Brief regering : Voortgangsbrief Nationaal plan Maatschappelijk Verantwoord Inkopen 2021-2025

Nr. 847
BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN INFRASTRUCTUUR EN WATERSTAAT

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 29 april 2025

Hierbij ontvangt u de stand van zaken over de uitvoering van het lopende Nationaal
plan Maatschappelijk Verantwoord Inkopen (MVI) 2021–2025 «Opdrachtgeven met ambitie,
inkopen met impact»1. De Kamer is over enkele MVI-onderwerpen en aangaande de standpunten en plannen van
het kabinet voor een toekomstbestendiger inkoop- en aanbestedingsbeleid op 3 december
jl. per brief geïnformeerd2. In die brief is ook aangekondigd dat het Rijk de regie zal versterken en meer integraal
beleid zal voeren. De Ministeries van BZK, EZ en IenW nemen hier gezamenlijk het voortouw
in. Deze brief is – in lijn met deze samenwerking – mede namens de Minister van Economische
Zaken en de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.

In 2023 gaven het Rijk en medeoverheden samen voor € 116,2 miljard3 uit aan producten, werken en diensten. We zetten onze inkoopkracht kostenefficiënt,
doelbewust en strategisch in. Dit betekent dat we enerzijds doelmatig inkopen en tegelijkertijd
werken aan onder andere ons grondstoffengebruik, bijdragen aan het behalen van de
klimaatdoelen en sociale werkgelegenheid, lokaal ondernemerschap en innovatie stimuleren.
Dit levert een bijdrage aan oplossingen voor maatschappelijke uitdagingen waar Nederland
voor staat. De zes bijbehorende MVI-thema’s zijn: milieu en biodiversiteit, klimaat, circulair (inclusief biobased), Internationale Sociale Voorwaarden (ISV ofwel ketenverantwoordelijkheid), diversiteit en inclusie en social return.

Hieronder staan de belangrijkste ontwikkelingen op de vier hoofdlijnen van het Nationaal
plan sinds de laatste voortgangsbrief van 15 februari 20234. De vier hoofdlijnen zijn:

A. Brede borging van MVI in de organisatie;

B. Strategische inzet op sectoren;

C. Minder vrijblijvendheid;

D. Integrale aanpak van MVI.

A. Brede borging van MVI in de organisatie

Manifest Maatschappelijk Verantwoord Opdrachtgeven en Inkopen 2022–2025

Het Manifest Maatschappelijk Verantwoord Opdrachtgeven en Inkopen (MVOI) 2022–2025
is één van de pijlers in het Nationaal plan MVI 2021–20255. Op 24 november 2022 hebben ruim 70 bestuurders, die zo’n 90 organisaties van verschillende
(semi)overheidsorganisaties vertegenwoordigen, het Manifest met veel enthousiasme
ondertekend. Alle ministeries, vier provincies, de Unie van Waterschappen namens 21 waterschappen
en de aan de waterschappen gelieerde organisaties, zo’n 50 gemeenten en een aantal
andere partijen zijn toegetreden. En de groep groeit: sinds dit ondertekenmoment hebben
zich nog 30 organisaties gemeld om toe te treden (stand per 3 maart 2025). De verwachting
is dat dit aantal verder toeneemt.

Overheden die het Manifest ondertekenen zijn gemotiveerd om ambitieuze doelen na te
streven en hieraan uitwerking te geven. Ondertekenaars van dit Manifest moeten hiervoor
een openbaar actieplan opstellen en uitvoeren, waarin ze vastleggen hoe ze hun maatschappelijke
ambities willen verwezenlijken met inkoop. Ook een goede verankering in de organisatie
en monitoring horen daarbij.

Bestuurlijk overleg

Sinds eind 2023 vindt er bestuurlijk overleg plaats over MVI tussen de bewindslieden
van BZK, EZ en IenW en de bestuurders van de drie koepelorganisaties IPO, UvW en VNG.
Daarbij is ook de bestuurlijk ambassadeur MVI aanwezig. De Goudse wethouder economie
Michiel Bunnik is in november 2023 benoemd tot de nieuwe ambassadeur MVI. De bestuurlijk
ambassadeur fungeert als aanjager van MVI op bestuurlijk niveau.

Op 23 november 2023 vond de eerste bijeenkomst van het bestuurlijk Netwerk MVI plaats,
waar bestuurders van de deelnemende partijen van het Manifest MVOI met elkaar kennis
maakten en kennis en ervaring uitwisselden. Thema van deze eerste bijeenkomst was
«Van enthousiaste eenling naar geborgd beleid». Tijdens de bijeenkomst droeg Stephan
Brandligt het ambassadeurschap over aan Michiel Bunnik.

B. Strategische inzet op sectoren

Buyer groups

Het instrument buyer group6 draagt bij aan een deel van de doelen van het Nationaal plan, waar we met publieke
inkoop het verschil kunnen maken. Vaak is de inkoopkracht van de overheid groot, ook
heeft de overheid een leiderschapspositie. Een buyer group is een samenwerkingsverband
van publieke opdrachtgevers die, met betrokkenheid van marktpartijen, in een bepaalde
sector of productgroep actief zijn. Deelnemers werken praktijkgericht samen aan een
gezamenlijke marktvisie en -inkoopstrategie en wisselen kennis uit bij de toepassing
in hun eigen aanbestedingen. Het doel van de samenwerking is om ambitieuzer dan de
huidige praktijk in te kopen en aan te besteden, en met een duidelijk signaal naar
de betreffende markt opschalingsmogelijkheden te creëren of innovaties te versnellen.
Zo dragen buyer groups bij aan de MVI-doelen en stimuleren en ondersteunen ze innoverende
bedrijven.

Sinds 2020 zijn er zo’n 35 buyer groups uit verschillende sectoren opgezet. Voorbeelden
zijn onder andere circulaire viaducten en bruggen, zero emission bouwmaterieel, circulair
BOA7-textiel, ICT-werkplekapparatuur en circulaire laadinfrastructuur. Naast het jaarlijks
opzetten van nieuwe buyer groups wordt er aandacht besteed aan het borgen van de opgedane
kennis en netwerken, opdat opschaling buiten de deelnemers aan de buyer groups kan
plaatsvinden. Momenteel worden de buyer groups geëvalueerd om inzicht te krijgen over
het doelbereik van zowel het beleidsinstrument als van de individuele buyer groups.
Uitkomsten hiervan worden in het tweede kwartaal van 2025 verwacht.

C. Minder vrijblijvendheid

Rapport analyse actieplannen MVOI van Manifestpartijen

Partijen die het Manifest hebben ondertekend, hebben afgesproken een actieplan MVOI
op te stellen en hierover jaarlijks te rapporteren. Dit stimuleert de uitvoering van
MVI en het gezamenlijke commitment. In mei 2024 heeft het expertisecentrum Aanbesteden
PIANOo een rapport gepubliceerd met een analyse van 27 actieplannen die vóór 31 december
2023 door Manifestpartijen zijn ingediend8. Inmiddels zijn er zeker 53 actieplannen (stand 31 maart 2025) ingediend.

De rode draad in de aanbevelingen in het rapport van PIANOo is dat overheden behoefte
hebben aan voortzetting van de ondersteuning die zij van het Rijk krijgen bij het
uitvoeren van MVI. Ook is er de aanbeveling dat het Rijk gaat sturen op meer eenheid
in de monitoring van MVI. De conclusies en aanbevelingen in het rapport zullen onderdeel
zijn van de evaluatie van het Nationaal plan en het Manifest (zie paragraaf D).

D. Integrale aanpak van MVI

Regie op Monitoring

Een andere belangrijke actielijn uit het Nationaal plan is monitoring. De aanbestedende
diensten monitoren de mate van toepassing (procesmonitoring) en concrete effecten
(effectmonitoring) van MVI niet op basis van eenduidige definities, gezamenlijke doelen
en ook niet op uniforme wijze. Dit leidt er met name toe dat er weinig totaalrapportages
zijn over de toepassing en concrete effecten van MVI.

Eind 2023 is een onderzoek gestart naar mogelijkheden voor het Rijk om regie op de
monitoring van MVI te nemen. Beoogd is dat dit uiteindelijk leidt tot meer eenduidige
sturingsinformatie, een beperking van administratieve lasten voor aanbestedende en
inschrijvende partijen en ook meer eenduidigheid naar bedrijven die MVI-opdrachten
uitvoeren. Ook moet het onderzoek leiden tot meer cijfers over de concrete effecten
van MVI op de 6 MVI-thema’s.

Begin 2024 is fase 1 van dit onderzoek afgerond. Het resultaat hiervan is een inventarisatie
van monitoringsmethoden en -instrumenten voor MVI9.

Afgelopen najaar is fase 2 van het onderzoek Regie op Monitoring gestart. Deze fase
is gericht op het in kaart brengen van de behoeftes, de eisen en wensen van overheden
en bedrijfsleven met betrekking tot de monitoring van MVI. Daarnaast ligt de focus
in deze fase op de (kwaliteit van) databronnen, datainfrastructuur en datagovernance10 en worden in deze fase eenduidige en uitvoerbare (concept-)definities, doelstellingen
en KPI’s11 geformuleerd. Bij de uitvoering van fase 2 van dit onderzoek wordt rekening gehouden
met relevante internationale, nationale en regionale (beleids)ontwikkelingen, waaronder
wetgeving op het gebied van internationaal maatschappelijk verantwoord ondernemen
(IMVO). Deze fase wordt medio 2025 afgerond.

In fase 3 wordt alle informatie uit de eerste fasen samengebracht in een meerjarenplan
en implementatieplan, inclusief aanbevelingen voor uitvoering en inrichting van de
hiervoor benodigde governance (bestuurlijke afspraken). Onder voorbehoud van financiering,
wordt fase 3 eind 2025 afgerond.

Evaluatie Nationaal plan MVI 2021–2025

Momenteel loopt de evaluatie van het Nationaal plan Maatschappelijk Verantwoord Inkopen
2021–2025. De resultaten van deze evaluatie leveren conclusies over de doeltreffendheid
en doelmatigheid van het gevoerde beleid op. Deze bouwstenen en aanbevelingen zijn
belangrijk voor het nieuwe MVI-plan dat vanaf 2026 gaat lopen. Naar verwachting is
het eindrapport in de eerste helft van 2025 gereed.

Belangrijke bronnen voor deze evaluatie zijn de opbrengsten van de evaluatie van de
Rijksinkoopstrategie «Inkopen met Impact»12 en de bovengenoemde evaluatie van de buyer groups. Verder vindt inbreng in de evaluatie
plaats van de uitkomsten van een stakeholderdialoog «Strategic Public Procurement»,
die op 9 april jl. op initiatief van het directoraat-generaal GROW (Interne Markt,
Industrie, Ondernemerschap en Midden- en Kleinbedrijf) van de Europese Commissie plaatsvond.
Hieraan namen zo’n 40 deelnemers deel, met vertegenwoordiging vanuit beleid, uitvoering,
diverse (semi-)overheden, vakbonden, experts en NGO’s. Zij droegen actief bij aan
het benoemen van obstakels en mogelijke oplossingsrichtingen om het MVI-beleid te
versterken.

Videoreeks MVOI

De videoreeks «Praktijkvoorbeelden Maatschappelijk Verantwoord Opdrachtgeven en Inkopen
(MVOI)» is afgelopen voorjaar gepubliceerd op de website van PIANOo13. Deze reeks van vijf video’s toont mooie, diverse voorbeelden van hoe overheidsorganisaties
MVOI in de praktijk toepassen, hoe zij dit organiseren en hierbij samenwerken met
onder andere marktpartijen. Diverse betrokkenen vertellen hoe zij vanuit hun rol invulling
aan MVOI geven.

Tot slot

MVI stimuleert het maatschappelijk verantwoord inzetten van overheidsgeld bij inkoop
van producten en het geven van opdrachten voor werken en diensten. MVI geeft maatschappelijk
ambitieuze en innoverende ondernemers een grotere kans op succes. Zo werken we samen
aan een mooi land om trots op te zijn.

Samenvattend zijn de gezamenlijke partners goed op weg met de uitvoering van het Nationaal
plan, maar is er ook nog werk te doen. Daarnaast wordt gewerkt aan het nieuwe Nationaal
Plan Maatschappelijk Verantwoord Inkopen 2026–2030, zodat we ook in de toekomst maatschappelijke
impact kunnen blijven realiseren.

De Staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat,
Ch.A. Jansen