Initiatiefnota : Initiatiefnota

Nr. 2 INITIATIEFNOTA

I. Inleiding

Artsen, cosmetisch chirurgen en andere experts slaan de afgelopen jaren steeds vaker
alarm over het massale gebruik van producten zoals fillers en botox, omdat niet duidelijk
is wat de langetermijneffecten hiervan zijn. Bovendien worden de ingrepen vaak toegepast
door behandelaars die onbevoegd en/of onbekwaam zijn. Injecteren is bijvoorbeeld een
voorbehouden handeling volgens de Wet BIG.

Artsen zien met name een toenemende populariteit bij jongeren tot 25 jaar, waarbij
cosmetische ingrepen steeds vaker als iets normaals worden ervaren. De initiatiefnemer
is van mening dat het de taak van de politiek is om mensen zo nodig tegen zichzelf
in bescherming te nemen. Hierbij geldt – zoals de regering in het verleden ook heeft
aangegeven1 – dat bij regulering van de cosmetische sector het schadecriterium als uitgangspunt genomen moet worden en niet de vraag of het (medisch-specialistische) zorg betreft. Daarom legt zij in deze initiatiefnota enkele beslispunten
voor aan de Kamer om regels aan te scherpen.

II. Aanleiding

Op 12 november 2019 heeft het Zorginstituut het «Kwaliteitskader Cosmetische Zorg» opgenomen in het Register.2 Het Zorginstituut gaf daarbij aan dat het Kwaliteitskader Cosmetische Zorg een belangrijke
stap is om te waarborgen dat iedere cliënt, overal in Nederland, veilige en kwalitatief
goede cosmetische zorg krijgt. In het kwaliteitskader staan de landelijke afspraken
met de betrokken partijen over de manier waarop de zorg binnen de cosmetische geneeskunde
georganiseerd moet zijn. Voor de cliënt zou het nu duidelijk moeten zijn wat hij of
zij kan verwachten van de behandeling door de cosmetisch zorgverlener en of die de
behandeling mag uitvoeren.

Op dezelfde dag konden we bij Plus magazine de waarschuwing lezen dat plastisch chirurg Paul Werker geen voorstander
is van cosmetische ingrepen.3 «In veel gevallen heb ik daar moeite mee, vooral vanwege de gezondheidsrisico's.
Hoe klein de kans ook is, een implantaat kan altijd tot complicaties leiden. Sowieso
maak je met zo'n operatie van een gezond iemand een patiënt. Dat gaat tegen mijn gevoel
in. Vandaar dat ik dat soort ingrepen zelf niet doe.»

Volgens het Erasmus Medisch Centrum worden er jaarlijks 400.000 cosmetische ingrepen
verricht en dat aantal blijft stijgen. Met regelmaat verschijnen er berichten in de
media dat een ingreep gruwelijk mis is gegaan dan wel dat betrokkene spijt heeft van
de ingreep. Zo zijn de belangrijkste punten uit onderzoek van RTL-Nieuws:4

– De semi-permanente fillers zorgden al in 2013 tot argwaan bij de Inspectie, die hierover
rapporteerde aan het Ministerie van Volksgezondheid.

– Tussen 2011 en 2016 zochten maar liefst 590 mensen hulp na complicaties bij het plaatsen
van fillers.

– Klachten variëren van uitslag, ontstekingen, bobbels in het gezicht, tot vullingen
die niet langzaam verminderen, maar juist keihard worden.

– Teveel artsen of schoonheidsspecialisten die fillers plaatsen zijn niet bekwaam genoeg,
en er wordt te vaak ondeugdelijk materiaal gebruikt.

– Artsen weten vaak niet wat er precies in de fillers zit.

– Veel behandelingen worden in een schemercircuit van schoonheidsspecialisten uitgevoerd,
waardoor controle moeilijk is.

– De Europese regels voor «medische hulpmiddelen» worden pas over twee jaar aangescherpt.

En ook bij bijvoorbeeld de «daddy make-over» waarbij met sneetjes in de buik een «sixpack» wordt gecreëerd, zijn de lange termijn
effecten niet bekend.5

Een ander aspect: verandering van mimiek. Gelaatsuitdrukkingen waarmee we angst, walging,
geluk etc. aangeven en dus communiceren via «lichaamstaal». In het september 2019
nr. van de NVCG staat beschreven hoe vanwege botox-injecties bepaalde spieren niet
meer aangespannen kunnen worden. Hierdoor zijn bepaalde gelaatsuitdrukkingen niet
meer mogelijk. Wat zijn de lange termijn effecten daarvan en betekent dat bijvoorbeeld
voor de communicatie met een baby?

Vanaf half oktober 2018 geldt een reclamecode op reclame voor medische cosmetische
behandelingen uitgevoerd door artsen. In de code zijn verschillende regels opgenomen.
Reclame mag zich bijvoorbeeld niet richten op minderjarigen. Maar de code geldt dus
alleen voor artsen en er wordt in de praktijk door niemand gehandhaafd.

De initiatiefnemer heeft al diverse malen aandacht gevraagd voor te weinig eisen aan
bevoegdheid en bekwaamheid, weinig tot geen informatie voor de cliënten, onbekendheid
van lange termijn effecten en het gebrek aan handhaving door de Inspectie Gezondheidszorg
en Jeugd.6

Intussen zijn er enkele kleine stappen gezet:

– De overheid heeft haar website7 met voorlichting geactualiseerd;

– Sinds 17 mei 2019 zijn er strengere regels voor het gebruik van implantaten bij borstreconstructies
en borstvergrotingen. Er moet een overeenkomst zijn en meer aandacht voor nazorg.

– Cosmetisch arts KNMG is sinds juli 2019 een beschermd beroep;

– De Inspectie heeft sinds november 2019 een kwaliteitskader als basis om te handhaven;

– De Inspectie heeft een projectgroep ingesteld die zich bezig houdt met het beter in
beeld krijgen van de cosmetische sector en het effectiever inrichten van het toezicht
hierop.8

III. Voorstellen

De initiatiefnemer is van mening dat er meer moet gebeuren. Daarom legt zij de volgende
beslispunten aan de Kamer voor.

1. Leeftijd naar 21 jaar voor cosmetische ingrepen zonder medische noodzaak

De initiatiefnemer is van mening dat de minimumleeftijd om cosmetische ingrepen zonder
medische noodzaak te mogen ondergaan omhoog moet van 18 naar 21 jaar. De trend onder
jongeren dat cosmetische ingrepen als iets normaals worden ervaren wat haar betreft
gekeerd worden. Botox blokkeert de prikkeloverdracht van de zenuwen naar de spieren,
waardoor spieren verslappen en wordt bij diverse medische complicaties gebruikt zoals
migraine, en scheelzien.9 Botox is dus niet bedoeld voor jonge meiden maar kan ouderdomsverschijnselen minder
vervelend maken. Sommige cosmetisch artsen zijn daarom zelf al overgegaan tot het
weigeren van jongeren.10 Door deze leeftijdsverhoging centraal te regelen (aanpassen van de huidige «veldnorm»)
moet voorkomen worden dat kwetsbare jongeren alsnog een cosmetische ingreep kunnen
ondergaan bij minder verantwoordelijke aanbieders.

2. Bedenktijd en voorlichting bij eerste ingreep

De normalisering van cosmetische ingrepen bij jongeren laat zien dat er nog veel onwetendheid
is over dit onderwerp. De initiatiefnemer vindt het belangrijk dat mensen goed geïnformeerd
zijn over de risico’s van een ingreep. Daarom moet naar mening van de initiatiefnemer
de voorlichting worden verbeterd en moet er een verplichte bedenktijd worden ingesteld
bij een eerste ingreep.

3. Handhaven op reclamecode

Sinds half oktober 2018 geldt een reclamecode op reclame voor medische cosmetische
behandelingen uitgevoerd door artsen (Code medische cosmetische behandelingen uitgevoerd
door artsen ofwel CCBA). De CCBA schrijft het gebruik voor van de slogan: «Kijk uit.
Jezelf mooier maken kan lelijk uitpakken. Een geslaagde ingreep begint bij een geschikte
arts». In iedere reclame-uiting dient de slogan met bijbehorend beeldmerk te worden
vermeld. Verder schrijft de CCBA onder andere voor dat reclame geen tijdsdruk mag
opleggen en dat reclame zich niet mag richten op minderjarigen. Desondanks blijken
diverse klinieken nog steeds te stunten met botox en fillers.11 Daarnaast blijken influencers op sociale media gratis behandelingen aangeboden te
krijgen als zij hiervan het resultaat met voldoende volgers delen. De initiatiefnemer
vindt dit uiterst onwenselijk. Als de huidige zelfregulering op korte termijn onvoldoende
verbetering laat zien, moet Nederland net als in België overgaan tot een wettelijk
verbod op het maken van reclame voor cosmetische ingrepen.

4. Nieuwe kwaliteitskader communiceren en duidelijk maken wie voor welke ingreep bevoegd
en bekwaam is

Zorginstituut Nederland heeft het Kwaliteitskader Cosmetische Zorg op 12 november
2019 opgenomen in zijn register. In het kwaliteitskader staan de landelijke afspraken
met de betrokken partijen over de manier waarop de zorg binnen de cosmetische geneeskunde
georganiseerd moet zijn.12 In het kwaliteitskader staan nu algemene eisen voor het opleidingsniveau van zorgverleners.
Cosmetische zorg mag alleen worden uitgevoerd door artsen die zijn geregistreerd als
cosmetisch arts KNMG, artsen met een erkende medisch-specialistische vervolgopleiding
met het onderdeel chirurgische esthetiek of door artsen die beschikken over vergelijkbare
bekwaamheden en dit kunnen aantonen. Dit is een goede stap, maar ook hier geldt dat
de gemaakte afspraken duidelijk gecommuniceerd moeten worden zodat het voor cliënten
helder is of een zorgverlener een bepaalde behandeling mag uitvoeren. En hierbij moet
naar de geest van de wet worden gekeken. Met de hyaluronpen perst de filler met luchtdruk
in de lippen met een snelheid van 800 km per uur. De jure wordt er niet geïnjecteerd
maar de facto ter dege wel.13 De initiatiefnemer stelt daarom voor dat het Ministerie van VWS een actieve bewustwordingscampagne
op zet over welke behandelaar bevoegd en bekwaam is.

5. Vernieuwen 2013-onderzoek door Panteia

Er is nog veel onbekend over de cosmetische sector. In het rapport van Panteia over
de aard en omvang van de cosmetische sector uit 2013 (in opdracht van het Ministerie
van VWS) wordt onder andere door koepelorganisaties aangegeven dat de populariteit
van diverse ingrepen tot een exponentiële wildgroei van aanbieders kan leiden. Nu
het kwaliteitskader is vastgesteld en helder is wie welke ingrepen mag doen, stelt
de initiatiefnemer voor om het onderzoek uit 2013 te vernieuwen.

6. Hersteloperaties en -behandelingen melden bij IGJ

Uit voorlopige resultaten van onderzoek van het Erasmus MC en het VUmc blijkt dat
bijna 600 mensen zich tussen 2011 en 2016 moesten laten behandelen voor complicaties
na een cosmetische ingreep.14 Artsen zien het aantal foute behandelingen ook al jaren toenemen. De aantallen staan
in schril contrast met de cijfers van het Landelijk Meldpunt Zorg van de Inspectie:
1 in 2014, 9 in 2015, 9 in 2016 en nog eens 9 in 2017. Conclusie is dat de inspectie
maar het topje van de ijsberg ziet. Er gebeurt veel meer onder de radar. De initiatiefnemer
wil daarom dat hersteloperaties en -behandelingen verplicht gemeld moeten worden bij
de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd, want anders krijgen we de omvang van dit probleem
nooit precies in beeld. Bovendien grijpt de IGJ pas in als zij een melding ontvangen.

IV. Beslispunten

De Kamer wordt gevraagd in te stemmen om de regering te verzoeken:

1. met de beroepsorganisaties voor cosmetisch artsen en plastisch chirurgen in overleg
te treden met als doel om in de richtlijnen een minimumleeftijd van 21 jaar vast te
leggen voor cosmetische ingrepen zonder medische noodzaak;

2. de voorlichting over cosmetische ingrepen zonder medische noodzaak te verbeteren en
een verplichte bedenktijd bij een eerste ingreep in te stellen;

3. het toezicht en de handhaving door de Inspectie voor Gezondheidszorg en Jeugd op de
«Code medische cosmetische behandelingen uitgevoerd door artsen» te verbeteren en
zo nodig een wettelijk reclameverbod voor cosmetische ingrepen voor te bereiden;

4. een actieve bewustwordingscampagne op te zetten met betrekking tot het Kwaliteitskader
Cosmetische Zorg zodat het voor cliënten helder wordt of een zorgverlener een bepaalde
behandeling mag uitvoeren.

5. net als in 2013 onderzoek te laten uitvoeren naar de aard en omvang van de cosmetische
sector;

6. te regelen dat hersteloperaties en -behandelingen verplicht gemeld moeten worden bij
de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd

V. Financiële consequenties

De in deze initiatiefnota genoemde voorstellen hebben geen wezenlijke budgettaire
consequenties voor de begroting van VWS. De voorstellen gaan over verbetering van
voorlichting en aanscherping van regelgeving.

Van den Berg