Brief regering : Recente rapporten van het Nationaal Klimaat Platform

Nr. 1404
BRIEF VAN DE MINISTER VOOR KLIMAAT EN ENERGIE

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 17 juni 2024

Het Nationaal Klimaat Platform (NKP) is in november 2022 opgericht om de maatschappelijke
betrokkenheid bij klimaatbeleid vergroten. Het platform functioneert onafhankelijk
en signaleert de kansen en knelpunten die burgers en ondernemers ervaren binnen de
klimaat- en energietransitie en adviseert gevraagd en ongevraagd aan de Minister voor
Klimaat en Energie. In de afgelopen periode heeft het NKP waardevolle adviezen met
het kabinet gedeeld. Middels deze brief informeer ik u over deze adviezen en deel
ik de overige activiteiten van het NKP waarmee zij bijdraagt aan de transitie1.

Het mandaat van het Nationaal Klimaat Platform

Het Nationaal Klimaat Platform is ondergebracht bij het Overlegorgaan voor de Fysieke
leefomgeving met Kees Vendrik als voorzitter van het platform. Een van de kerntaken
van het NKP is het signaleren en agenderen van ontwikkelingen in de samenleving die
van belang zijn voor het klimaat- en energiebeleid. Twee keer per jaar worden die
signalen thematisch gebundeld en geagendeerd bij de Minister voor Klimaat en Energie2 in een signalenrapport. Voor het ophalen van de signalen is het NKP doorlopend in
gesprek met burgers en bedrijven. Ze gaan op werkbezoek en organiseren bijeenkomsten
om de dialoog te voeren over grote klimaatthema’s, waaronder toekomstperspectieven
voor de landbouw, verduurzaming van de amateursport en de ontwikkeling van het lokale
energiesysteem. Met zeswekelijkse webinars wordt kennis over tal van thema’s gedeeld
voor zowel burgers, mkb als andere organisaties.

Het NKP heeft mandaat gekregen om ook verbinding te leggen met burgers die enige afstand
tot het onderwerp klimaat voelen. Dat doet het NKP door zelf de wijken in te gaan,
gesprekken te voeren met jongeren op mbo’s, maar bijvoorbeeld ook door organisaties
als «Sterk uit Armoede» en de «Alliantie Inclusieve energietransitie» nauw te betrekken.
Afgelopen december 2023 organiseerde het NKP «de Top van Onderop», een vrij toegankelijk
en landelijk evenement waar initiatieven uit de samenleving centraal stonden. Bijna
400.000 mensen bekeken de live-TV registratie van het evenement bij de KRO/NCRV.

Ik zal hieronder achtereenvolgens ingaan op twee signalenrapporten van het NKP en
twee losstaande adviezen die ze de afgelopen periode heeft uitgebracht.

Signalenrapporten

Daadkracht is nodig voor draagvlak

Eind juni 2023 heeft het NKP haar eerste signalenrapport gepubliceerd. Het rapport
heet «Daadkracht en draagvlak» omdat uit verschillende onderzoeken blijkt dat er veel
draagvlak is voor klimaatbeleid, maar dat dat dit draagvlak voor veel burgers en ondernemers
afhangt van de mate van duidelijkheid en daadkracht die de overheid laat zien. Het
NKP komt met drie overkoepelende signalen: 1) Maatschappelijke initiatieven worden
onvoldoende op waarde geschat; 2) Nog niet iedereen kan meedoen; 3) Ook ondernemers
vragen om perspectief en een consistent beleid.

Het NKP adviseert om maatschappelijke initiatieven beter te ondersteunen. Het NKP
heeft dit advies vervolgens zelf verder opgepakt en is met een voorstel gekomen over
hoe die ondersteuning eruit kan zien. Hier kom ik later in deze brief nog op terug.

Het tweede signaal is dat nog niet iedereen mee kan doen. Voor het kabinet staat het
voorop dat iedereen mee moet kunnen doen in de klimaattransitie. Daarom heeft het
kabinet verschillende maatregelen genomen om huishoudens met een kleine beurs te ondersteunen.
Bijvoorbeeld door hen voor 0% rente te laten lenen uit het warmtefonds, door prestatieafspraken
te maken met woningbouwcorporaties en particuliere verhuurders om EFG-labels uit te
faseren, en door meer geld beschikbaar te stellen voor energiecoaches en -fixers (Kamerstuk
29 023, nr. 511).

Het derde signaal uit dit signalenrapport kwam van ondernemers. Zij hebben geen bezwaar
tegen een ambitieus klimaatbeleid, mits dit beleid consistent is en een duidelijk
handelingsperspectief biedt. Onder andere het Nationaal Programma Energiesysteem,
de nieuwe Energiewet en het nieuwe Klimaatplan 2025–2035 voorzien deels in die behoefte
aan meer consistentie. Het kabinet werkt ook aan het begrijpelijker en eenvoudiger
maken van het geheel aan regelingen en programma’s voor het mkb. Deze ondersteuning
is op dit moment verdeeld over vijf ministeries en ten minste 37 regelingen. Om deze
ondersteuning effectiever en efficiënter te maken wordt onder leiding van de Minister
van Economische Zaken en Klimaat gewerkt aan een analyse van het huidige beleid, daarbij
komt een set aanbevelingen hoe deze ondersteuning concreet verbeterd kan worden (zie
Kamerbrief over verduurzaming van het mkb, Kamerstuk 32 637, nr. 640). Deze aanbevelingen worden eind 2024 verwacht.

Meer aandacht voor het lokale energiesysteem

In november 2023 publiceerde het Nationaal Klimaat Platform haar tweede signalenrapport
«Basis in balans», waarmee het aandacht vraagt voor het lokale energiesysteem. Het
NKP signaleert dat de ontwikkeling van het decentrale deel van het energiesysteem
achterloopt op het centrale energiesysteem. Dat is problematisch, zegt het NKP, omdat
de netcongestie verergert, de groei van elektrisch rijden vertraagt, collectieve initiatieven
voor lokale energie stilvallen en klimaatrechtvaardigheid onder druk komt te staan.
Onvoldoende aandacht voor de lokale transitie ondermijnt het draagvlak voor de gehele
transitie, zegt het NKP.

Het NKP geeft drie concrete aanbevelingen: 1) beloon versnelling door de inzet van
omgevings- en leefbaarheidsfondsen bij grote infrastructurele energieprojecten (zodat
mensen die hinder ondervinden van werkzaamheden voor het centrale energiesysteem,
ook voordelen ervaren in hun directe omgeving, bijvoorbeeld omdat hun eigen wijk versneld
verduurzaamd wordt); 2) veranker lokale systeemintegratie in het Nationaal Plan Energiesysteem;
en 3) bevorder energiehubs op bedrijventerreinen.

Het Kabinet heeft op deze drie domeinen stappen gezet. Wat betreft leefbaarheidsfondsen,
wijs ik graag op de gebiedsinvesteringen in het kader van de Aanvullende routekaart
windenergie op zee. Om de aanlanding van het net op zee verantwoord in te passen,
heeft het kabinet in 2022 € 500 miljoen gereserveerd voor gebiedsinvesteringen die
de leefkwaliteit in de omgeving van aanlandlocaties versterken (Kamerstuk 33 561, nr. 53).

De doorvertaling van het Nationaal Plan Energiesysteem naar de regio vindt plaats
door nieuwe interbestuurlijke afspraken over de gewenste decentrale ontwikkelingen
van het energiesysteem. Die afspraken gaan over de systeemopgave regionaal, het oplossen
van knelpunten en de manier van samenwerken. Hierbij is oog voor zowel de betaalbaarheid
als de betrouwbaarheid van het energiesysteem. Hierbij wordt ook verder uitvoering
gegeven aan de hoofdkeuze «samen sturen» in het NPE.

Voor energiehubs op bedrijventerreinen worden meerdere acties ondernomen. Zowel in
het kader van het Landelijk Actieprogramma Netcongestie en het Programma Verduurzaming
Bedrijventerreinen als met behulp van het Stimuleringsprogramma energiehubs dat de
ontwikkeling van pilots faciliteert. Hierover heb ik recentelijk een brief met uw
Kamer gedeeld (Kamerstuk 32 813, nr. 1398).

Adviezen NKP

Meer ondersteuning voor maatschappelijk initiatief

Het NKP heeft naar aanleiding van haar eerste signalenrapport haar voorstel voor een
Nationaal Programma Maatschappelijk Initiatief gepresenteerd. Burgers en ondernemers
tonen dat ze in staat zijn om samen te bouwen aan bestaanszekerheid en eigenaarschap
van energie. Het NKP constateert echter dat nog te veel initiatief van burgers strandt
vanwege juridische en financiële belemmeringen. Deze maatschappelijke daadkracht krijgt
nog niet de erkenning die het verdient en dit schaadt het draagvlak volgens het NKP.

Het voorstel heet «Lokale daadkracht versterkt» en gaat specifiek over initiatief
binnen het energiedomein. Het voorstel bevat vijf actielijnen waarop extra inzet nodig
is: 1) ontwikkel van nieuwe vormen van lokale collectiviteit, 2) versterk de juridische
positie van burgerinitiatieven, 3) ondersteun initiatieven met laagdrempelig beschikbare
expertise en standaardisering, 4) versterk de uitvoeringskracht, en 5) signaleer en
leer van de uitvoeringspraktijk.

Het programma bevat opties en ideeën voor een Nationaal Programma waar, volgens het
NKP, 100 miljoen euro voor nodig is. Ik ben het ermee eens dat initiatiefnemers nog
lang niet altijd de aandacht krijgen die ze verdienen. Eerder schetste ik in de «Visie
op burgerbetrokkenheid bij de energietransitie» (Kamerstuk 32 813, nr. 1231) en recent nog in mijn reactie op de initiatiefnota van het lid Kröger over «Energie
met elkaar: Energiecoöperaties als hart van ons energiesysteem» (Kamerstuk 36 532, nr. 2) de eerste contouren om maatschappelijke initiatieven op het gebied van energie te
versterken. Belangrijk blijft de inzet op diversiteit in initiatieven, en het verlagen
van drempels waar initiatiefnemers tegenaan lopen.

Gezien de huidige demissionaire status van het kabinet en het voornemen om het nieuwe
kabinet nog voor de zomer te installeren, laat ik het aan mijn opvolger om inhoudelijk
reactie te geven op het programmavoorstel.

Maak duurzaam gedrag het nieuwe normaal

Op verzoek van het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat heeft het NKP advies
uitgebracht voor het Klimaatplan 2025–2035. Het NKP heeft hiervoor tijdens twee bijeenkomsten
gesprekken gevoerd met ca. 100 burgers en tevens interviews gehouden met een aantal
maatschappelijke organisaties.3 In de gesprekken met deze burgers is hen gevraagd: «geef een beeld wat de samenleving
kan doen aan de verduurzaming van eten, van reizen, van wonen en van spullen gebruiken
(consumeren)».

Het NKP heeft vier rode draden uit de gesprekken en interviews gehaald: 1) maak duurzaam
gedrag meer vanzelfsprekend, tastbaar en zichtbaar, 2) versterk lokale en collectieve
acties, 3) geef vaker en nadrukkelijker aan welk gedrag (on)wenselijk is, en 4) meer
differentiatie in het beleid. De kern van deze rode draden is dat duurzaam gedrag
volgens burgers het nieuwe normaal moet worden.

Het schrijfproces voor het Klimaatplan is nu in volle gang. Hiervoor wordt geput uit
de adviezen van het NKP. Het Klimaatplan zal een perspectief bevatten op een klimaatneutrale
samenleving in 2050. Voor het opstellen van dit perspectief zal gebruik gemaakt worden
van de richtinggevende waarden (zoals rechtvaardigheid) die ook onderdeel zijn van
de aanbevelingen van het NKP. Ook zal het Klimaatplan een aantal uitgangspunten formuleren
voor toekomstig klimaatbeleid. Mede op basis van het NKP advies wordt «Ruimte laten
voor maatschappelijk initiatief» onderzocht als een van deze uitgangspunten. In de
contourenbrief over het klimaatplan (Kamerstuk 32 813, nr. 1311) staat ook dat het demissionaire kabinet voornemens is in het Klimaatplan meer aandacht
te hebben voor duurzaam gedrag en wat daarvoor nodig is van overheid en bedrijfsleven.

De internetconsultatie voor het ontwerpKlimaatplan vindt dit najaar plaats. Hierover
zal uw Kamer nader worden geïnformeerd. Besluitvorming over het definitieve Klimaatplan
staat gepland voor begin 2025.

Tot slot

Het NKP heeft zichzelf in korte tijd op de kaart gezet. Veel partijen weten het platform
inmiddels goed te vinden. Via hun rapporten en adviezen delen zij duidelijke boodschappen
over wat er vanuit het Rijk nodig is voor de versnelling van de klimaat- en energietransitie
bij burgers en mkb. Het NKP biedt daarmee een aanvullend perspectief omdat zij een
brede doorsnee van de samenleving weet te bereiken en een continue dialoog voert over
wat burgers en bedrijven nodig hebben om mee te kunnen doen.

Het NKP zal de komende periode nog meer aandacht besteden aan «het stille midden»
door actief kwetsbare wijken in te gaan en in gesprek te gaan met bewoners en hun
«lokale helden». Ik onderstreep het belang om ook deze groep goed te betrekken in
de dialoog. Ook zal het NKP de komende periode een scherper beeld schetsen van de
kansen en knelpunten die kleine ondernemers ervaren in de energie- en klimaattransitie.
Verder publiceert het NKP op 18 juni a.s. een nieuw signalenrapport «Bouwstenen voor
bestaanszekerheid» waarin centraal staat hoe klimaatbeleid zou kunnen bijdragen aan
de bestaanszekerheid van kwetsbare burgers en ondernemers. Ook publiceert het NKP
medio juni een advies over het verduurzamen van sportaccommodaties, zodat de energierekening
voor amateursportverenigingen betaalbaar blijft en sporten voor iedereen bereikbaar.
Dat is volgens het NKP een effectieve manier om mensen te bereiken die zich minder
betrokken voelen bij de transitie.

Ik wil het NKP bedanken voor hun adviezen de afgelopen tijd en laat het aan mijn opvolger
om verder met de adviezen van het NKP aan de slag te gaan.

De Minister voor Klimaat en Energie, R.A.A. Jetten