Brief regering : Evaluatierapport “Evaluatie wijziging van de Rijkswet op het Nederlanderschap in het belang van de nationale veiligheid”

Nr. 585 BRIEF VAN DE MINISTER EN STAATSSECRETARIS VAN JUSTITIE EN VEILIGHEID

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 10 december 2020

Hierbij ontvangt u het evaluatierapport «Evaluatie wijziging van de Rijkswet op het
Nederlanderschap in het belang van de nationale veiligheid»1. In opdracht van het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC) heeft
de Rijksuniversiteit Groningen onderzoek verricht naar de vraag in hoeverre de invoering
van artikel 14, vierde lid, van de Rijkswet op het Nederlanderschap (RWN) de legale
terugkeer van Nederlandse leden van buitenlandse, jihadistische organisaties naar
Nederland door middel van intrekking van hun Nederlanderschap heeft weten te verhinderen.
Daarnaast reageer ik op de door uw Kamer aangenomen motie van de leden Yesilgöz-Zegerius
en Van Toorenburg waarin de regering wordt verzocht artikel 14, vierde lid, RWN permanent
te maken.2

Wettelijk kader

Sinds 1 maart 2017 kan de Minister van Justitie en Veiligheid op grond van artikel
14, vierde lid, RWN in het belang van de nationale veiligheid het Nederlanderschap
intrekken van een Nederlander die de leeftijd van zestien jaar heeft bereikt, een
dubbele nationaliteit heeft en zich buiten het Koninkrijk bevindt, indien uit zijn
gedragingen blijkt dat hij zich heeft aangesloten bij een terroristische organisatie.
Daarvoor is vereist dat kan worden aangetoond dat de betrokkene op of na 11 maart
2017 – de datum van publicatie van het Besluit tot vaststelling van de lijst met organisaties
die een bedreiging vormen voor de nationale veiligheid – was aangesloten bij een op
die lijst vermelde terroristische organisatie.3

Intrekking van het Nederlanderschap op grond van artikel 14, vierde lid, RWN vindt
plaats ter bescherming van de nationale veiligheid. De intrekking is een preventieve
maatregel die, samen met een gelijktijdige ongewenstverklaring, ertoe strekt de legale
terugkeer van uitreizigers naar Nederland onmogelijk te maken en de illegale terugkeer
te bemoeilijken. Op deze wijze draagt deze maatregel bij aan de bescherming van de
nationale veiligheid.

Appreciatie evaluatierapport

De onderzoekers constateren dat bij het sluiten van het onderzoek in 14 gevallen4 het besluit tot intrekking van het Nederlanderschap op grond van artikel 14, vierde
lid, RWN nog van kracht is.5 Het kabinet vindt dat een positieve constatering. Bij de totstandkoming van artikel
14, vierde lid, RWN is opgemerkt dat de intrekking van het Nederlanderschap op grond
van de nationale veiligheid een gering aantal personen zou treffen – hooguit enkele
keren per jaar.6 De intrekkingen zijn desalniettemin van toegevoegde waarde, aangezien personen die
zich bij een terroristische organisatie hebben aangesloten, hebben laten blijken dat
zij geweld niet schuwen bij de verwezenlijking van hun idealen. Bij terugkeer vormen
deze personen hierom een bedreiging voor de nationale veiligheid.

Een belangrijke conclusie van het rapport is dat geen van de 14 personen van wie het
Nederlanderschap is ingetrokken op legale wijze naar Nederland is teruggekeerd.7 8 Voorts zijn er geen aanwijzingen dat betrokkenen illegaal zijn teruggekeerd. Het
kabinet vindt dit een belangrijke conclusie, die er op wijst dat de doelstelling van
artikel 14, vierde lid, RWN is bereikt.

Aantallen

In het kader van het onderzoek is ook gekeken naar de aantallen onderkende uitreizigers.
Na sluiting van het onderzoek zijn nieuwe cijfers beschikbaar geworden. De meest recente
cijfers laten zien dat ongeveer 305 personen van 18 jaar en ouder met jihadistische
intenties succesvol zijn uitgereisd naar Syrië en Irak.9 Van deze groep zijn er circa 60 volwassenen teruggekeerd naar Nederland. Ongeveer 100 personen zijn gesneuveld bij de
strijd. Van de circa 145 personen die zich nu nog buiten Nederland bevinden, is de
schatting dat 100 personen een dubbele nationaliteit hebben en daarmee mogelijk in
aanmerking komen voor het uitbrengen van een ambtsbericht door de AIVD aan de IND,
met het oog op intrekking op grond van artikel 14, vierde lid, RWN. In dit verband
verwijs ik naar het onlangs door de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties
aan u aangeboden toezichtsrapport van de Commissie van Toezicht op de Inlichtingen-
en Veiligheidsdiensten (CTIVD) over het handelen van de AIVD in het kader van intrekking
van het Nederlanderschap in het belang van de nationale veiligheid.10

De onderzoekers constateren dat het precieze aantal uitreizigers met een dubbele nationaliteit
dat nog in leven is, onduidelijk blijft en dat deze onduidelijkheid, gecombineerd
met het geringe aantal intrekkingen, het niet mogelijk maakt om de vraag te beantwoorden
hoe het totaal aantal intrekkingen zich verhoudt tot het totaal aantal uitreizigers
dat aan de voorwaarden van artikel 14, vierde lid, RWN voldoet.

Bij brieven van 25 juni 201911 en 15 juli 201912 is het kabinet ingegaan op het relatief lage aantal intrekkingen in verhouding tot
het aantal uitgereisde personen met een dubbele nationaliteit. Daarbij is opgemerkt
dat het aantal intrekkingen beperkt zal blijven, mede omdat het niet altijd mogelijk
is om concrete feitelijke informatie te verkrijgen over de activiteiten die een betrokkene
in het buitenland heeft verricht. Wel is de verwachting uitgesproken dat in enkele
aanvullende gevallen het Nederlanderschap kan worden ingetrokken, bijvoorbeeld omdat
er nieuwe informatie beschikbaar komt waar de intrekking op kan worden gebaseerd.
Die inschatting is juist gebleken: in juli 2019 waren er 11 gevallen waarin de Nederlandse
nationaliteit op grond van artikel 14, vierde lid, RWN is ingetrokken, inmiddels zijn
er 16 gevallen. Zoals hiervoor vermeld, is dit in lijn met de verwachting ten tijde
van de totstandkoming van deze bevoegdheid. De intrekking van het Nederlanderschap
is immers een verstrekkende maatregel. Intrekking ligt slechts in de rede als over
de feiten en omstandigheden die daaraan ten grondslag liggen geen twijfel bestaat.

Illegale terugkeer

Zoals hierboven vermeld, strekt de intrekking van het Nederlanderschap er tevens toe
de illegale terugkeer van uitreizigers te bemoeilijken. De onderzoekers merken in
hun evaluatierapport op dat over een eventuele illegale terugkeer naar Nederland van
de eerder bedoelde 14 personen uit de aard der zaak niet met zekerheid bekend is en
dat het niet mogelijk is om vast te stellen in hoeveel gevallen de intrekking van
het Nederlanderschap en de daarmee gecombineerde ongewenstverklaring heeft geleid
tot het niet-inreizen op illegale wijze. Uit interviews met betrokkenen, waaronder
het Openbaar Ministerie (OM) en de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD),
volgt echter wel dat er geen aanwijzingen zijn dat personen illegaal zijn teruggekeerd,
aldus de onderzoekers.

Het kabinet vindt dit een belangrijke constatering. Illegale terugkeer van een persoon
wiens Nederlandse nationaliteit is ingetrokken, kan niet in alle gevallen worden voorkomen.
Desalniettemin dient al het mogelijke te worden gedaan om een dergelijke feitelijke
terugkeer naar Nederland te voorkomen. Naast artikel 14, vierde lid, RWN heeft Nederland
meer maatregelen getroffen om te voorkomen dat uitreizigers onopgemerkt en illegaal
kunnen terugkeren.13 Zo zijn alle onderkende uitreizigers internationaal gesignaleerd. Posten in de regio
zijn gealerteerd op het risico van terugkeer van Nederlandse uitreizigers. Daarnaast
zijn de paspoorten van onderkende uitreizigers gesignaleerd en ongeldig verklaard.
Personen tegen wie een paspoortmaatregel is uitgevaardigd, worden opgenomen in het
opsporingsregister (OPS); politie en de Koninklijke Marechaussee kunnen hen detecteren
wanneer het OPS bij het controleren van paspoorten wordt geraadpleegd. Wanneer een
persoon bij verlies of verloop van het paspoort een nieuw paspoort aanvraagt, wordt
het Register Paspoortsignalering (RPS) geraadpleegd, waardoor personen met een paspoortmaatregel
gedetecteerd kunnen worden. Onze inlichtingendiensten zijn bovendien alert en werken
internationaal samen. Artikel 14, vierde lid, RWN maakt aldus deel uit van een breed
palet aan maatregelen die zijn getroffen om (illegale) terugkeer te detecteren en
te bemoeilijken.

Tot slot merken de onderzoekers in hun rapport op dat op basis van hun onderzoek geen
antwoord kan worden gegeven op de vraag of door invoering van het huidige artikel
14, vierde lid, RWN de dreiging van terroristische activiteiten op Nederlands grondgebied
door Nederlandse leden van jihadistische organisaties is verminderd en daarmee de
nationale veiligheid is vergroot.

Ondanks dat de onderzoekers geen uitspraken (kunnen) doen over het vergroten van de
nationale veiligheid, vindt het kabinet dat intrekking van het Nederlanderschap van
personen die zich in het buitenland hebben aangesloten bij een terroristische organisatie
bijdraagt aan de bescherming van de nationale veiligheid van het Koninkrijk. De intrekking van het Nederlanderschap,
tezamen met de gelijktijdige ongewenstverklaring, verhindert namelijk de legale terugkeer
van uitreizigers naar het Koninkrijk en bemoeilijkt de feitelijke, illegale terugkeer.

Conclusie

De dreiging die uitgaat van uitreizigers die zich in het buitenland hebben aangesloten
bij een terroristische organisatie is potentieel groot. Zij hebben door zich aan te
sluiten bij een terroristische organisatie blijk gegeven van een gewelddadig en ideologisch
gedreven streven naar de verwezenlijking van hun idealen, waarbij zij zich afkeren
van de normen en waarden van onze democratische rechtsstaat. Terugkeer van deze personen
naar het Koninkrijk vormt een bedreiging voor de nationale veiligheid en moet, waar
mogelijk, dan ook worden voorkomen.

Artikel 14, vierde lid, RWN levert een waardevolle bijdrage aan de bescherming van
de nationale veiligheid. Daarnaast heeft uw Kamer de motie Yesilgöz-Zegerius/Van Toorenburg
aangenomen waarin de regering wordt verzocht deze wet permanent te maken en daarmee
het intrekken van het Nederlanderschap in het belang van de nationale veiligheid mogelijk
te blijven maken. Gelet hierop, en de positieve conclusie van de CTIVD over het handelen
van de AIVD14, is het kabinet voornemens een wetsvoorstel in te dienen dat ziet op het laten vervallen
van de voor artikel 14, vierde lid, RWN geldende horizonbepaling.15 Hierdoor zal de regeling tot intrekking van het Nederlanderschap in het belang van
de nationale veiligheid niet per 1 maart 2022 vervallen, maar een vaste plek krijgen
binnen het instrumentarium ter bestrijding van terrorisme.

Tot slot reageren wij op het verzoek van het lid Van Toorenburg (CDA), gedaan tijdens
het AO Terrorismebestrijding van 29 januari jl. (Kamerstuk 29 754, nr. 541), of het criterium voor intrekking van het Nederlanderschap kan worden versoepeld.
Wij hebben bezien of er aanleiding is om de voorwaarden aan te passen. Het onderhavige
evaluatierapport biedt geen aanknopingspunten die tot de conclusie zouden moeten leiden
dat een versoepeling van het criterium voor intrekking van het Nederlanderschap in
de rede ligt. Ook anderszins zien wij op dit moment geen aanleiding om de voorwaarden
voor toepassing van artikel 14, vierde lid, RWN te wijzigen. Wij houden uiteraard
continu aandacht voor de effectieve uitvoering van deze bepaling, nu en in de toekomst.

De Minister van Justitie en Veiligheid,
F.B.J. Grapperhaus

De Staatssecretaris van Justitie en Veiligheid,
A. Broekers-Knol