Brief regering : Reactie op verzoek commissie over een nadere toelichting op uitvoering van de motie van het lid De Roon over een plan om de exportcontroles naar Iran op te voeren (Kamerstuk 36410-V-44)

Nr. 5
BRIEF VAN DE MINISTER VOOR BUITENLANDSE HANDEL EN ONTWIKKELINGSHULP EN STAATSSECRETARIS
FINANCIËN

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 2 oktober 2024

De vaste commissie voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingshulp heeft op 13 juni
2024 het kabinet verzocht om een extra onderbouwing te geven ten aanzien van de in
een eerdere brief aangegeven uitvoering van de motie van het lid De Roon (Kamerstuk
36 410 V, nr. 44) over een plan om exportcontroles naar Iran op te voeren (Kamerstuk 36 410 V, nr. 85). Middels deze brief komt het kabinet aan dit verzoek tegemoet.

Handhaving sanctiemaatregelen door de Douane

De Douane houdt toezicht op de naleving van de sanctiemaatregelen als het gaat om
de in-, door- en uitvoer van goederen. Dit doet de Douane onder meer aan de hand van
eigen analyses en ontvangen signalen van douanediensten uit andere lidstaten.

Het handhaven van de sanctiemaatregelen door de Douane gebeurt op verschillende manieren.
Zo beoordeelt de Douane de in- en uitvoeraangiften van vracht- en koerierszendingen
en controleert de Douane zendingen die geraakt worden door de vanwege de sancties
ingestelde risicoprofielen. Wanneer er naar aanleiding van een controle twijfels rijzen
of er met een zending mogelijk sanctiemaatregelen worden overtreden, dan wordt een
zending stopgezet en voorgelegd bij de Centrale Dienst In- en Uitvoer (CDIU) van de
Douane.

Wanneer de CDIU vaststelt dat er sprake is van een vermoedelijke overtreding van de
sancties, draagt hij de zaak over aan het Team Precursoren, Strategische goederen
en Sanctiewetgeving (POSS) van de Douane. Dit team stelt vervolgens nader onderzoek
in naar deze zendingen. Daarnaast stelt Team POSS toezichtonderzoeken in bij bedrijven
om na te gaan of de sancties worden nageleefd. Indien er bij overgedragen zaken of
toezichtonderzoeken daadwerkelijk sanctieovertredingen worden geconstateerd, legt
Team POSS deze voor aan het OM. Het OM bepaalt vervolgens op welke wijze de geconstateerde
sanctieovertredingen worden afgedaan.

Ook is de Douane alert op het tegengaan van omzeiling van sanctiemaatregelen door
het vervoeren van gesanctioneerde goederen via zogenaamde uitwijklanden. Hiertoe heeft
de Douane specifieke risicoprofielen ingesteld die gericht zijn op het opsporen van
omzeiling. Wanneer een zending geraakt wordt door een omzeilingsprofiel dan wordt
aan de hand van documenten, zoals de factuur, gecontroleerd of de goederen een eindgebruiker
in het aangegeven land hebben, of dat ze eigenlijk bestemd zijn om naar een gesanctioneerd
land vervoerd te worden.

Op Europees niveau werkt de Douane samen met de Europese Commissie en andere lidstaten
om signalen die mogelijk op omzeiling wijzen uit te wisselen en te analyseren. Onder
andere deze signalen worden gebruikt om de risicoprofielen ten aanzien van omzeiling
aan te scherpen. Dit is een continu proces met als doel om omzeiling van de sanctiemaatregelen
zoveel mogelijk tegen te gaan.

Redenen om handhavingsstrategie aan te passen

De handhaving door de Douane is gebaseerd op risicobeheersing. De aard en omvang van
de risico’s bepalen de gerichte inzet van handhavingsinstrumenten. De handhaving kent
verschillende instrumenten die in tijd en in werking kunnen verschillen en die elkaar
aanvullen of versterken om het beoogde effect te bereiken. Zo geeft de Douane vorm
aan een gelaagde handhaving.

Wanneer nieuwe sanctiemaatregelen worden ingesteld, past de Douane op basis hiervan
de handhavingsstrategie aan. Dit is bijvoorbeeld gebeurd in juli 2023 nadat door de
Europese Unie nieuwe beperkende maatregelen tegen Iran werden ingesteld vanwege de
militaire steun van Iran aan Syrië en Rusland. Deze maatregelen zien onder andere
op een uitvoerverbod vanuit de EU voor onderdelen die worden gebruikt bij de bouw
en productie van onbemande luchtvaartuigen (UAV’s).

Daarnaast scherpt de Douane de handhavingsstrategie aan wanneer de organisatie signalen
heeft dat de risico’s op het schenden van de sanctiemaatregelen groter of kleiner
zijn geworden. Dergelijke signalen kunnen vanuit de Douane zelf komen, bijvoorbeeld
omdat er tijdens controles meer of minder bevindingen worden gedaan. Ook ontvangt
de Douane signalen vanuit douanediensten uit andere landen, de Europese Commissie
of andere (overheids-) organisaties in Nederland.

In het geval van het handhaven van de sanctiemaatregelen tegen Iran heeft dit in de
eerste helft van 2024 geresulteerd in het aanscherpen van de risicoprofielen voor
briefpost, postpakketten, vrachtladingen en koerierszendingen naar Iran. Wanneer risicoprofielen
worden aangescherpt, betekent dit in de praktijk dat meer of gerichter zendingen worden
gecontroleerd.

De exacte manier waarop de Douane invulling geeft aan de handhavingsstrategie met
betrekking tot de sanctiemaatregelen tegen Iran kan de Douane niet openbaar maken.
Dit geeft partijen die moedwillig de sanctiebeperkingen willen overtreden mogelijk
meer inzicht in stappen die zij kunnen zetten om dit succesvol te doen. Dat is iets
wat het kabinet uiteraard zoveel mogelijk wil voorkomen.

Wel kan worden gezegd dat het aanscherpen van risicoprofielen van zendingen naar Iran
niet heeft geresulteerd in dusdanige bevindingen dat het handhavingsniveau ten aanzien
dergelijke zendingen blijvend is aangepast.

De Douane blijft alert op de handhaving van de sanctiemaatregelen tegen Iran. Wanneer
de Douane hiertoe signalen heeft, zal de organisatie het handhavingsniveau aanpassen.

De Minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingshulp, R.J. Klever

De Staatssecretaris van Financiën,
N. Achahbar