Brief regering : Fiche: Aanbeveling over de EU-richtsnoeren voor gastlandondersteuning

Nr. 3993
BRIEF VAN DE MINISTER VAN BUITENLANDSE ZAKEN

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 31 januari 2025

Overeenkomstig de bestaande afspraken ontvangt u hierbij 1 fiche die werd opgesteld
door de werkgroep Beoordeling Nieuwe Commissie voorstellen (BNC).

Fiche: EU-gastlandondersteuning

De Minister van Buitenlandse Zaken,
C.C.J. Veldkamp

Fiche: Aanbeveling over de EU-richtsnoeren voor gastlandondersteuning

1. Algemene gegevens

a) Titel voorstel

Aanbeveling van de Commissie betreffende EU-richtsnoeren voor gastlandondersteuning

b) Datum ontvangst Commissiedocument

29 november 2024

c) Nr. Commissiedocument

COM(2024) 8339

d) EUR-Lex

COMMISSION RECOMMENDATION on EU Host Nation Support Guidelines 29.11.2024 | UCP Knowledge
Network

e) Nr. impact assessment Commissie en Opinie:

N.v.t.

f) Behandelingstraject Raad:

Raad Justitie en Binnenlandse Zaken

g) Eerstverantwoordelijk ministerie:

Ministerie van Justitie en Veiligheid

2. Essentie voorstel

Op 29 november 2024 publiceerde de Europese Commissie (hierna: de Commissie) de aanbeveling
«EU-richtsnoeren voor Host Nation Support» (hierna: gastlandondersteuning). Deze aanbeveling is een herziening van de richtsnoeren
uit 20121 en biedt niet-bindende principes voor het opzetten van structuren en capaciteiten
die internationale responscapaciteiten ondersteunen bij civiele bijstand.2

De richtsnoeren zijn bedoeld om internationale responscapaciteiten uit het buitenland
tijdens een ramp effectief in te zetten in een getroffen land (hierna: het gastland).
Deze richtsnoeren zien toe op inkomende civiele bijstand via het Uniemechanisme voor
civiele bescherming. De richtsnoeren zijn algemeen van aard, hierdoor kunnen ze worden
toegespitst op de omvang en ernst van een crisis.

De richtsnoeren richten zich op logistieke ondersteuning en coördinatie voor de landen
die deelnemen aan het Uniemechanisme (hierna: de landen).3

In alle gevallen blijft het gastland verantwoordelijk voor de veiligheid van het personeel
en de middelen die worden ingezet tijdens de gastlandondersteuning.

De aanbeveling van de Commissie richt zich op de voorbereidende en de crisisfase.
Met betrekking tot de voorbereidende fase adviseert de Commissie om een risicoanalyse
op te stellen, een cel voor gastlandondersteuning in te richten en om na afloop de
inzet te evalueren.

De landen zouden een risicoanalyse moeten uitvoeren om risico’s én mogelijke knelpunten
in de capaciteit in kaart te brengen. Dit helpt landen om vooraf te bedenken waar
en wanneer internationale bijstand via het Uniemechanisme wenselijk is. Verder beveelt
de Commissie aan om binnen elke lidstaat een cel4 voor gastlandondersteuning in te richten, voornamelijk om de volgende taken te coördineren:
basisinformatie-uitwisseling met daarbij een actueel landenprofiel, identificatie
van plaats(en) van binnenkomst in het gastland, logistiek vervoer binnen het land,
huisvesting, levensonderhoud en medische ondersteuning, telecommunicatie en brandstofvoorziening,
regelingen rondom belastingen, tolgelden en vervoersvoorschriften, interoperabiliteit
van technische apparatuur, financiële vraagstukken, doorvoerlandafspraken, en taalondersteuning
en afvalbeheer. Tot slot adviseert de Commissie om ondersteuningsplannen regelmatig
te evalueren en waar nodig aan te passen.

Tijdens een crisisfase krijgt de cel voor gastlandondersteuning een centrale operationele
rol. Daarbij adviseert de Commissie rekening te houden met coördinatie en communicatie,
kennis van internationale normen en het opstellen van noodplannen. De cel moet als
communicatieknooppunt betrokken actoren in het binnen- en buitenland tijdig informeren
en voorbereiden op mogelijke verzoeken om bijstand. Zodra de cel is geactiveerd, deelt
het gastland de locaties voor binnenkomst van internationale hulp en coördineert het
de (operationele) informatie-uitwisseling en logistiek. Daarnaast moeten de betrokken
autoriteiten bekend zijn met het Uniemechanisme, de relevante internationale richtsnoeren
en kwaliteitsnormen. Tot slot moeten de noodplannen van de landen duidelijkheid bieden
over de wetgeving die van toepassing is en over procedures voor financiële en operationele
ondersteuning.

3. Nederlandse positie ten aanzien van het voorstel

a) Essentie Nederlands beleid op dit terrein

De wereld verandert en de dreigingen veranderen. Nederland staat daarbij voor grote
uitdagingen. Denk bijvoorbeeld aan klimaatverandering, toenemende spanningen in de
wereld, energietransitie en verdergaande digitalisering. Nederland moet zich goed
voorbereiden op huidige en toekomstige crises. Die kunnen ingewikkeld, grensoverschrijdend,
onvoorspelbaar, groot en langdurig zijn. Daarom zet het kabinet (onder andere) in
op Europese samenwerking op civiele bescherming. Dit is in 2023 met de Kamer gedeeld
in het non-paper «The future of strategic crisis management in the EU».5 Om de effectiviteit van Europese samenwerking te vergroten, pleit het kabinet voor
versterking van het Uniemechanisme. Het kabinet vindt het belangrijk dat de landen
en de Commissie samenwerken aan verbeteringen. Dat maakt de Nederlandse crisisrespons
beter bestand tegen de uitdagingen van de toekomst.

Er lopen al verschillende nationale inspanningen om dit te bewerkstelligen. Allereerst
is Nederland bezig met het ontwikkelen en herzien van de Landelijke Crisisplannen
Dit gebeurt als onderdeel van het versterken van de voorbereiding en paraatheid in
het kader van de Landelijke Agenda Crisisbeheersing.6

De plannen richten zich op bestuurlijke keuzes voor (flexibele) capaciteiten, zoals
mensen, middelen en strategische reserves. Daarbij zal de operationele slagkracht
van nationale en regionale crisisprofessionals worden versterkt door middel van training,
oefeningen en voorbereiding van maatregelen. Daarnaast wordt de civiel-militaire samenwerking
uitgebreid en informatiedeling verbeterd. Bij gastlandondersteuning in het kader van
militaire mobiliteit werken het Ministerie van Justitie en Veiligheid en het Ministerie
van Defensie al nauw samen. Deze samenwerking is effectief en kan daarom ook worden
toegepast wanneer Nederland optreedt als gastland voor civiele bijstand. Gastlandondersteuning
via het Uniemechanisme is tot op heden nog niet in Nederland voorgekomen. Het is wel
voorstelbaar dat dit in de toekomst kan gebeuren.

Het LOCC-KCR27 van het Ministerie van Justitie en Veiligheid heeft als de coördinator van operationele
zaken voor civiele diensten een faciliterende en coördinerende rol bij inkomende bijstand.
Dit past bij de ondersteunende rol die het LOCC-KCR2 heeft in de landelijke informatievoorziening.
Het LOCC-KCR2 is daarmee het eerste aanspreekpunt voor getroffen gemeentes en veiligheidsregio’s.

Bij de ontwikkeling en herziening van »de Landelijke Crisisplannen zal worden bezien,
indien het type crisis dat vereist, of en hoe internationale bijstand via het Uniemechanisme
effectief kan worden ingezet als de nationale capaciteiten om de crisis het hoofd
te bieden niet voldoende blijken. Daarnaast is het LOCC-KCR2 al bezig met de voorbereidingen
van de herziening van het Handboek voor Inkomende Bijstand (hierna: het handboek).
Hierin zullen de verschillende procedures, taken en bevoegdheden rondom inkomende
bijstand beschreven worden. Na de herziening van het handboek is Nederland beter voorbereid
op het realiseren van gastlandondersteuning.

Tot slot werkt het kabinet aan de versterking van de Nederlandse Civil Protection Pool (CPP). De CPP is onderdeel van het Uniemechanisme voor civiele bescherming. Deze
pool bestaat uit goederen, experts en specialistische teams, die ingezet kunnen worden
bij specifieke rampen en crises. De CPP is snel operationeel en kan worden ingezet
binnen én buiten de EU. Bij de doorontwikkeling van de Nederlandse pool houdt het
kabinet rekening met actuele analyses van het (inter)nationale risicolandschap zoals
onder meer beschreven in de Rijksbrede Risicoanalyse Nationale Veiligheid (RbRa),8 de Trendanalyse Nationale Veiligheid9 en het Dreigingsbeeld militaire en hybride dreigingen.10

b) Beoordeling + inzet ten aanzien van dit voorstel

Het kabinet verwelkomt de aanbeveling van de Commissie, die aansluit bij zowel de
Nederlandse inzet in Europees verband als nationaal verband. De aanbeveling richt
zich op het organiseren en harmoniseren van paraatheid en het beheer van noodsituaties,
met als doel om op Europees niveau te komen tot een gestandaardiseerde aanpak van
internationale bijstand binnen het Uniemechanisme. De aanbeveling past tevens binnen
de doelstelling van het kabinet om de weerbaarheid in Nederland te verhogen.11

De aanbeveling van de Commissie richt zich op de voorbereidende en de crisisfase.
Met betrekking tot de voorbereidende fase adviseert de Commissie om een risicoanalyse
op te stellen, een cel voor gastlandondersteuning in te richten en om na afloop de
inzet te evalueren.

Het kabinet onderschrijft het belang van risicoprofielanalyses om risico’s en capaciteitstekorten
in kaart te brengen. Door middel van het herzien van de Landelijke Crisisplannen wordt
vooraf nagedacht over wanneer capaciteiten uit het buitenland nodig zijn. Nederland
zal het eigen landenprofiel actualiseren en beschikbaar stellen op CECIS (het informatieplatform
van het Uniemechanisme). De cel voor gastlandondersteuning bestaat al in de Nederlandse
praktijk. Deze cel zal daarmee ook een plek krijgen in LOCC-KCR2. Met betrekking tot
de identificatie van de plaats(en) van binnenkomst wordt de locatie bepaald aan de
hand van het type incident en crisisgebied. Het kabinet streeft ernaar om dit, waar
passend, mee te nemen in de herziening van de Landelijke Crisisplannen. Met betrekking
tot huisvesting en levensonderhoud zal het kabinet zich inspannen om via het LOCC-KCR2
en in samenwerking met de veiligheidsregio’s, tijdens inkomende bijstand naar oplossingen
te zoeken. Hierbij geldt echter dat wat niet beschikbaar is, ook niet kan worden toegezegd
aan buitenlandse hulpdiensten. Verder adviseert de Commissie om van tevoren na te
denken over hoe medische hulp voor inkomende hulpdiensten wordt geregeld. Het kabinet
kan zich hierin vinden. Momenteel is het zo dat spoedhulp altijd toegankelijk is indien
noodzakelijk. Verder zou het gastland verantwoordelijk moeten zijn voor de brandstofvoorziening
van inkomende bijstand. Deze rol zal in Nederland worden toegedicht aan de cel voor
gastlandondersteuning. Wat betreft regelingen rondom belastingen, tolgelden en vervoersvoorschriften
kunnen hulpgoederen uit een derde land vrijgesteld van douanerechten in Nederland
worden ingevoerd.12 Dit zal het LOCC-KCR2 afstemmen met de Douane. Het LOCC-KCR2 zal zich inspannen voor
soepele inkomende bijstand, maar het kabinet kan hierover niet op voorhand toezeggingen
doen. Wat er kan en mag is afhankelijk van het type crisis, specifieke omstandigheden,
geldende Europese en nationale wet- en regelgeving en eventuele eisen van partijen
die Nederland komen helpen. Het kabinet zal zich inspannen om zo veel mogelijk op
voorhand procedures en mogelijkheden voor vrijstelling op Europees niveau af te spreken.
Voor technische standaardisering om interoperabiliteit te garanderen kijkt het kabinet
in de eerste plaats naar de Commissie om op Europees niveau in kaart te brengen wat
hiervoor nodig is. De expertise om technische interoperabiliteit in de praktijk toe
te passen wordt gewaarborgd door deelname van het LOCC-KCR2 en de Nederlandse CPP
aan internationale oefeningen en fora. Verder kan het voorkomen dat één van de landen
functioneert als doorvoerland voor civiele hulp. De Commissie adviseert om regelingen
rondom deze functie te treffen. Inkomende bijstand via het Uniemechanisme verloopt
veelal over de weg. Gelet op de geografische ligging van Nederland in de Unie, komt
het niet vaak voor dat Nederland een doorvoerland is voor civiele hulp.13 Nederland heeft derhalve in dit kader beperkte ervaring als doorvoerland.14 Het kabinet zal de regelingen rondom Nederland als doorvoerland vastleggen in het
handboek. De stappen die Nederland hierbij al zet op de NAVO Weerbaarheidsdoelen,
waarbij gekeken wordt naar civiele ondersteuning van militaire doorvoeroperaties,
dragen hier mogelijk aan bij.15 Deze NAVO Weerbaarheidsdoelen spitsen zich toe op de taken die de Commissie aanbeveelt
(zoals telecommunicatie en transport). Voor overbrugging van eventuele taalproblematiek
voor buitenlandse experts, ligt een inspanningsverplichting bij het Ministerie van
Buitenlandse Zaken, om tegemoet te komen aan het zoeken naar tolken. Afvalbeheer vindt
plaats conform de Omgevingswet en de Wet Milieubeheer en daarop gebaseerde regelgeving.
Tot slot onderschrijft het kabinet het belang van een gedegen evaluatie na het aanvragen
van inkomende bijstand via het Uniemechanisme. Dit zal meegenomen worden in het handboek.

De aanbeveling gaat vervolgens in op de crisisfase. Met betrekking tot coördinatie
en communicatie zal het LOCC-KCR2 een ondersteunende rol spelen op de landelijke informatievoorziening.
De cel informeert betrokken actoren tijdig en bereidt hen voor op de inkomende bijstand.
Het LOCC-KCR2 geeft een signaal aan het Nationaal Crisiscentrum (NCC), op het moment
dat schaarste in responsmiddelen dreigt. Het NCC zal vervolgens het Uniemechanisme,
namens het kabinet activeren. Het LOCC-KCR2 heeft hierin een adviserende rol op basis
van haar landelijke informatievoorzieningspositie. Via het LOCC-KCR2 deelt Nederland
informatie over de locatie(s) voor binnenkomst van inkomende bijstand en coördineert
en faciliteert de briefings en logistiek. Het kabinet zal zich blijven inzetten voor
nauwere betrokkenheid van LOCC-KCR2 en veiligheidsregio’s bij het Uniemechanisme.
Tot slot, zal ten aanzien van toekomstige »Landelijke Crisisplannen er aandacht zijn
voor inkomende bijstand via het Uniemechanisme.

c) Eerste inschatting van krachtenveld

Omdat de aanbeveling een technische standaardisering betreft, is de verwachting dat
deze aanbeveling kan rekenen op brede steun van de EU-lidstaten. De positie van de
overige deelnemende landen is onbekend. Ook de positie van het Europees parlement
is onbekend.

4. Grondhouding ten aanzien van bevoegdheid, subsidiariteit, proportionaliteit, financiële
gevolgen en gevolgen voor regeldruk, concurrentiekracht en geopolitieke aspecten

a) Bevoegdheid

De grondhouding van het kabinet is positief. De aanbeveling heeft betrekking op civiele
bescherming (artikel 196 VWEU). Op dat terrein is sprake van een ondersteunende bevoegdheid
van de EU, op grond van artikel 6, onder f), VWEU. Het Uniemechanisme voor civiele
bijstand is vastgelegd in Verordening EU/1313/2013.

b) Subsidiariteit

De grondhouding van het kabinet is positief. De aanbeveling heeft tot doel om geactualiseerde
richtsnoeren met betrekking tot gastlandondersteuning op te stellen, zodat de gastlandondersteuning
in alle landen die deelnemen voor zover mogelijk op een uniforme wijze wordt gedaan.
Gezien de grensoverschrijdende aspecten van gastlandondersteuning, kan dit onvoldoende
door de landen op centraal, regionaal of lokaal niveau worden verwezenlijkt. Daarom
is een EU-aanpak nodig.

Gelet op het feit dat de aanbeveling beoogt geactualiseerde richtsnoeren op te stellen
op Europees niveau, kunnen de doelstellingen van de aanbeveling het beste door actie
op Unieniveau worden bereikt.

Gelet op het bovenstaande zijn EU-brede richtsnoeren niet alleen wenselijk, maar ook
noodzakelijk. Om die redenen is optreden op het niveau van de EU gerechtvaardigd.

c) Proportionaliteit

De grondhouding van het kabinet is positief. De aanbeveling heeft tot doel om geactualiseerde
richtsnoeren met betrekking tot gastlandondersteuning op te stellen, zodat de gastlandondersteuning
voor zover mogelijk op uniforme wijze kan worden gedaan. Het voorgestelde optreden
is geschikt om deze doelstelling te bereiken, nu er op verschillende gebieden richtsnoeren
worden meegegeven voor gastlandondersteuning.

Bovendien gaat de aanbeveling niet verder dan noodzakelijk, omdat het enkel algemene
richtsnoeren betreft en geen verplichtende maatregelen worden opgelegd aan de landen
die deelnemen aan het Uniemechanisme.

d) Financiële gevolgen

In de aanbeveling wordt de oprichting van een cel voor gastlandondersteuning aanbevolen.
Deze cel is in Nederland al aanwezig en wordt gecoördineerd door het LOCC-KCR2.16 Ook is al aandacht voor deze cel in het oprichtingsvoorstel van KCR2. Daarom heeft
deze aanbeveling geen financiële gevolgen voor Nederland (en er worden in de aanbeveling
ook geen financiële gevolgen genoemd). Het kabinet vindt dat eventuele extra financiële
middelen van de EU uitsluitend binnen de in de Raad vastgestelde financiële kaders
van de EU-begroting voor 2021–2027 moeten worden gezocht. Bovendien moeten deze middelen
bijdragen aan een voorzichtige en verantwoorde ontwikkeling van de jaarlijkse begroting.

Er zijn geen gevolgen voor de Rijksbegroting voorzien uit de opvolging van deze aanbeveling.
Eventuele budgettaire gevolgen voor de Rijksbegroting worden ingepast op de begroting
van het beleidsverantwoordelijke departement, conform de regels van de budgetdiscipline.

e) Gevolgen voor regeldruk, concurrentiekracht en geopolitieke aspecten

De regeldruk die voortkomt uit de aanbeveling heeft geen directie gevolgen voor burgers
en bedrijven. Er zal naar alle verwachting wel sprake zijn van administratieve lasten
voor de lidstaten, medeoverheden, decentrale overheden en met name LOCC-KCR2. Zo zullen
de landen verantwoordelijk zijn voor het actualiseren van het landenprofiel, het inrichten
van de cel voor gastlandondersteuning en zullen de relevante actoren op de hoogte
moeten zijn van het Uniemechanisme en van de relevante internationale richtsnoeren.
Momenteel ontbreekt het aan een impact assessment om de regeldruk daadwerkelijk goed
te kunnen kwantificeren. Het kabinet verzoekt de Commissie om de gekwalificeerde regeldruk
zo volledig mogelijk in kaart te brengen.

De mededeling bevat geen voorstellen die van invloed zullen zijn op de concurrentiekracht
of de geopolitieke positie van de EU.