Memorie van toelichting : Memorie van toelichting

Nr. 3 MEMORIE VAN TOELICHTING

1. Inleiding

Dit wetsvoorstel heeft betrekking op de samenvoeging van de gemeenten Heerhugowaard
en Langdijk, gelegen in de provincie Noord-Holland, tot de nieuwe gemeente Dijk en
Waard. Deze samenvoeging is op initiatief van de betrokken gemeenten zelf tot stand
gekomen en leidt tot een nieuwe gemeente die circa 85.000 inwoners telt en een oppervlakte
van 67,02 km2 heeft (waarvan 4,58 km2 water). De nieuwe gemeente bestaat uit een stad (met meerdere unieke wijken) en acht
kernen. De beoogde datum van herindeling is 1 januari 2022.

Aanleiding voor het wetsvoorstel is het herindelingsadvies van de betrokken gemeenten
(vastgesteld op 11 maart 2020) en de positieve zienswijze daarop van gedeputeerde
staten van de provincie Noord-Holland van 1 juli 2020.1 Met name bij de gemeente Langedijk bestond al langere tijd de wens om de bestuurskracht
te verbeteren. Deze wens werd mede ingegeven door landelijke ontwikkelingen die het
de gemeente steeds moeilijker maakten om zelfstandig op een kwalitatief goed niveau
haar taken uit te voeren. De gemeenten spreken in hun herindelingsadvies de ambitie
uit een sterke en innovatie gemeente te worden, waar iedereen telt en wordt gezien,
met ruimte voor mens en natuur. Dijk en Waard zou een relatief grote gemeente worden
die voor bestuurlijk evenwicht in de regio kan zorgen, met nieuw-stedelijke allure,
maar ook met een dorps karakter waarin ruimte is voor kernen met een eigen identiteit.
De bestuurlijke samenvoeging is per 1 januari 2020 voorafgaan door een ambtelijke
fusie, waardoor er op dit moment al sprake is van één ambtelijke organisatie voor
beide gemeenten. De bestuurlijke samenvoeging is het sluitstuk, waarmee de nieuwe
gemeente Dijk en Waard wordt gevormd.

In het volgende hoofdstuk worden de voorgeschiedenis en totstandkoming van het herindelingsadvies
beschreven. Hoofdstuk 3 bevat de uitkomsten van de toets van het herindelingsadvies
aan het Beleidskader gemeentelijke herindeling 2018. De financiële consequenties van
de herindeling komen in hoofdstuk 4 aan bod. In hoofdstuk 5 wordt ingegaan op de herindelingsverkiezingen
en de naam van de nieuwe gemeente.

2. Voorgeschiedenis en totstandkoming herindelingsadvies

De gemeenten Heerhugowaard en Langedijk hebben al lange tijd een goede bestuurlijke
verstandhouding en werken ambtelijk al meerdere jaren intensief samen. In de afgelopen
jaren heeft de gemeente Langedijk zich georiënteerd op haar bestuurlijke toekomst.
In januari 2013 heeft de gemeenteraad van Langedijk de raadsnota «Samenwerking» vastgesteld.
Deze raadsnota bevatte een afwegingskader waaraan samenwerkingsinitiatieven konden
worden getoetst. Aan de hand van dit afwegingskader is in de gemeenteraad het politiek-bestuurlijke
gesprek gevoerd over samenwerking of mogelijk een bestuurlijke fusie. Op 18 november
2014 besloot de gemeenteraad van Langedijk een verkennend onderzoek te doen naar de
bestuurlijke toekomst. Uit dit onderzoek kwam naar voren dat de gemeente over de volle
breedte van de organisatie versterking behoefde. Daarop heeft de gemeenteraad in november
2015 de regiegroep «Bestuurlijke Toekomst Langedijk» ingesteld. Deze regiegroep had
als doel de raad informatie te verschaffen om een besluit over de bestuurlijke toekomst
te kunnen nemen. Onderdeel van het traject was de raadpleging van diverse doelgroepen
uit de samenleving via rondetafelgesprekken met inwoners.

In oktober 2016 sprak de gemeenteraad van Langedijk over de uitkomsten van dit traject
en werd besloten om de inventariserende fase af te ronden en meer concrete varianten
voor de bestuurlijke toekomst uit te werken. In dit vervolgonderzoek werden vier varianten
(zelfstandigheid, regiegemeente, ambtelijke fusie, bestuurlijke fusie) uitgewerkt
en voorzien van handelingsperspectieven. In deze fase zijn ook inwoners via een enquête
en een «Townhall-meeting» geraadpleegd over wat zij belangrijk vonden aan gemeentelijke
dienstverlening en voorzieningen. Deze fase leidde, gelet op de te verwachten voordelen
van een ambtelijke fusie, tot een keuze voor een ambtelijke fusie met één of meer
buurgemeenten.

Na verdiepende gesprekken met buurgemeenten Alkmaar, Heerhugowaard en Schagen bleek
de gemeente Heerhugowaard een kansrijke fusiepartner. De gemeenten Heerhugowaard en
Langedijk werkten op diverse terreinen al samen, zoals op het sociaal domein, handhaving,
de voorbereiding op de Omgevingswet, en ICT-diensten. Soms ook met de gemeente Alkmaar
erbij in HAL-verband2 en soms ook met alle gemeenten op het niveau van de Regio Alkmaar.

Op 12 december 2017 heeft de gemeenteraad van Langedijk besloten een onderzoek te
starten naar de haalbaarheid van een ambtelijke fusie met de gemeente Heerhugowaard.
Op 9 januari 2018 heeft ook de gemeenteraad van Heerhugowaard hiertoe een positief
besluit genomen. In juni 2018 is het haalbaarheidsonderzoek afgerond, met als uitkomst
dat een ambtelijke fusie haalbaar is. In september 2018 besloten de gemeenteraden
het ambtelijke fusiespoor formeel in gang te zetten. Gelijktijdig werden beide colleges
opgedragen om de voordelen van een bestuurlijke fusie af te zetten tegen de situatie
van enkel de ambtelijke fusie. De voordelen van een bestuurlijke fusie bleken dusdanig
dat op 18 december 2018 de beide gemeenteraden besloten de intentie uit te spreken
een herindeling aan te gaan en de colleges opdracht te geven de herindelingsprocedure
voor te bereiden. Het realiseren van meer publieke waarde, ofwel maatschappelijk resultaat,
staat centraal bij deze herindeling.

Op 26 februari 2019 hebben de gemeenteraden van Langedijk en Heerhugowaard het principebesluit
genomen voor de bestuurlijke fusie. De kernen Sint Pancras en Koedijk binnen de gemeente
Langedijk hebben daarbij gepleit voor aansluiting bij Alkmaar, hetgeen bij Alkmaar
op steun kan rekenen. De besluitvorming heeft – na uitvoerig lokaal debat hierover
– geresulteerd in een voorstel voor een ongedeelde herindeling, wat betekent dat alle
kernen van de betrokken gemeenten onderdeel worden van de nieuw te vormen gemeente
Dijk en Waard. Op 8 oktober 2019 hebben de gemeenteraden van Heerhugowaard en Langedijk
het herindelingsontwerp vastgesteld, waarna het ontwerp (conform artikel 5, tweede
lid, van de Wet algemene regels herindeling (hierna: Wet arhi)) ter inzage is gelegd.
Er zijn in totaal 76 zienswijzen ingediend (waarop in § 3.1 onder «maatschappelijk
draagvlak» nader wordt ingegaan). In de reactienota die bij het herindelingsadvies
is gevoegd blijkt dat de zienswijzen hebben geleid tot een aanvulling op de tekst
over het beoogde kernenbeleid en tot het aanscherpen van de argumenten voor een ongedeelde
samenvoeging. Op 11 maart 2020 is het herindelingsadvies vastgesteld.

Op 1 juli 2020 hebben gedeputeerde staten van de provincie Noord-Holland een positieve
zienswijze uitgebracht over de onderhavige herindeling. Vanwege de aanhoudende inzet
van de Dorpsraad Sint Pancras en de gemeente Alkmaar voor het aansluiten van Sint
Pancras bij Alkmaar en gelet op de inzet van een inwoner uit Koedijk om een geluid
tegen de voorgenomen samenvoeging te laten horen (en het feit dat Alkmaar ook pleitte
voor aansluiting van deze Langedijkse kern Koedijk bij Alkmaar), besloten gedeputeerde
staten op 11 mei 2020 om de zienswijze met provinciale staten te bespreken voordat
de zienswijze zou worden vastgesteld. Meerdere belanghebbenden, zowel voor- als tegenstanders,
hebben zich vervolgens gemeld om in te spreken bij de commissievergadering van provinciale
staten waarin de voorgenomen zienswijze is besproken. Een ruime meerderheid van provinciale
staten kon zich na de beraadslagingen vinden in de concept zienswijze, waarop gedeputeerde
staten de zienswijze hebben vastgesteld. In § 3.1 wordt onder «regionaal bestuurlijk
draagvlak» nader op de zienswijze van de provincie ingegaan.

3. Toets aan het beleidskader gemeentelijke herindeling

Het herindelingsadvies is getoetst aan het Beleidskader gemeentelijke herindeling
2018.3 Het kabinet spreekt in het beleidskader de voorkeur uit voor herindelingen «van onderop»,
dat wil zeggen op initiatief van de betrokken gemeenten. Het is primair aan gemeenten
zelf om te werken aan versterking van hun bestuurskracht, zo nodig via een herindeling.
Een gemeentelijk herindelingsadvies wordt door gedeputeerde staten aan de Minister
van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties gezonden, voorzien van hun zienswijze
(artikel 5, derde lid, van de Wet arhi). De Minister beoordeelt vervolgens of het
herindelingsproces op de door de wetgever beoogde zorgvuldige wijze heeft plaatsgevonden.

Daarnaast hanteert het kabinet de volgende inhoudelijke beoordelingscriteria: (1) draagvlak,
(2) bestuurskracht, (3) interne samenhang en nabijheid van bestuur en (4) regionale
samenhang. Uit het herindelingsadvies moet blijken dat er voldoende steun is voor
het voornemen bij inwoners, bestuurlijke partners en maatschappelijke partijen. Ook
moet duidelijk worden dat de nieuwe gemeente beter in staat is de taken uit te voeren
dan de individuele gemeenten die worden samengevoegd. De nieuwe gemeente moet een
logische samenhang kennen en voldoende waarborgen kunnen bieden dat het gemeentebestuur
voor inwoners nog steeds bereikbaar en nabij is. Tot slot moet de herindeling ook
bijdragen aan evenwichtige regionale verhoudingen.

Na een periode waarin eerste de gemeente Langedijk en vervolgens ook de gemeente Heerhugowaard
zich hebben bezonnen op de mogelijkheden voor hun beider bestuurlijke toekomst, hebben
de gemeenten het initiatief genomen om samen te gaan en de gemeente Dijk en Waard
te gaan vormen. De regering concludeert dat daarbij een zorgvuldige herindelingsprocedure
is doorlopen, dit blijkt ook uit de hierboven beschreven voorgeschiedenis en totstandkoming
van het herindelingsadvies. De regering is verder van oordeel dat de voorgestelde
samenvoeging voldoet aan de hierboven genoemde inhoudelijke criteria uit het beleidskader.
Deze conclusie wordt in het vervolg van dit hoofdstuk toegelicht.

3.1. Draagvlak

Binnen het draagvlak-criterium worden drie typen draagvlak onderscheiden: bestuurlijk
draagvlak op lokaal niveau, maatschappelijk draagvlak en bestuurlijk draagvlak in
de regio.

Lokaal bestuurlijk draagvlak

Het proces om te komen tot een gemeentelijke samenvoeging is op initiatief van de
gemeenten zelf gestart. De gemeenten hebben met eigen motieven en op een zelf gekozen
moment voor deze herindeling gekozen. Op 26 februari 2019 besloten beide gemeenteraden
om in principe over te gaan tot een herindeling. De raad van Heerhugowaard heeft vervolgens
unaniem het herindelingsontwerp vastgesteld en enkele maanden later ook unaniem het
herindelingsadvies. In de raad van Langedijk hebben 16 van de 21 raadsleden ingestemd
met beide besluiten. Daarmee is er ruim voldoende lokaal bestuurlijk draagvlak voor
de herindeling van deze twee gemeenten.

voor

tegen

afwezig

Heerhugowaard

31

0

0

Langedijk

16

5

0

Totaal

47

5

0

Maatschappelijk draagvlak

Een gemeentelijke herindeling is een ingrijpende verandering voor inwoners, bedrijven,
instellingen en de bestuurlijke omgeving van gemeenten. Daarom verlangt het kabinet
dat de mate van maatschappelijk draagvlak voor de herindeling kenbaar wordt gemaakt
in het herindelingsadvies. Uit het herindelingsadvies en het daarbij gevoegde logboek
blijkt dat er voldoende sprake is van maatschappelijk draagvlak, maar dat met name
de geografische ligging en het historisch perspectief van de kernen Sint Pancras en
Koedijk tot de nodige discussie heeft geleid bij de inwoners van deze kernen en vervolgens
bij de buurgemeente Alkmaar. De discussie die zich ontvouwde, in combinatie met de
ingediende zienswijzen, hebben geleid tot aanpassingen in het herindelingsadvies,
waarin het belang van een ongedeelde samenvoeging nader is onderbouwd.

Langedijk beraadt zich sinds 2013 op de bestuurlijke toekomst. Langedijk en Heerhugowaard
hebben met hun inwoners, dorpsraden, verenigingen, maatschappelijke organisaties en
bedrijfsleven een intensief proces doorlopen om te komen tot de meest geschikte bestuurlijke
constellatie voor de toekomst. Om alle partijen na het principebesluit tot herindeling
te informeren en consulteren, hebben de gemeenten een communicatiestrategie uitgewerkt
en uitgevoerd.

Uit de diverse inwonersconsultaties kan worden geconcludeerd dat men in Heerhugowaard
in het algemeen positief of neutraal tegenover de fusie staat. Geen enkele inwoner
van Heerhugowaard heeft een zienswijze op het herindelingsadvies ingediend. Ook ondernemers
en het maatschappelijke middenveld van Heerhugowaard zijn overwegend positief en bleken
tijdens de georganiseerde bijeenkomsten vooral inhoudelijke vragen te hebben.

In de gemeente Langedijk staat het merendeel van de inwoners uit de diverse kernen
positief of neutraal tegenover de fusie. Er zijn drie zienswijzen ingediend door inwoners
uit de Langedijkse kernen Broek op Langedijk, Noord-Scharwoude, Oudkarspel en Zuid-Scharwoude,
waarvan één steun uitspreekt voor deze herindeling en twee tegen deze herindeling
zijn. Voor de kernen Sint Pancras (circa 6000 inwoners) en Koedijk (circa 250 inwoners)
ligt dat anders. Vanaf medio 2018 gingen geluiden op voor aansluiting van hun kern
bij de gemeente Alkmaar in plaats van bij Heerhugowaard. Een argument voor deze wens
is de maatschappelijke oriëntatie op Alkmaar. Daarnaast speelde ontevredenheid over
de dienstverlening door de gemeente Langedijk een rol, evenals de veronderstelde ineffeciency
die zou horen bij een kern die verdeeld is over het grondgebied van meerdere gemeenten4 (een deel van de kern Koedijk ligt in de gemeente Alkmaar), bijvoorbeeld ten aanzien
van onderhoud en beheer van het openbaar groen. Ook voorstanders van de samenvoeging
hebben van zich laten horen. Zij wijzen onder ander op de mogelijkheden die de gemeente
Dijk en Waard biedt om het dorpse plattelandskarakter van de kernen te behouden.

Een aantal inwoners wilden het kritische beeld nader onderbouwen met gegevens. Daarop
volgde een petitie van de Dorpsraad Sint Pancras via Facebook en in de kern Koedijk
is een inwoner huis aan huis gegaan voor het vragen naar de voorkeur van de inwoners.
Deze inwoner gaf aan 57% van de stemgerechtigden (te weten 111 personen) in Koedijk
te hebben gesproken: 84,7% (94 personen) gaf aan een voorkeur voor Alkmaar te hebben,
10,8% (12 personen) voor Heerhugowaard en 5,4% (6 personen) had geen mening. Voor
de beide colleges was dit een belangrijk signaal om verder te onderzoeken hoe de verhoudingen
in deze kernen lagen. Ook de provincie Noord-Holland gaf het belang van onafhankelijk
onderzoek aan, zodat duidelijk zou worden om welke aantallen het nu precies gaat.
Zo konden beide gemeentebesturen op basis van onafhankelijke informatie tot een afgewogen
oordeel komen.

De gemeenten lieten daarop een representatieve meting door l&O Research uitvoeren.
In totaal deden 2287 inwoners van Sint Pancras en Koedijk mee. In percentages uitgedrukt
was de respons in Koedijk 48% en in Sint Pancras 47%. In Sint Pancras antwoordde 62%
van de geënquêteerden een fusie Heerhugowaard-Langedijk niet acceptabel te vinden
en in Koedijk bedroeg dat percentage 55%. De Dorpsraad Sint Pancras is daarna zelf
met een petitie, waarin voor aansluiting met Alkmaar werd gepleit, huis aan huis gegaan.
55% van de inwoners van Sint Pancras ondertekende deze petitie.

In de gemeenteraden heeft – in het licht van deze uitkomsten van peilingen en metingen
– discussie plaatsgevonden over de vormgeving van de herindeling en een eventuele
aansluiting van de kernen Sint Pancras en Koedijk bij Alkmaar. De voor- en nadelen
van een ongedeelde samenvoeging zijn afgezet tegen die van een gedeelde samenvoeging.
Ook zijn er vanuit beide gemeenten initiatieven ondernomen om met de tegenstanders
van de voorgenomen samenvoeging in gesprek te gaan tijdens bijvoorbeeld «spreekuren».
Dit heeft geleid tot de keuze voor ongedeeld herindelen en tevens voor het versneld
starten van een specifiek kernenbeleid voor Langedijk en Heerhugowaard.

Het voorgaande heeft ertoe geleid dat de gemeenteraden van Heerhugowaard en Langedijk
op 8 oktober 2019 het herindelingsontwerp vastgesteld hebben. Van 9 oktober 2019 tot
en met 12 december 2019 lag het ontwerp ter inzage en kon iedereen een zienswijze
indienen. Op het herindelingsontwerp zijn 76 zienswijzen ingediend, waaronder 69 van
inwoners en organisaties en 7 van omliggende gemeenten. De zienswijzen van inwoners
waren alle afkomstig uit Langedijk, met name van inwoners uit Sint Pancras en Koedijk.
Uit Heerhugowaard zijn geen zienswijzen ontvangen.

De zienswijzen hebben, zoals in § 2 aan bod kwam, geleid tot een aanvulling op de
tekst over het beoogde kernenbeleid en tot het aanscherpen van de argumenten voor
een ongedeelde samenvoeging. De gemeenten hebben in de «Reactienota zienswijzen» naar
de mening van gedeputeerde staten van de provincie Noord-Holland overtuigend beargumenteerd
dat de redenen voor een ongedeelde samenvoeging, in combinatie met de aanvullingen
en wijzigingen die zijn doorgevoerd in het herindelingsadvies, tegemoet komen aan
de zorgen en wensen voor de inwoners van Sint Pancras en Koedijk én perspectief voor
hen bieden. Ook voor de andere inwoners van Langedijk en Heerhugowaard – en daarmee
voor alle inwoners in de nieuwe gemeente Dijk en Waard – zijn de aanvullingen waardevol.
De gemeenten werken aan een op de dorpen en wijken afgestemd beleid, iets wat de kritische
inwoners van Sint Pancras en Koedijk eerder gemist hebben.

Gedeputeerde staten wijzen er in hun zienswijze ook op dat in dit proces door geen
van de betrokkenen een maatschappelijk probleem geconstateerd is dat door een aansluiting
van de kernen Sint Pancras en Koedijk bij Alkmaar zou worden opgelost. Ook de zienswijze
van Alkmaar geeft geen inhoudelijke argumenten waarom het beter zou zijn dat Sint
Pancras en Koedijk naar Alkmaar gaan, anders dan dat dit tegemoet komt aan de wens
van een aantal inwoners van beide kernen.

Naar de mening van gedeputeerde staten en naar het oordeel van de regering hebben
Heerhugowaard en Langedijk hebben in het herindelingsadvies overtuigend beargumenteerd
waarom de risico’s en bezwaren voor het toevoegen van Sint Pancras en Koedijk aan
de gemeente Alkmaar alle inwoners van de nieuwe gemeente Dijk en Waard zal raken.
Zonder Sint Pancras is de nieuwe gemeente Dijk en Waard een minder robuuste, financieel
gezonde en organisatorisch krachtige gemeente. Daarnaast hebben de gemeenten in het
herindelingsadvies er blijk van gegeven oor en oog te hebben voor de bezwaren van
deze inwoners uit Sint Pancras en Koedijk en zijn er maatregelen genomen zoals het
specifieke kernenbeleid en het uitwerken van «grenzeloos besturen» om concreet aan
deze bezwaren tegemoet te komen.

Regionaal bestuurlijk draagvlak

De omliggende gemeenten Bergen, Uitgeest, Castricum, Heiloo, Koggenland en Schagen
hebben allen een ondersteunende zienswijze ingediend. Ook buurgemeente Alkmaar steunt
de samenvoeging van beide gemeenten. Ten aanzien van de kernen Sint Pancras en Koedijk
ziet de gemeenteraad van Alkmaar evenwel deze kernen graag toegevoegd worden aan de
gemeente Alkmaar. Heerhugowaard en Langedijk hebben als reactie daarop en in het belang
van verdere (regionale) samenwerking, voorgesteld om gezamenlijk een bestuurlijk arrangement
uit te werken onder de noemer «grenzeloos besturen». Beide gemeenten willen daarmee
centraal stellen wat voor de inwoners van Sint Pancras en Koedijk belangrijk is om
te realiseren in plaats van welke gemeentelijke organisatie dat doet.

Gezien het bovenstaande is de regering van mening dat er sprake is van lokaal bestuurlijk
en regionaal bestuurlijk draagvlak en van voldoende maatschappelijk draagvlak. De
regering stelt vast dat gemeenteraden van Heerhugowaard en Langedijk alle standpunten
hebben kunnen betrekken bij de afweging die ze in het kader van het algemeen belang
heeft moeten maken.

3.2. Bestuurskracht

Vooral bij de gemeente Langedijk staat de bestuurskracht al langere tijd onder druk.
Uit het haalbaarheidsonderzoek naar de ambtelijke fusie van Langedijk en Heerhugowaard
(2018) bleek dat ook voor Heerhugowaard fors investeren in mensen en de organisatie
nodig was. Door ambtelijk per 1 januari 2020 te fuseren hebben beide gemeenten een
robuuste organisatie opgebouwd waarin continuïteit is gewaarborgd en waarin voldoende
specialistische kennis kan worden geleverd en aangetrokken. Deze robuuste ambtelijke
organisatie kan de bestuurders goed in positie brengen om daadkrachtig op te treden,
zowel op het niveau van de nieuwe gemeente als in de verschillende regionale samenwerkingsverbanden
waaraan de nieuwe gemeente deelneemt. Uit het haalbaarheidsonderzoek bleek dat een
bestuurlijke fusie meer potentie zou hebben dan alleen een ambtelijke fusie. De financiële
en organisatorische gevolgen van een afsplitsing van de kernen Sint Pancras en Koedijk
maken dat de bestuurskracht en daarmee de startsituatie van Dijk en Waard meteen onder
druk zou komen te staan. Met ruim 85.000 inwoners heeft de nieuwe en ongedeelde gemeente
Dijk en Waard voldoende ambtelijke én bestuurlijke capaciteit om haar maatschappelijke
opgaven efficiënt en effectief aan te gaan.

De gemeenten hebben ambities en opgaven geformuleerd voor de nieuwe gemeente. Zo willen
de gemeenten zich hard maken om ervoor te zorgen dat zoveel mogelijk inwoners meedoen.
Maatschappelijke ontwikkelingen stellen hoge eisen aan de participatiemaatschappij.
Dit willen ze bijvoorbeeld gaan doen door in te zetten op het «uitdaagrecht» voor
inwoners en goed het gesprek aan te gaan met inwoners over de gewenste voorzieningen.
Binnen het fysieke domein zetten de gemeenten in op het behoud van de groene omgeving.
Belangrijke pijler in dit domein is duurzaamheid, met een nadruk op energietransitie
en klimaatadaptatie. Ook zal de nieuwe gemeente zich gerichter in kunnen zetten op
de economische positie en het verbeteren van de werkgelegenheid, bijvoorbeeld door
meer activiteiten te ontwikkelen op het gebied van recreatie en toerisme.

3.3. Interne samenhang en nabijheid van bestuur

Heerhugowaard en Langedijk presenteren in het herindelingsadvies een visie op de nieuwe
gemeente: een sterke en innovatieve gemeente, waar iedereen telt en wordt gezien,
met ruimte voor mens en natuur. Er ontstaat een grote gemeente waarin een dorps karakter
met een meer stedelijk karakter (dat zich met name uit in de aanwezigheid van voorzieningen)
worden gecombineerd. Elk van de kernen in de nieuwe gemeente heeft een eigen identiteit.
Door het samenbrengen van de verschillende opgaven kan hier meer integraal naar gekeken
worden.

Uit cijfers over verhuisbewegingen van het CBS blijkt dat de gemeenten Heerhugowaard
en Langedijk onderling een duidelijke verhuisrelatie hebben. Heerhugowaard en Langedijk
werken op het gebied van wonen al samen met gemeenten in de regio Alkmaar. Zo stemmen
de gemeenten in de regio hun woningbouwplannen op elkaar af door middel van een regionale
woningbouwprogrammering en werken zij hierbij ook samen met marktpartijen in de regio.

De gemeenteraden en colleges van Heerhugowaard en Langedijk hechten veel waarde aan
het borgen van de eigenheid en vitaliteit van de dorpen en kernen. Beide colleges
zijn actief aan de slag gegaan met het opstellen van en vormgeven aan kernenbeleid,
gericht op het behouden van de identiteit van de kernen en het realiseren van publieke
waarde ten behoeve van de inwoners. De colleges doen dit in samenspraak met de inwoners
en het maatschappelijk middenveld; beginnend bij de Langedijkse kernen Sint Pancras
en Koedijk en het Heerhugowaardse Centrumwaard. De gemeenten worden daarbij ondersteund
door de VNG. In de nieuwe gemeente behouden bestaande participatieve instrumenten
zoals wijkwethouders en dorpsraden hun plek, en waar nodig wordt dit aangevuld door
een actief participatiebeleid.

Beide gemeenten onderkennen hun gemeenschappelijkheden en verschillen, willen die
borgen en zetten zich in om zoveel mogelijk de nabijheid van bestuur en betrokkenheid
van inwoners te versterken.

3.4. Regionale samenhang

De nieuwe gemeente Dijk en Waard zal voldoende in staat zijn om de opgaven die de
gemeentegrens overstijgen op te pakken en een sterkere rol in de regio te gaan spelen.
Na Alkmaar is de nieuwe gemeente qua oppervlakte de grootste gemeente in Noord-Holland
Noord. Het toekomstperspectief van omliggende gemeenten wordt niet nadelig beïnvloed
door deze fusie. De omliggende gemeenten en regionale samenwerkingsverbanden die zijn
geconsulteerd, geven alle aan het toe te juichen als de nieuwe gemeente zich sterk
maakt voor de regio. Geen van hen voorziet negatieve gevolgen van de herindeling voor
de regionale bestuurlijke verhoudingen. De positieve zienswijzen van de omliggende
gemeenten getuigen daarvan. Een goede regionale samenwerking is voor beide gemeenten
een prioriteit en ze stellen dat de fusie juist een kans biedt voor versterking van
de regionale samenwerking.

De gemeenten Langedijk en Heerhugowaard nemen veelal deel aan dezelfde samenwerkingsverbanden.
Vanaf 1 januari 2022 zal de nieuwe gemeente daarvoor in de plaats komen, waarmee het
betreffende samenwerkingsverband één deelnemende gemeente minder telt. Er is geen
sprake van eventuele uittreding uit of ontvlechting van samenwerkingsverbanden als
gevolg van de herindeling. Uit gesprekken die beide gemeenten met een aantal belangrijke
samenwerkingsverbanden heeft gevoerd (o.a. Geestmerambacht en Veiligheidsrisico Noord-Holland
Noord) blijkt steun voor de bestuurlijke fusie. Er worden door deze partners weinig
directe consequenties voor de samenwerking verwacht terwijl er voordelen worden gezien
in de grotere bestuurskracht van de nieuwe gemeente met een sterker ambtelijk apparaat
en eenduidig beleid.

Weliswaar heeft Alkmaar een andere opvatting als het gaat om de kernen Sint Pancras
en Koedijk, maar zowel Alkmaar, Heerhugowaard als Langedijk hebben uitdrukkelijk verklaard
dat dit meningsverschil de regionale samenwerking niet negatief mag beïnvloeden.

4. Financiële aspecten

De provincie Noord-Holland beoordeelt als toezichthouder de financiële positie van
de gemeente Dijk en Waard als voldoende. Voor beide huidige gemeenten geldt het preventieve
financiële toezicht in het kader van de Wet arhi. Beide gemeenten presenteerden voor
2020 een begroting met een structureel en reëel evenwicht. De bijbehorende meerjarenramingen
2021–2023 lieten eveneens een sluitend geheel zien, inclusief de extra middelen jeugdzorg.

Er is door gedeputeerde staten een tweetal aandachtspunten benoemd: de lasten in het
sociaal domein en de hoge schuldpositie van Langedijk. De lasten voor de uitvoering
van het sociaal domein blijven stijgen. Beide gemeenten hebben hiervoor reserves ingesteld
maar bij Heerhugowaard zal deze reserve op termijn eindig zijn. De hoge schuldpositie
van Langedijk kan worden verklaard door de grote investeringen, maar ook door het
gevoerde actieve grondbeleid. De grondverkopen woningbouw liggen op schema, alleen
de grondverkopen op bedrijventerrein Breekland blijven vooralsnog achter. Dit maakt
dat de provincie zich in beginsel geen zorgen maakt over de ontwikkeling van de financiële
positie van de nieuwe gemeente Dijk en Waard. Temeer omdat beide gemeenten hun risico’s
goed in beeld hebben

Naar verwachting zal de algemene uitkering aan de nieuwe gemeente Dijk en Waard ongeveer
€ 543.000 hoger zijn dan de som van de algemene uitkeringen die de gemeenten zonder
samenvoeging zouden ontvangen. Dat komt vooral door een hogere uitkering op de maatstaven
uit het gemeentefonds «lokaal klantenpotentieel» en «regionaal klantenpotentieel».
De nieuwe gemeente zal namelijk naar verwachting kosten moeten maken voor voorzieningen
met een lokale en regionale centrumfunctie. Daar staat het verlies van éénmaal het
vaste bedrag in de algemene uitkering tegenover.

Op grond van de maatstaf herindeling krijgen de gemeenten voor de tijdelijke kosten
om de samenvoeging te realiseren (ook wel aangeduid als frictiekosten) een uitkering
uit het gemeentefonds van circa € 7.735.000 verspreid over vijf jaar. De eerste betaling
vindt plaats in het jaar voorafgaande aan de herindeling.

5. Overige aspecten

5.1. Herindelingsverkiezingen en zittingsduur gemeenteraad

Bij een wijziging van de gemeentelijke indeling vinden tussentijdse raadsverkiezingen
plaats, waarvan de organisatie berust bij de naar inwonertal grootste betrokken gemeente
(artikel 52 van de Wet arhi). In dit geval dienen tussentijdse raadsverkiezingen te
worden gehouden voor de raad van de nieuwe gemeente Dijk en Waard. De gemeente Heerhugowaard
is de naar inwonertal grootste betrokken gemeente en derhalve belast met het organiseren
van de verkiezingen. De beoogde datum van herindeling is 1 januari 2022. De herindelingsverkiezingen
zullen daarom plaatsvinden op woensdag 24 november 2021, namelijk 44 dagen na de dag
van kandidaatstelling die voor deze verkiezingen is bepaald op maandag 11 oktober
2021 (artikel 55, tweede lid, van de Wet arhi).

Omdat de eerstvolgende reguliere gemeenteraadsverkiezingen plaatsvinden in 2022 neemt
de nieuwe gemeente in 2022 geen deel aan die verkiezingen (artikel 56e van de Wet
arhi). Dit betekent dat de raad die bij de herindelingsverkiezingen wordt gekozen
vier jaar en drie maanden zitting zal hebben, namelijk van 1 januari 2022 tot aan
de reguliere gemeenteraadsverkiezingen in 2026.

5.2. Naamgeving

In oktober 2019 besloten de beide raden dat inwoners van Heerhugowaard en Langedijk
potentiële namen voor de nieuwe gemeenten konden aandragen. Uit de ingekomen reacties
is door een commissie, bestaande uit raads- en collegeleden, een selectie gemaakt
ten behoeve van een peiling onder inwoners. Die peiling is door een regionaal dagblad
verzorgd met behulp van een digitaal platform en offline media. In de peiling werd
door ruim 8.000 inwoners een geldige stem uitgebracht. Uit de peiling bleek dat de
naam «Dijk en Waard» het meest positief (3499 keer) en het minst negatief (3177 keer)
is beoordeeld. De raden van Langedijk en Heerhugowaard hebben deze uitkomst overgenomen.

De Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties,
K.H. Ollongren