Inbreng verslag schriftelijk overleg : Inbreng verslag van een schriftelijk overleg over het Ontwerp koninklijk besluit Verlenging Tijdelijke wet verkiezingen covid-19 (Kamerstuk 35590-28)

Binnen de vaste commissie voor Binnenlandse Zaken hebben de onderstaande fracties
enkele vragen en opmerkingen over de brief van de Minister van Binnenlandse Zaken
en Koninkrijksrelaties d.d. 29 oktober 2021 inzake het bij de Kamer voorgehangen Ontwerpbesluit
tot verlenging van de werkingsduur van de Tijdelijke wet verkiezingen covid-19 (Kamerstuk
35 590, nr. 28).

De fungerend voorzitter van de commissie, Martin Bosma

De griffier van de commissie, De Vos

Inhoudsopgave

I

Vragen en opmerkingen vanuit de fracties

2

Vragen en opmerkingen van de leden van de VVD-fractie

2

Vragen en opmerkingen van de leden van de SP-fractie

2

Vragen en opmerkingen van de leden van de GL-fractie

3

Vragen en opmerkingen van de leden van de FvD-fractie

3

Vragen en opmerkingen van de leden van de BBB-fractie

4

II

Antwoord/ reactie van de Minister

5

I Vragen en opmerkingen vanuit de fracties

Vragen en opmerkingen van de leden van de VVD-fractie

De leden van de VVD-fractie hebben met belangstelling kennisgenomen van het voornemen
om de Tijdelijke wet verkiezingen covid-19 (Twv) te verlengen tot 1 juli 2022. Het
komt deze leden voor dat het verstandig is om de wet te verlengen, gelet op de onzekere
tijd wat corona betreft. Een en ander met het oog op de te nemen maatregelen en de
voorbereidingstijd die gemeenten nodig hebben. Aan het slot van de toelichting spreekt
de Minister het voornemen uit om de Tijdelijke wet verkiezingen covid-19 na de gemeenteraadsverkiezingen
«zo spoedig mogelijk» te laten vervallen, zodra de epidemiologische omstandigheden
dat toelaten en dus zo mogelijk ruim vóór 1 juli 2022. Aan de ene kant is de wens
deze wet zo spoedig mogelijk te willen laten vervallen te begrijpen, maar aan de andere
kant is het onzeker hoe het met corona zal gaan en of er nog beperkende maatregelen
nodig zullen zijn. Zij vragen de Minister daar op in te gaan.

Voorts vragen de leden van de VVD-fractie de Minister om toe te lichten of de mogelijkheden
in de Twv voldoende zijn om in de huidige pandemische situatie de verkiezingen veilig
te laten verlopen. Indien toch meer maatregelen nodig zijn, hoe ziet de Minister het
wetgevingstraject dan voor zich?

Vragen en opmerkingen van de leden van de SP-fractie

De leden van de SP-fractie hebben kennisgenomen van het voornemen tot het verlengen
van de tijdelijke maatregelen in verband met corona rondom de verkiezingen en hebben
hierover nog enkele vragen. Deze leden hebben begrip voor het voornemen de maatregelen
te verlengen gezien de coronapandemie, die nog altijd veel mensen treft. Zij vragen
wel naar de concrete maatregelen die voortvloeien uit de tijdelijke wet die ingezet
worden tijdens de aankomende gemeenteraadsverkiezingen. Zo hebben zij begrepen dat
briefstemmen bij de aankomende gemeenteraadsverkiezingen niet mogelijk zal zijn. Klopt
dit? Gezien de nadelen die aan het briefstemmen kleven steunen zij dit besluit. Tegelijkertijd
voorzag het briefstemmen in een behoefte voor mensen die niet naar een stemlokaal
durfden of wilden in verband met de pandemie.

De leden van de SP-fractie constateren ook dat gemeenten niet meer stembureaus hebben
ingericht op de belangrijkste verkiezingsdag zelf, ondanks de aangenomen motie Van
Raak (Kamerstuk 35 590, nr. 15). Ook zijn er veel gemeenten die geen gebruik hebben gemaakt van alternatieve mogelijkheden
als mobiele stembureaus, stemmen in tenten en drive-through stembureaus. Twaalf procent
van de niet-stemmers gaf in een peiling van onderzoeksbureau Ipsos aan niet te hebben
gestemd vanwege corona. Dat aantal is te hoog vinden deze leden. Is de Minister bereid
een minimumnorm op te leggen voor het aantal stembureaus per gemeente, waarbij er
bijvoorbeeld een afstandscriterium en/of inwonersnorm wordt gehanteerd? Kunnen gemeenten
stemmen aan huis mogelijk maken, waarbij stembureauleden bij mensen langs gaan? Is
er een mogelijkheid tijdens de gemeenteraadsverkiezingen, anders dan een machtiging,
voor mensen die niet naar een stembureau willen of durven, om zelf te kunnen stemmen?

Vragen en opmerkingen van de leden van de GL-fractie

De leden van de GroenLinks-fractie hebben kennisgenomen van het verlengingsbesluit.
Deze leden hebben, gelet op de epidemiologische situatie, alle begrip voor het verlengingsbesluit.
Zij hebben nog wel enkele vragen die zij graag aan de Minister willen voorleggen.

Allereerst vragen de leden van de GroenLinks-fractie hoe de Minister er, in overleg
met gemeenten, voor gaat zorgen dat ook bij de komende gemeenteraadsverkiezingen het
aantal stembureaus op peil blijft? Nu de verkiezingen waarschijnlijk weer over drie
dagen verspreid zullen worden gaat dit extra geld kosten. Worden gemeenten hiervoor
voldoende gecompenseerd, zo vragen deze leden? Kan de Minister een schematisch overzicht
geven van de te verwachten extra kosten?

Tot slot hebben de leden van de GroenLinks-fractie nog een vraag over het telproces.
Ook bij de afgelopen verkiezingen voor de Tweede Kamer hebben diverse gemeenten de
processen-verbaal met de uitslag per gemeente op kandidaatsniveau niet tijdig bekend
gemaakt. Sommige gemeenten publiceren na het tellen van de stemmen alleen de uitslagen
per partij, andere gemeenten alleen uitslagen per stembureau. Sommige gemeenten stellen
wel het proces-verbaal in een digitale bijeenkomst van het hoofd stembureau vast,
maar laten dan niet duidelijk het aantal stemmen op kandidaatsniveau zichtbaar zien.
Juist in tijden van corona waarin kiezers niet altijd fysiek naar het gemeentehuis
toe kunnen komen is het naar het oordeel van deze leden nog meer van belang dat gemeenten
tijdig en op de juiste wijze (voorlopige) processen-verbaal op hun website publiceren.
Deelt de Minister dit? Zo ja, wat gaat zij eraan doen om ervoor te zorgen dat gemeenten
dit doen zoals afgesproken?

Vragen en opmerkingen van de leden van de FvD-fractie

De Twv is op 7 november 2020 in werking getreden met het oog op de herindelingsverkiezingen
in enkele gemeenten op 18 november 2020. Het betreft een tijdelijke aanvulling op
en afwijking van de Kieswet. Een wijziging van de Twv is op 30 januari 2021 in werking
getreden, in aanloop naar de Tweede Kamerverkiezing van 17 maart 2021. De Twv zou
vervallen met ingang van 1 juli 2021, maar is bij koninklijk besluit van 24 juni 2021
verlengd met zes maanden ten behoeve van de herindelingsverkiezingen in enkele gemeenten
op 24 november 2021. Ten behoeve van de verkiezingen die nog onder de Twv zouden vallen
is tevens op 9 oktober 2021 een tweede wijziging van de Twv in werking getreden. De
Twv komt, indien deze niet wordt verlengd, te vervallen per 1 januari 2022. De Minister
van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties heeft echter reeds aangegeven voornemens
te zijn deze wet met zes maanden te verlengen. En dat is kwalijk, want de Twv heeft
er bepaald niet aan toe bijgedragen dat het proces rond verkiezingen transparanter
is geworden. Zo kan de voorzitter van het stembureau indien blijkt dat een behoorlijke
afronding van de stemopneming niet langer van de leden van het stembureau gevergd
kan worden (omdat zij vermoeid dreigen te worden), na overleg en in overeenstemming
met de burgemeester, besluiten de stemopneming te schorsen (artikel 17e e.v.). Dit
had volgens de Minister te maken met de verwachte hoge opkomst bij de Tweede Kamerverkiezing
van eerder dit jaar, bleek uit de antwoorden van de Minister op eerder door Forum
voor Democratie gestelde vragen over deze wet. Nu de opkomst bij gemeenteraadsverkiezingen
gemiddeld 25% lager ligt dan bij Tweede Kamerverkiezing is het de vraag in hoeverre
deze bepaling nog te rechtvaardigen is. Kan de Minister de verlenging van deze bepalingen
omtrent schorsing van de stemopneming rechtvaardigen in het licht van de vele malen
lager liggende opkomst bij verkiezingen op gemeentelijk niveau? En zo ja, hoe? Overwegende
dat afzonderlijke bepalingen uit de Twv eerder kunnen komen te vervallen (zie artikel
30).

Vervolgens worden stembussen verzegeld en naar een centrale tellocatie vervoerd (artikel
21 e.v.). De vraag is echter in hoeverre deze procedure waterdicht is, nu aanwezige
belangstellenden en leden van het stembureau de stembussen, met daarin nog ongetelde
stembiljetten, uit het oog zullen verliezen. Is met volledige zekerheid vast te stellen
dat er geen risico is op fraude nu de stembussen vervoerd worden naar een andere locatie
en daarmee uit het oog van de meeste aanwezigen op een stembureau, waaronder belangstellenden,
verdwijnen? Waarom worden de stemmen niet ter plekke geteld, zoals voorheen altijd
het geval was, zeker gezien de te verwachten lagere opkomst bij gemeenteraadsverkiezingen,
waardoor het te verwachten aantal te tellen stemmen flink lager zal uitvallen dan
ten tijde van de Tweede Kamerverkiezing?

Voorts biedt de Twv (na wijziging in de aanloop naar de Tweede Kamerverkiezing in
2021) de mogelijkheid tot vervroegd stemmen (artikel 1d e.v.). Het is echter onduidelijk
waarom deze bepaling, die specifiek ten behoeve van de Tweede Kamerverkiezing in de
wet is opgenomen, niet eerder is komen te vervallen nu enkel de gemeenteraadsverkiezingen
voor de boeg liggen. Waarom heeft de Minister deze bepalingen omtrent vervroegd stemmen
niet doen laten vervallen nu deze specifiek ten behoeve van de Tweede Kamerverkiezing
in de wet zijn geïntroduceerd? Welke specifieke overwegingen liggen aan deze keuze
ten grondslag, nu de te verwachten opkomst veel lager is dan ten tijde van de Tweede
Kamerverkiezing?

Nu de Twv voor de tweede maal zal worden verlengd, rijst de vraag in hoeverre de titel
van deze wet niet misleidend is, nu een jaar nadat de wet in werking is getreden van
tijdelijkheid nog amper sprake kan zijn. Kan de Minister aangeven wat zij onder tijdelijkheid
vat en op welk moment volgens de Minister geen sprake meer is van een tijdelijke wet
maar een normale wet?

Ten slotte wordt de Nederlandse bevolking door de demissionaire Minister op steeds
meer plaatsen gedwongen om te bewijzen dat men in goede gezondheid verkeert door de
invoering van de verplichting tot het tonen van een coronatoegangsbewijs. Kan de Minister
in haar beantwoording van deze vraag bevestigen dat het kiesrecht nimmer en onder
geen beding zal worden beperkt door invoering van het coronatoegangsbewijs voor stemgerechtigden,
voordat zij een stembureau mogen betreden om hun stem uit te brengen?

Vragen en opmerkingen van de leden van de BBB-fractie

Het lid van de BBB-fractie heeft kennisgenomen van het «Ontwerp koninklijk besluit
Verlenging Tijdelijke wet verkiezingen covid-19».

Het lid van de BBB-fractie vindt het belangrijk dat voor de komende gemeenteraadsverkiezingen
gemeenten snel duidelijkheid hebben in verband met de voorbereidingen. Ook wil dit
lid dat stemmen toegankelijk is en blijft voor elke burger in Nederland. Daarom heeft
zij nog meerdere vragen omtrent de verlenging van de Twv. Afgelopen jaar is namelijk
gebleken dat het briefstemmen te onduidelijk was voor veel ouderen. Zij vindt dat
het briefstemmen nog steeds mogelijk zou moeten zijn voor deze ouderen en andere kwetsbare
doelgroepen, om zo elke burger de mogelijkheid te geven om te kunnen stemmen. Kan
de Minister toelichten op welke manier het briefstemmen wel toegepast kan worden,
zodat dit ook duidelijk is voor de burger?

Het lid van de BBB-fractie merkt verder op dat er met het meerdaags stemmen meer mankracht
en meer locaties worden gevraagd van gemeenten. Kan de Minister aangeven in hoeverre
dit bij de afgelopen verkiezingen tot problemen heeft geleid? En kan de Minister aangeven
hoe dit probleem voorkomen kan worden bij de komende gemeenteraadsverkiezingen?

II Antwoord/ Reactie van de Minister