Advies Afdeling advisering Raad van State en Nader rapport : Advies Afdeling advisering Raad van State en Nader rapport

Nr. 4 ADVIES AFDELING ADVISERING RAAD VAN STATE EN NADER RAPPORT1

Hieronder zijn opgenomen het advies van de Afdeling advisering van de Raad van State
d.d. 27 februari 2020 en het nader rapport d.d. 26 maart 2020, aangeboden aan de Koning
door de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Het advies van de
Afdeling advisering van de Raad van State is cursief afgedrukt.

Blijkens de mededeling van de Directeur van Uw kabinet van 19 december 2019, nr. 2019002716,
machtigde Uwe Majesteit de Afdeling advisering van de Raad van State haar advies inzake
het bovenvermelde voorstel van wet rechtstreeks aan mij te doen toekomen. Dit advies,
gedateerd 27 februari 2020, nr. W04.19.0416/I, bied ik U hierbij aan.

Het voorstel heeft de Afdeling advisering van de Raad van State (hierna: de Afdeling)
aanleiding gegeven tot opmerkingen ten aanzien van de reeds bereikte resultaten in
verband met de haalbaarheid van het voorgestelde tijdspad, de wijze van fasering in
het voorstel en de flankerende maatregelen die nodig zijn om na afloop van de bestuurlijke
ingreep te komen tot een houdbare situatie.

In het navolgende ga ik op deze opmerkingen in. De tekst van het advies treft u hieronder
cursief aan, met tussengevoegd de reactie daarop.

Bij Kabinetsmissive van 19 december 2019, no. 2019002716, heeft Uwe Majesteit, op
voordracht van de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, bij de Afdeling
advisering van de Raad van State ter overweging aanhangig gemaakt het voorstel van
wet houdende herstel van de voorzieningen in het bestuur van het openbaar lichaam
Sint Eustatius (Wet herstel voorzieningen Sint Eustatius), met memorie van toelichting.

Het wetsvoorstel strekt ertoe de bestuurlijke ingreep op Sint Eustatius te verlengen
en de huidige voorzieningen die tot stand zijn gekomen op grond van de Tijdelijke
wet taakverwaarlozing Sint Eustatius geleidelijk af te bouwen.

De Afdeling advisering van de Raad van State maakt opmerkingen over de reeds bereikte
resultaten in verband met de haalbaarheid van het voorgestelde tijdpad, de wijze van
fasering in het voorstel en de flankerende maatregelen die nodig zijn om na afloop
van de bestuurlijke ingreep te komen tot een houdbare situatie. In verband daarmee
is aanpassing van het voorstel en de toelichting wenselijk.

1. Motivering en randvoorwaarden afbouw ingreep

Bij de totstandkoming van de Tijdelijke wet is gesteld dat er een aantal stappen zou
moeten worden gezet om te komen tot een houdbare situatie op Sint Eustatius. Destijds
bestond echter geen duidelijk beeld over de precieze omvang van de problemen en de
maatregelen die nodig zouden zijn. Ondertussen zijn er enkele voortgangsrapportages
verschenen. Daarin is wat meer duidelijkheid verschaft over de ondertussen bereikte
resultaten. In dat licht valt op dat de toelichting bij het wetsvoorstel op dit punt
summier is. Er wordt gesteld dat veel werk is verzet, dat de vraagstukken helder in
beeld zijn gebracht en dat duidelijk is welke verbeteringen nog nodig zijn. Hierbij
wordt verwezen naar een brief die aan de Tweede Kamer is gestuurd2.

a. Afbouw ingreep

De Afdeling merkt op dat met het voorstel de ingreep in het bestuur van Sint Eustatius
weliswaar wordt verlengd, maar dat dit tevens een proces van afbouw van de ingreep
inhoudt. Voordat overgegaan kan worden tot deze afbouw moeten voldoende concrete en
tastbare resultaten zijn bereikt. Die moeten niet alleen betrekking hebben op het
verbeteren van het bestuur en de ondersteuning daarvan, maar ook op het leefklimaat
van de bevolking. Hierbij gaat het onder meer om de sociaaleconomische omstandigheden
en de verbetering van infrastructurele voorzieningen. Verbetering van het leefklimaat
van de bevolking in concrete zin is noodzakelijk om draagvlak voor het voortdurende
ingrijpen te creëren en het vertrouwen van de bevolking in het bestuur en in de lokale
democratie te vergroten. Hiermee wordt tevens voorkomen dat een nieuw bestuur onmiddellijk
geconfronteerd wordt met grote opgaven die een afbreukrisico vormen. Eveneens is van
belang dat aan Nederlandse zijde de noodzakelijke (bestuurlijke) verbeteringen worden
doorgevoerd3.

De Afdeling adviseert in het licht hiervan in de toelichting op concrete wijze nader
in te gaan op de bereikte resultaten tot nu toe, zowel op Sint Eustatius als in de
relatie met Europees Nederland, die rechtvaardigen dat begonnen wordt met de afbouw
van het bestuurlijk ingrijpen. Tevens adviseert zij in te gaan op de zaken die nog
in concrete zin verbeterd moeten worden om daadwerkelijk een volledige normalisatie
van de bestuurlijke situatie op Sint Eustatius te bereiken.

Reactie 1a.

De Afdeling adviseert om in de toelichting concreet in te gaan op de behaalde resultaten
en de verbeteringen die nog nodig zijn om de bestuurlijke ingreep te kunnen beëindigen.
Ik heb in de brief van 24 september 2019 aan de hand van twaalf concrete criteria
de stand van zaken op Sint Eustatius beoordeeld en op basis daarvan aangegeven dat
het mijn voornemen is om tot verlenging en geleidelijke afbouw van de ingreep te komen.4 Deze criteria zijn overgenomen in paragraaf 2.2 en 2.3 van de memorie van toelichting
en gekoppeld aan de fasering zoals die in het wetsvoorstel wordt voorgesteld. Concrete
resultaten zijn bepalend voor de afbouw van de bestuurlijke ingreep.

De andere projecten binnen het fysieke en sociale domein zijn eveneens van groot belang
voor de verbetering van de leefomgeving van de inwoners en het algehele herstel van
het eiland. Paragraaf 3.3 geeft een niet-limitatief overzicht van de stand van zaken
van aanvullende ondersteunende maatregelen ter verbetering van de situatie van inwoners
van Sint Eustatius. Er wordt voortdurend hard gewerkt aan de voortgang van deze projecten
en de reguliere voortgangsrapportages blijven de Kamer inzicht bieden in de voortgang
van de projecten in het fysiek, sociale en bestuurlijke domein. De geleidelijke afbouw
van de bestuurlijke ingreep is niet verbonden aan de voortgang van deze projecten,
maar houdt verband met het bestuurlijk functioneren van het openbaar lichaam Sint
Eustatius. De concrete criteria zijn hierop toegesneden. De regering acht een nieuw
eilandsbestuur in staat om naar behoren te kunnen functioneren als aan de in paragraaf 2.3
van de memorie van toelichting gestelde voorwaarden is voldaan. Naar aanleiding van
dit advies van de Afdeling is deze paragraaf geactualiseerd en zijn de reeds behaalde
resultaten en nog geplande voortgang opgenomen. De concrete voortgang op deze criteria
wordt zoals gebruikelijk periodiek aan de Kamer gemeld.5

b. Gekozen tijdpad

In het voorstel zelf is geen datum opgenomen voor de te houden verkiezingen. Uit de
toelichting blijkt dat gestreefd wordt naar het houden van verkiezingen op 21 oktober
2020. Mede in het licht van de hiervoor gemaakte opmerkingen over de noodzaak om eerst
concrete en tastbare resultaten te bereiken, acht de Afdeling de haalbaarheid van
deze verkiezingsdatum onvoldoende gemotiveerd6.

In de Tijdelijke wet taakverwaarlozing Sint Eustatius wordt gesproken van kandidaatstelling
op uiterlijk 1 februari 2021, leidend tot verkiezingen in maart 20217. Daarna zou deze wet vervallen. Met het voorliggende voorstel wordt de ingreep verlengd
omdat blijkens de toelichting volledige terugkeer naar de reguliere situatie nog niet
mogelijk is. De toelichting motiveert niet waarom in het licht hiervan gestreefd wordt
naar verkiezingen die zes maanden eerder worden gehouden dan de uiterste datum die
de Tijdelijke wet toelaat. In dat verband merkt de Afdeling op dat met de eerstvolgende
verkiezingen de dan gekozen eilandsraad nog niet alle bevoegdheden zal krijgen die
normaal aan de gekozen volksvertegenwoordiging toekomen. Het is daarom de vraag of
er politieke partijen of organisaties zijn die onder die voorwaarden aan die verkiezingen
zullen willen deelnemen.

De Afdeling adviseert in het licht van het voorgaande in de toelichting nader in te
gaan op de vraag of het beoogde tijdpad voor het houden van verkiezingen realistisch
en verantwoord is. Bij voorkeur dient de vermelding van een concrete datum in de toelichting
achterwege te blijven.

Reactie 1b.

De Afdeling vraagt of het beoogde tijdspad voor het houden van verkiezingen realistisch
en verantwoord is. Het uitgangspunt van de regering is dat verkiezingen worden gehouden,
zo spoedig als verantwoord is. In de voortgangsbrief van 24 september 2019 heb ik
aangegeven dat vanwege het grote belang van het herstel van de reguliere bestuurlijke
verhoudingen en van het actief en passief kiesrecht op Sint Eustatius en gelet op
het vele werk dat inmiddels op het eiland is verzet, het streven erop is gericht om
in het najaar van 2020 verkiezingen voor de eilandsraad te houden. Dat zou inderdaad
eerder zijn dan de uiterlijke datum van de verkiezingen die de Tijdelijke wet taakverwaarlozing
Sint Eustatius veronderstelt. Verkiezingen onder de Tijdelijke wet zouden betekenen
dat de bestuurlijke ingreep geheel beëindigd wordt en dat is volgens de regering niet
verantwoord gelet op het werk dat nog verzet moet worden op het terrein van het financieel
beheer en de bestuurlijke en ambtelijke organisatie. Geleidelijke afbouw van de voorzieningen
geeft politici de kans om stapsgewijs tot volledige uitvoering van hun functie te
komen. Juist omdat dit wetsvoorstel een overgangsregime bevat, acht de regering eerdere
verkiezingen dan de uit de Tijdelijke wet voortvloeiende uiterste datum van 17 maart
2021 mogelijk.

Daarvoor is het noodzakelijk dat het wetsvoorstel herstel voorzieningen Sint Eustatius
in werking is getreden. Vervolgens zal de datum van kandidaatstelling bij koninklijk
besluit worden vastgesteld. Voordat hiertoe kan worden overgaan, moeten bepaalde resultaten
behaald zijn om verkiezingen te kunnen houden en om zeker te stellen dat de nieuwe
eilandsraad goed kan functioneren. Zo is het noodzakelijk dat het kiesregister gereed
is voor de verkiezingen, de reorganisatie van de griffie is afgerond, werkinstructies
voor de griffie opnieuw zijn vastgesteld en de rekenkamer is ingesteld. In aanloop
naar de verkiezingen is het daarnaast van belang dat er tijdig opleidingsprogramma’s
beschikbaar zijn voor potentiële politici. De criteria zijn naar aanleiding van de
vragen van de Afdeling nader toegelicht in paragraaf 2.3 en 3.2.1 van de memorie van
toelichting en zijn ook weergegeven in het schema onder paragraaf 3.2.7. Het behalen
van deze resultaten is zorgvuldig gepland en het is realistisch dat deze tijdig behaald
zullen worden. Bij het bepalen van de verkiezingsdatum is tevens van groot belang
dat er voldoende tijd is om de verkiezingen zorgvuldig te kunnen organiseren. Als
deze voorwaarden in voldoende mate worden vervuld, is het volgens de regering verantwoord
verkiezingen te houden in het najaar van 2020.

Het wetsvoorstel laat ruimte voor verkiezingen in het najaar van 2020, maar staat
er niet aan in de weg dat verkiezingen worden uitgesteld als meer tijd nodig is om
aan de bovengenoemde voorwaarden te kunnen voldoen. De memorie van toelichting noemt
daarom geen concrete datum van de verkiezingen. Om te voorkomen dat de huidige Tijdelijke
wet vervalt en daarmee de bestuurlijke ingreep wordt beëindigd, is het noodzakelijk
dat het wetsvoorstel herstel voorzieningen Sint Eustatius uiterlijk 1 februari 2021
in werking treedt.

De Afdeling merkt op dat de eilandsraad na zijn terugkeer niet alle taken en bevoegdheden
heeft en stelt de vraag of politieke partijen of organisaties onder die voorwaarden
aan de verkiezingen zullen willen deelnemen. Om zoveel mogelijk belangstelling voor
de verkiezingen te genereren, is er inmiddels in samenwerking met de Kiesraad, de
Vereniging van Nederlandse Gemeenten en het Nederlands Instituut voor Meerpartijen
Democratie een informatietraject gestart op Sint Eustatius, bedoeld om de inwoners
te enthousiasmeren en van praktische en theoretische informatie te voorzien.

c. Positie maatschappelijke adviesraad

In de toelichting wordt aangekondigd dat na de installatie van de eilandsraad de maatschappelijke
adviesraad zal worden opgeheven8. De Afdeling acht dat ongewenst. Zij acht het raadzaam dat het maatschappelijk middenveld
op Sint Eustatius de mogelijkheid blijft houden om in georganiseerd verband met het
bestuur te spreken9, zolang het bestuurlijk ingrijpen (deels) voortduurt. Handhaving van de maatschappelijke
adviesraad in de eerste periode geeft aan de geleidelijke afbouw een steviger fundament
en kan daarmee in positieve zin bijdragen aan het daarvoor noodzakelijke maatschappelijk
draagvlak.

De Afdeling adviseert de opheffing van de maatschappelijke adviesraad uit te stellen.

Reactie 1c.

De regeringscommissaris kan met de terugkeer van de eilandsraad het draagvlak peilen
bij het democratisch gekozen orgaan. De eilandsraad kan met het reguliere vragen-
en interpellatierecht en het recht van motie een standpunt innemen over het gevoerde
bestuur van de regeringscommissaris.

Dat wil niet zeggen dat de regeringscommissaris niet in gesprek kan blijven met inwoners
en het maatschappelijk middenveld. Omdat belangrijk is dat het openbaar lichaam van
Sint Eustatius dichtbij de bevolking staat, heeft de regeringscommissaris een strategisch
communicatieplan ontwikkeld. Burgerparticipatie en gestructureerd overleg met vertegenwoordigers
van werkgevers en werknemers zijn belangrijke onderdelen van dit plan. Naar aanleiding
van het advies van de Afdeling is dit toegelicht in paragraaf 3.1 van de memorie van
toelichting.

In december 2019 heb ik eveneens het wetsvoorstel participatie op decentraal niveau,
dat mede ziet op Caribisch Nederland, in consultatie gegeven. Dit voorstel heeft tot
doel inwoners en maatschappelijke organisaties bij de voorbereiding, uitvoering en
evaluatie van beleid van decentrale overheden een stevige positie te geven.

2. Fasering in het voorstel

Het voorstel regelt dat de eerdere, op grond van de Tijdelijke wet taakverwaarlozing
Sint Eustatius overgenomen bevoegdheden in fasen «teruggegeven» worden aan de reguliere
organen op Sint Eustatius. Daarbij zal allereerst een verkiezing voor een eilandraad
plaatsvinden. Deze eilandsraad krijgt evenwel nog niet alle bevoegdheden die zij op
grond van de WolBES zou hebben. Zo worden het enquêterecht, de bevoegdheden en taken
op grond van de FinBES en de rechtspositionele beslissingen met betrekking tot de
ambtenaren van de griffie in deze fase nog niet toegekend. Ook zijn er in de eerste
fase nog geen gedeputeerden; deze worden pas in de tweede fase benoemd. Voordat overgegaan
wordt naar een volgende fase zal steeds door de regering afgewogen moeten worden of
de situatie op Sint Eustatius zodanig verbeterd is dat een verdere terugkeer naar
de reguliere situatie aangewezen is.

De Afdeling merkt op dat in het voorstel uitsluitend de mogelijkheid is opgenomen
om over te gaan naar een volgende fase, met meer bevoegdheden voor de reguliere organen.
Zij onderkent dat dit aansluit bij het doel van het voorstel om te komen tot een normalisering
van de situatie op Sint Eustatius. Hierbij valt echter niet uit te sluiten dat er
in dit proces er een uitzonderlijke situatie ontstaat die aanleiding kan zijn om de
aan de reguliere organen toegekende bevoegdheden weer te ontnemen of deze te beperken.
Hiervan kan sprake zijn in het geval dat de bevoegdheden worden gebruikt op een manier
die leiden tot een verslechtering van de situatie op Sint Eustatius en daarmee tot
onrust onder de bevolking.

Voor het ontbinden van een eenmaal gekozen eilandraad zal in ieder geval een nieuwe
tijdelijke wet nodig zijn, in verband met het feit dat het daar gaat om een inbreuk
op artikel 4 van de Grondwet10. Dit laat echter onverlet dat in het voorliggende voorstel voor de andere bevoegdheden
geregeld zou kunnen worden dat deze na toekenning in uitzonderlijke gevallen weer
ontnomen of beperkt kunnen worden. Het voordeel hiervan is dat voorkomen wordt dat
in dergelijke uitzonderlijke gevallen weer de procedure van een tijdelijke wet, die
hoogstwaarschijnlijk met grote spoed tot stand moet komen, moet worden gevolgd.

De Afdeling adviseert daarom de mogelijkheid te bezien om in het voorstel een voorziening
op te nemen die het mogelijk maakt om niet alleen bevoegdheden toe te kennen aan de
reguliere organen, maar deze in uitzonderlijke situaties ook weer te kunnen ontnemen
of beperken.

Reactie 2.

De Afdeling vraagt naar de mogelijkheid om in het wetsvoorstel op te nemen om bevoegdheden
die toegekend zijn aan de eilandsraad en het bestuurscollege in uitzonderlijke situaties
na toekenning weer terug te kunnen nemen. Vooropgesteld wordt dat overgang naar de
volgende fase telkens pas kan plaatsvinden als concrete resultaten zijn behaald en
de omstandigheden zodanig zijn verbeterd dat de betreffende bevoegdheden naar verwachting
duurzaam en naar behoren uitgeoefend worden. Bevoegdheden worden in fase 2 pas teruggegeven
aan het bestuurscollege wanneer dat verantwoord is en wanneer de eilandsraad zichtbaar
in staat is om zijn functie naar behoren uit te oefenen en daarbij gebruik te maken
van de controlerende en verordenende bevoegdheden die hij in de eerste fase verkrijgt.
Bovendien zijn de bevoegdheden van de eilandsraad en het bestuurscollege in eerste
instantie beperkt, omdat de taken in het kader van het financieel beheer en de organisatie
van de griffie en het ambtelijk apparaat in een later stadium worden toegekend.

Om te voorkomen dat de inzet van de bevoegdheden leidt tot een verslechtering van
de situatie op Sint Eustatius is in aanvulling op het reguliere toezicht een goedkeuringsbevoegdheid
voor eilandsverordeningen van de eilandsraad in de eerste fase en besluiten van het
bestuurscollege in de tweede fase belegd bij de regeringscommissaris. Dit is geregeld
in artikel 10 van het wetsvoorstel. De criteria voor het onthouden van goedkeuring
houden rechtstreeks verband met de belangen van de inwoners, de financiële en administratieve
uitvoerbaarheid en het behoorlijk functioneren van het eilandsbestuur. Dit maakt het
mogelijk dat de regeringscommissaris zijn goedkeuring zal onthouden aan eilandsverordeningen
en besluiten die afbreuk doen aan het herstel van het goed bestuur van het eiland.
In aanvulling hierop is naar aanleiding van het advies van de Afdeling in het wetsvoorstel
opgenomen dat de besluiten van de eilandsraad en het bestuurscollege op grond van
de FinBES eveneens voor hun inwerkingtreding de goedkeuring van de Minister van Binnenlandse
Zaken en Koninkrijksrelaties behoeven en dat hierbij ook de bovengenoemde belangen
grond kunnen zijn voor het onthouden van goedkeuring. Ordentelijk financieel beheer
wordt op die manier beter geborgd.

Naar aanleiding van het advies van de Raad van State is tevens in de memorie van toelichting
verduidelijkt dat bij terugkeer van de eilandsraad en in een latere fase de gedeputeerden
ook de reguliere toezichtsbevoegdheden uit de WolBES herleven. Hiermee kan de regeringscommissaris
zo nodig ingrijpen indien de situatie verslechtert. Het gaat hier om indeplaatsstelling
in het geval van verwaarlozing van medebewindstaken en de mogelijkheid besluiten die
in strijd zijn met het recht of het algemeen belang aan te dragen voor vernietiging.
Omdat de regeringscommissaris ook na terugkeer van de eilandsraad en gedeputeerden
in functie blijft, behoudt hij goed zicht op het functioneren en de beslissingen van
beide organen en kan tijdig door hem worden ingegrepen. Naar aanleiding van het advies
van de Afdeling is in paragraaf 3.2 van de memorie van toelichting duidelijker aangegeven
in welke waarborgen dit wetsvoorstel en de WolBES en FinBES voorzien voor gevallen
waarin de inzet van bevoegdheden oneigenlijk is of leidt tot een verslechtering van
de situatie op Sint Eustatius.

In paragraaf 3 van de memorie van toelichting is tevens aangegeven dat deze waarborgen
beschouwd worden als een vangnet en een juridisch handelingsperspectief, mocht de
situatie daarom vragen. Hierbij wordt opgemerkt dat goed bestuur zich niet alleen
laat vangen in een wet. Van minstens zo groot belang is de bereidheid van de toekomstige
eilandraadsleden en gedeputeerden tot constructieve samenwerking en communicatie,
zowel onderling als met de regeringscommissaris, en de bereidheid om hun taken en
bevoegdheden uit te oefenen ten bate van het collectief belang van het openbaar lichaam
en de inwoners van Sint Eustatius.

De regering erkent dat wanneer zich een onvoorziene en uitzonderlijke situatie voordoet
waarin het noodzakelijk is om de eilandsraad buiten werking te stellen of zelfs te
ontbinden, dit conform de Grondwet aan de wetgever is. Het terugnemen van bevoegdheden
en de eventuele beoordeling dat opnieuw sprake is van grove taakverwaarlozing, zonder
tussenkomst van de wetgever, acht de regering onwenselijk. In haar voorlichting van
vorig jaar met betrekking tot de verbetering van de verhouding tussen Europees en
Caribisch Nederland, waar hieronder tevens op wordt ingegaan, doet de Afdeling de
suggestie om een mogelijkheid tot ingrijpen te regelen wanneer een situatie van taakverwaarlozing
dreigt te ontstaan. Deze optie zou qua zwaarte instaan tussen reguliere preventieve
en repressieve toezichtsbevoegdheden en bestuurlijk ingrijpen met een taakverwaarlozingswet.
Het uitwerken van deze optie vergt zorgvuldige voorbereiding. Het kabinet acht het
onwenselijk om in dit wetsvoorstel voor Sint Eustatius vooruit te lopen op de voorbereiding
van structurele wijzigingen in het kader van de opvolging van de voorlichting voor
alle openbare lichamen in Caribisch Nederland. Hiertoe is een interdepartementale
werkgroep opgericht. Bij de implementatie van het onderhavige wetsvoorstel zal in
samenspraak met de regeringscommissaris en de Rijksvertegenwoordiger bekeken worden
hoe (verdere) uitwerking kan worden gegeven aan beleidskaders voor de uitvoering van
de reguliere toezichtsbevoegdheden.

3. Noodzakelijk verbetertraject na beëindiging van de bestuurlijke ingreep

Op het moment dat alle fasen zijn doorlopen en de organen op Sint Eustatius hun reguliere
taken en bevoegdheden weer uitoefenen, zal deze wet vervallen. Daarmee komt echter
geen einde aan het noodzakelijke verbetertraject dat met Sint Eustatius is ingezet.
De Afdeling heeft vorig jaar een voorlichting uitgebracht waarin een aantal aanbevelingen
staat om de verhouding tussen Europees Nederland en de drie Caribische eilanden te
verbeteren11. Ook andere instanties hebben aanbevelingen op dit terrein gedaan, die zich mede
richten op de vormgeving van de verhouding tussen het Rijk en de eilanden en de verdeling
van bevoegdheden12.

Voorkomen moet worden dat de aandacht zich nu uitsluitend richt op het lopende traject
naar aanleiding van de bestuurlijke ingreep en dat daarmee de noodzakelijke structurele
veranderingen ondertussen onvoldoende worden ingezet. Dit maakt het risico groter
dat binnen afzienbare tijd na de afloop van de bestuurlijke ingreep opnieuw een situatie
ontstaat op Sint Eustatius die ingrijpen nodig maakt. De Afdeling wijst er overigens
op dat de aanbevelingen niet alleen zien op zaken die op de eilanden dienen te geschieden,
maar juist ook op punten waar aan Nederlandse zijde verandering gewenst is13.

De Afdeling adviseert in de toelichting, in samenhang met de beoogde afbouw van de
huidige voorzieningen, in te gaan op de vraag welke structurele veranderingen nodig
zijn in de relatie tussen Nederland en Sint Eustatius na afloop van het bestuurlijk
ingrijpen en het tijdpad dat de regering hierbij voor ogen staat.

Reactie 3.

De Afdeling vraagt naar de samenhang van het wetsvoorstel met de structurele veranderingen
die nodig zijn in de relatie tussen Nederland en Sint Eustatius. Het kabinet deelt
de opvatting van de Afdeling dat voldoende aandacht moet worden besteed aan de benodigde
structurele veranderingen om te voorkomen dat na afloop van de bestuurlijke ingreep
een situatie ontstaat die nieuw ingrijpen noodzakelijk maakt. Met de kabinetsreactie
op de genoemde voorlichting van de Afdeling en het Interdepartementaal Beleidsonderzoek
Koninkrijksrelaties heeft het kabinet een aantal maatregelen aangekondigd die zowel
in Europees als in Caribisch Nederland vorm zullen krijgen.14 Naar aanleiding van de opmerkingen bij dit wetsvoorstel wordt in paragraaf 3.2.7
van de memorie van toelichting hier verder op ingegaan. De te nemen maatregelen en
het bijbehorende tijdspad worden de komende periode verder uitgewerkt.

Tot slot zijn in het wetsvoorstel en de memorie van toelichting enkele redactionele
wijzigingen doorgevoerd.

De Afdeling advisering van de Raad van State heeft een aantal opmerkingen bij het
voorstel en adviseert daarmee rekening te houden voordat het voorstel bij de Tweede
Kamer der Staten-Generaal wordt ingediend.

De vice-president van de Raad van State,

Th.C. de Graaf

Ik moge U verzoeken het hierbij gevoegde gewijzigde voorstel van wet en de gewijzigde
memorie van toelichting aan de Tweede Kamer der Staten-Generaal te zenden.

De Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, R.W. Knops