaar gesteld voor de meerkosten en inhaalzorg. Dit wordt uitgekeerd via de algemene uitkering (€ 47 mln.), de integratie-uitkering Beschermd wonen (€ 8 mln.) en de decentralisatie-uitkeringen Maatschappelijke opvang ( € 80,8 mln.) en Vrouwenopvang (€ 0,3 mln.).

10) Lokaal cultuuraanbod (covid-19)

Dit betreft middelen die gemeenten ontvangen voor het in stand houden van het lokale cultuuraanbod voor 2021 i.v.m. corona.

3 Beleidsartikelen

3.1 Beleidsartikel 1 gemeentefonds

In onderstaande tabel worden voor de verplichtingen, de uitgaven en de ontvangsten de budgettaire gevolgen van beleid van het gemeentefonds weergegeven. Hiermee worden de integrale uitgaven die samenhangen met de samengestelde beleidsdoelstelling (het nastreven van een adequate omvang van het gemeentefonds en het nastreven van een adequate verdeling van de middelen over de gemeenten) inzichtelijk gemaakt.

Budgettaire gevolgen van beleid

Tabel 3 Budgettaire gevolgen van beleid artikel 1 gemeentefonds (bedragen x € 1.000) 

Vastgestelde begroting1

Stand 1e suppletoire begroting (2)

Mutaties 2e suppletoire begroting (3)

Stand 2e suppletoire begroting (4)=(2+3)

Mutaties Miljoenennota

Overige mutaties 2e suppletoire begroting

      

Verplichtingen

33.449.975

34.226.513

418.795

483.521

35.128.829

      

Uitgaven

33.449.975

34.388.197

418.795

483.521

35.290.513

waarvan juridisch verplicht (percentage)

100%

          

Financiering gemeenten

     

Bijdrage aan medeoverheden

33.448.464

34.386.658

418.795

483.608

35.289.061

Algemene uitkering en de aanvullende uitkeringen

27.946.260

28.704.527

465.788

219.856

29.390.171

Decentralisatie-uitkeringen

1.337.581

1.444.161

7.401

204.744

1.656.306

Integratie-uitkering Voogdij 18+

723.378

730.427

1.065

0

731.492

Integratie-uitkering Beschermd wonen

1.501.271

1.530.899

‒ 50.000

8.000

1.488.899

Integratie-uitkering Participatie

1.903.278

1.943.063

‒ 5.459

45.000

1.982.604

Integratie-uitkeringen Overig

36.696

33.581

0

6.008

39.589

      

Kosten Financiële verhoudingswet

     

Opdrachten

1.511

1.539

‒ 600

‒ 87

852

Onderzoeken verdeelsystematiek

1.511

1.539

‒ 600

‒ 87

852

Bijdragen aan ZBO's/RWT's

0

0

600

0

600

Onderzoeken verdeelsystematiek

0

0

600

0

600

      

Ontvangsten

33.449.975

34.388.197

418.795

483.521

35.290.513

X Noot

1

Inclusief ISB's: Kamerstukken II 2020/21, 35679, nr. 1, Kamerstukken II 2020/21, 35731, nr. 1 en Kamerstukken II 2020/21, 35767, nr. 1

Toelichting op de financiële instrumenten

Bijdragen aan medeoverheden

Algemene uitkering

Dit betreft de uitkering aan alle gemeenten, die ten goede komt aan de algemene middelen van de gemeenten. De uitkering is gebaseerd op de artikelen 5 en 6 van de Financiële-verhoudingswet.

Integratie-uitkeringen

Dit betreft de uitkering die wordt toegepast als rechtstreekse overheveling van middelen naar de algemene uitkering bezwaarlijk is vanwege de omvang van de herverdeeleffecten. De integratie-uitkering voorziet dan in een geleidelijke overgang naar de algemene uitkering. De uitkering is gebaseerd op artikel 5 lid 2 van de Financiële-verhoudingswet. Voor een overzicht van de integratie-uitkeringen wordt verwezen naar bijlage 4.1.

Decentralisatie-uitkeringen

Naast de algemene uitkering en integratie-uitkeringen bevat het gemeentefonds ook decentralisatie-uitkeringen. De verdeling van de decentralisatie-uitkeringen volgt evenals de integratie-uitkeringen niet de regels van de verdeling van de algemene uitkering van het gemeentefonds. Anders dan bij de integratie-uitkering, waar de termijn van overheveling naar de algemene uitkering van tevoren vaststaat, ontbreekt bij de decentralisatie-uitkering een dergelijke termijn. Voor een overzicht van de decentralisatie-uitkeringen wordt verwezen naar bijlage 4.2.

Opdrachten en Bijdragen ZBO's/RWT's

Onderzoeken verdeelsystematiek

Dit betreft het budget dat elk jaar is gereserveerd voor de uitvoering van onderzoeken op het vlak van de omvang en verdeling van het gemeentefonds en het onderhoud van het betaalsysteem.

Ontvangsten

Ten behoeve van de dekking van de uitgaven is een post Ontvangsten opgenomen. Artikel 4, eerste lid, van de Financiële-verhoudingswet bepaalt dat bij (begrotings)wet voor ieder uitkeringsjaar een bedrag aan middelen van het Rijk wordt afgezonderd ten behoeve van het gemeentefonds. Op grond van het tweede lid van dat artikel zijn de uitgaven en de inkomsten van het fonds per uitkeringsjaar aan elkaar gelijk.

4 Bijlagen

4.1 Overzicht integratie-uitkeringen

Tabel 4 Overzicht integratie-uitkeringen (Bedragen x € 1.000) 

Uitgaven 2021

Voogdij 18+

731.492

Beschermd wonen

1.488.899

Participatie

1.982.603

Verhoging raadsledenvergoeding kleine gemeenten

10.067

Uitvoeringskosten inburgering

29.521

Wijziging betalingsverloop 2020

2

Stand 2e suppletoire begroting 2021

4.242.584

4.2 Overzicht decentralisatie-uitkeringen

Tabel 5 Overzicht decentralisatie-uitkeringen (Bedragen x € 1.000)  

Uitgaven 2021

Aanpak discriminatie en bevorderen samenleven

219

Aanpak laaggeletterdheid

5.500

Aanpak lerarentekort G4

4.000

Actieprogramma Dak- en thuisloze jongeren

256

Beeldende kunst en vormgeving

13.500

Bevolkingsdaling

11.245

Bibliotheekmiddelen

1.000

Bodembescherming

16.765

Brede aanpak dak- en thuisloosheid

123.000

BRP centralisering inschrijving vergunninghouders

4.731

Buurtsportcoaches

75.005

Centrale stemopneming

650

City deal

25

Correctie Waterschapswegen (Knelpunten verdeelproblematiek)

3.780

Crisisdienstverlening

48.460

Duurzaam ergoed

500

Einde lening inburgeringsplichtig

3.428

Erfgoed Deal

5.200

Experiment gesloten coffeshopketen

1.378

Faciliteitenbesluit opvangcentra

8.084

Geweld hoort nergens thuis

3.600

Gezond in de stad

24.042

Handhaving quarantaine (covid-19)

3.000

Herindelingsverkiezingen

700

Herorientatie zelfstandigen

6.387

Inkomstenderving gemeenten 2020 (covid-19)

84.381

Jeugd

21.700

Jeugd aan zet

3.090

Jeugdhulp aan kinderen in een AZC

5.100

Kansen voor alle kinderen

85.000

Kerkenvisies

2.800

Koplopergemeenten clientondersteuning

4.628

Landelijke voorziening vreemdelingen

16.400

LHBTI beleid regenboogsteden

1.393

Maatschappelijke begeleiding

20.830

Maatschappelijke opvang

475.857

Mantelzorgbeleid

2.000

Museale voorzieningen slavernijverleden

958

Ondersteunen lokale culturele infrastructuur

149.700

Ongeadresseerde briefstembiljetenveloppen

42

Personen met verward gedrag (VDG)

10.000

Pilots Roma en Sinti

239

Programmabureau Sociaal domein

200

Regionale Energie Strategieën (RES)

3.098

Regionale opgaven

25.500

Stedelijke vernieuwingsgebieden

1.600

Systeemleren (VDG)

5.000

Uitstapprogramma prostituees

4.000

Veilige steden

391

Veiligheidshuizen

7.699

Verdiepingstraject onderwijssegregatie

150

Verkiezingeen 2021

22.035

Versterken aanbod dementie

1.700

Versterken lokale werkgelegenheid Groningen

1.130

Versterking arbeidsmarktregio's

13.756

Versterking omgevingsveiligheidsdiensten

3.825

Voorschoolse voorziening peuters

35.100

Voortzetting pleegzorg AMV's

10.000

Vrouwenopvang

215.755

VTH-taken

46.700

Wijziging betalingsverloop decentralisatie uitkering 2020

10.094

  

Stand 2e suppletoire begroting 2021

1.656.306