Brief regering : Nota van Uitgangspunten concessies Friese Waddenveren vanaf 2029
23 645 Openbaar vervoer
Nr. 830
BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN INFRASTRUCTUUR EN WATERSTAAT
Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal
Den Haag, 8 oktober 2024
Goede bereikbaarheid van de Waddeneilanden is een basisvoorziening voor bewoners en
bezoekers van de eilanden. Voor het personenvervoer tussen het vasteland en de Friese
Waddeneilanden heeft het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (hierna: IenW)
vervoerconcessies verleend. De huidige concessies lopen af in 2029. IenW treft momenteel
voorbereidingen om ook in de periode vanaf 2029 een goede bereikbaarheid van de Friese
Waddeneilanden te garanderen. Op 20 december jl. is de Kamer voor het laatst schriftelijk
geïnformeerd over de voortgang.1 In die brief is aangegeven dat er een marktanalyse is uitgevoerd, om te bepalen wat
marktpartijen met en zonder concessie kunnen bieden. Uit die marktanalyse is gebleken
dat concessieverlening voor de Friese Waddenveren nodig is, onder meer omdat het aanbod
vanuit de vrije markt naar verwachting kwalitatief en kwantitatief onvoldoende zal
zijn en omdat sturing op het aanbod, tarieven en inspraak van overheden en consumentenorganisaties
in een vrije marktsituatie niet gegarandeerd is. Op basis van de conclusies van de
marktanalyse is besloten voor de Friese Waddenveren vanaf april 2029 opnieuw een of
meerdere concessies te verlenen.
Start concessieverlening
IenW heeft het voornemen om, net als in de huidige situatie, twee concessies voor
de Friese Waddenveren vanaf 2029 te verlenen: de verbindingen van en naar Vlieland
en Terschelling in een vervoersconcessie Waddenveren West en de verbindingen van en
naar Ameland en Schiermonnikoog in een vervoersconcessie Waddenveren Oost. De concessieverlening
gaat in een aantal stappen:
• een Nota van Uitgangspunten (hierna: NvU) waarin de beleidsdoelen van de nieuwe concessies
worden uitgewerkt en uitgangspunten worden geschetst voor het verdere concessieverleningsproces;
• een Programma van Eisen (hierna: PvE) waarin de NvU wordt vertaald in concrete vervoerseisen,
bijvoorbeeld op het gebied van de dienstregeling, kwaliteit en tarieven; en
• de totstandkoming van de uiteindelijke concessies na de aanbestedingsprocedure.
In het voorjaar van 2024 heeft IenW een concept NvU voor de nieuwe concessies opgesteld.
Deze concept NvU heeft van 5 maart tot en met 27 mei 2024 opengestaan voor consultatie.
Deze consultatieperiode is op verzoek van de Kamer met twee weken verlengd. In totaal
zijn 151 consultatiereacties binnengekomen. Daarnaast heeft IenW op verzoek negen
adviesbrieven ontvangen van betrokken gemeenten, provincies, consumentenorganisaties
en het Omgevingsberaad Waddengebied. IenW is dankbaar voor de binnengekomen reacties,
omdat deze een goed inzicht bieden in wat voor de betrokken stakeholders van belang
is en de NvU versterken. In de afgelopen periode zijn de consultatiereacties in de
NvU verwerkt. Daarnaast is een reactienota opgesteld, waarin op hoofdlijnen wordt
ingegaan op de consultatiereacties en de wijze waarop deze in de NvU een plek hebben
gekregen. Beide stukken worden met deze brief aan de Kamer aangeboden. Hieronder wordt
een aantal belangrijke aandachtspunten uit beide stukken kort toegelicht. Tot slot
worden de vervolgstappen geschetst.
Aandachtspunten in de Nota van Uitgangspunten en reactienota
Levensaderfunctie
Vrijwel alle consultatiereacties wijzen op het grote belang van de veerverbindingen
voor de leefbaarheid van de Waddeneilanden. De veerverbindingen worden meermaals de
levensader van de eilanden genoemd. De eilandbewoners zijn ervan afhankelijk voor
het ontmoeten van familie en vrienden, voor het bereiken van belangrijke voorzieningen
op het vasteland (zoals ziekenhuizen) en voor de aanvoer van levensmiddelen. IenW
erkent dit belang en heeft in reactie op de consultatie de aspecten bereikbaarheid,
levensaderfunctie en leefbaarheid expliciet in de NvU benoemd. Ook is nu in de NvU
opgenomen dat in het PvE een minimale dienstregeling zal worden uitgewerkt die recht
doet aan de levensaderfunctie die de veerbindingen voor de Waddeneilanden hebben.
Rechten voor eilandbewoners
In het verlengde van het bovenstaande hebben veel respondenten gevraagd om in de NvU
de rechten voor eilandbewoners te expliciteren ten opzichte van overige reizigers
die van de veerverbindingen gebruik maken. Twee thema’s worden in dit verband genoemd:
voorrang op de overtocht en extra tariefkorting. In de concept NvU kwamen deze thema’s
nog onvoldoende aan bod. Daarom is de NvU hierop aangepast. Als het gaat om voorrang
op de overtocht wil IenW tot een bepaald tijdstip voor de afvaart een aantal autoplekken
gereserveerd houden voor eilandbewoners. Als het gaat om extra tariefkorting is in
de NvU vastgelegd dat eilandbewoners een aanvullende korting moeten krijgen, bovenop
de reeds bestaande korting voor frequente reizigers. Beide thema’s zullen in het PvE
nader worden uitgewerkt.
Budgetneutraliteit
Veel respondenten hebben gevraagd om budgetneutraliteit als uitgangspunt los te laten.
Budgetneutraliteit betekent dat de nieuwe concessies inpasbaar zijn binnen de huidige
financiële kaders op de begroting. Op dit moment wordt er voor de twee concessies
geen subsidie beschikbaar gesteld. Verschillende stakeholders hebben gevraagd om dat
voor de nieuwe concessies wel te doen, bijvoorbeeld om de tarieven te verlagen. Daartoe
is echter geen financiële ruimte op de begroting. IenW kan budgetneutraliteit dus
niet als uitgangspunt loslaten.
Inspraak van betrokken stakeholders
Veel respondenten willen dat provincies, gemeenten, consumentenorganisaties en inwoners
beter worden betrokken, zowel gedurende de looptijd van de nieuwe concessies als bij
het verdere concessieverleningsproces. Op beide punten is de NvU aangescherpt. Inspraak
gedurende de looptijd van de concessies vindt in de huidige concessies plaats met
een adviesrecht van decentrale overheden en consumentenorganisaties op het jaarlijkse
vervoerplan dat de rederijen maken. In dat vervoerplan wordt bijvoorbeeld de dienstregeling
uitgewerkt. In lijn met de wens van de stakeholders zal IenW het comply or explain-principe van het huidige vervoerplanproces handhaven. Dit betekent dat de rederij
de aanbevelingen alleen naast zich neer kan leggen als dit kan worden onderbouwd.
Daarnaast zal IenW onderzoeken of dit kan worden aangevuld met een adviesrol richting
het ministerie. Tot slot zal IenW met de gemeenten en consumentenorganisaties bekijken
hoe de gemeenteraden en de achterban van de consumentenorganisaties beter kunnen worden
betrokken bij het jaarlijkse vervoerplanproces.
In reactie op de consultatie wil IenW meer regionale en lokale inspraak in het verdere
concessieverleningsproces mogelijk maken. In aanloop naar de aanbestedingsprocedure
zal (net als bij de totstandkoming van de NvU) een openbare consultatie gehouden worden
over het concept PvE en zullen er informatiebijeenkomsten op de Waddeneilanden worden
georganiseerd, om de eilandbewoners te informeren en vragen te beantwoorden. Het bestaande
participatieplan2 wordt momenteel in overleg met de eilandgemeenten geactualiseerd en zal daarna openbaar
worden gemaakt.
Raakvlak MIRT-verkenning Bereikbaarheid Ameland
Veel consultatiereacties gaan in op de vaargeul tussen Holwert en Ameland en de MIRT-verkenning
bereikbaarheid Ameland waarvoor IenW voorbereidingen heeft getroffen. Op dit moment
is er nog geen startbeslissing genomen over de MIRT-verkenning. Na een besluit van
de Minister over de startbeslissing zal de Kamer spoedig geïnformeerd worden.
Vervolgproces
In de komende periode gaat IenW aan de slag met het vertalen van de NvU in concrete
vervoerseisen voor het PvE. De planning is om een concept PvE begin 2025 af te ronden
en deze in het tweede kwartaal van 2025 te consulteren. Het PvE zal met de Kamer worden
gedeeld nadat de consultatie is afgerond en de binnengekomen reacties zijn verwerkt.
Vervolgens zal de formele aanbesteding starten en zal worden toegewerkt naar de uiteindelijke
concessieteksten. Gunning van de nieuwe concessies is voorzien in de tweede helft
van 2026. Vanzelfsprekend is er de mogelijkheid en bereidheid om over de NvU en het
verdere concessieverleningproces met de Kamer in gesprek te gaan.
De Staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat,
Ch.A. Jansen
Ondertekenaars
-
Eerste ondertekenaar
C.A. Jansen, staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat