Brief regering : Fenomeenanalyse 'memes, een online wapen van extreem rechts'

Nr. 219
BRIEF VAN DE MINISTER VAN JUSTITIE EN VEILIGHEID

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 21 mei 2024

De normalisering van (rechts)extremistisch gedachtegoed is zorgelijk. In het Dreigingsbeeld
Terrorisme Nederland van mei en december 20231 is hier uitgebreid aandacht aan besteed. Ten eerste kan de normalisering van extremistisch
gedachtegoed leiden tot racisme, uitsluiting en discriminatie van minderheden en andersdenkenden.
Dit tast de sociale cohesie aan en kan de democratische rechtsorde op termijn ondermijnen.
Ten tweede bestaat het risico dat verspreiding van dergelijk gedachtegoed inspireert
tot geweldpleging.

Hierbij bied ik u de fenomeenanalyse «Memes, als online wapen» van de Nationaal Coördinator
Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) aan.2 Een meme is een idee, uiting of mening gevat in tekst of in een plaatje zoals bijvoorbeeld
een foto of een gif-bestand die online wordt gekopieerd en verspreid. In de analyse
wordt een antwoord gegeven op de vraag welke rol memes in Nederland hebben voor de
verspreiding van extreemrechts gedachtengoed en de impact daarvan voor de nationale
veiligheid.3 Het doel van deze fenomeenanalyse is om bij te dragen aan het herkennen, begrijpen
en duiden van memes. Er is onderzocht wat memes zijn, hoe ze worden verspreid en welke
vormen, functies en effecten ze hebben.

De conclusies uit de analyse zullen betrokken worden bij de verdere uitwerking van
de Versterkte aanpak online4 en de Nationale Extremismestrategie 2024–20295. Deze strategie schetst een overzicht en de kaders voor de beleidsinzet op extremisme,
waaronder ook de inzet op weerbaarheid.

Conclusies

Extreemrechtse memes zijn tegenwoordig overal op het internet aanwezig. Het is een
belangrijk online communicatiemiddel voor extreemrechtse groepen en personen. Memes
worden vanuit de extreemrechtse online subcultuur verspreid naar diverse sociale media
platformen. Ze bereiken daar vooral jongeren die online actief zijn en die in eerste
instantie niet bereikt kunnen worden. Door de vereenvoudigde boodschap in memes bestaat
het risico dat deze jongeren toch geïnteresseerd raken in het extreemrechtse gedachtegoed.

Hoe meer contentmoderatie er op een platform plaatsvindt, hoe subtieler de extreemrechtse
boodschap in de meme verpakt moet zijn. Alleen zo kan een meme met extreemrechtse
boodschap de grotere platformen bereiken, de moderatie omzeilen en uiteindelijk een
groter publiek aanspreken en hiermee de boodschap normaliseren. Daarentegen komen
in besloten rechts-extremistische online groepen waar moderatie ontbreekt geregeld
expliciete boodschappen en gewelddadige memes voor.

Extreemrechtse memes hebben als communicatiemiddel vier functies. Er zijn vermakelijke memes waarbij humor en esthetiek voorop staat. Daarnaast zijn er memes die informatief gebruikt worden, bijvoorbeeld in onderlinge communicatie binnen een groep. Er zijn
wervende memes die tot doel hebben om een extreemrechtse boodschap uit te dragen en nieuwe
personen te interesseren voor de extreemrechtse ideologie. En als laatste zijn er
extremistische memes waarbij de inhoud vergaande radicalisering en extremisme of zelfs terrorisme
beoogt en verheerlijkt.

De rol van extreemrechtse memes kan niet worden afgedaan als onbeduidend. Het gebruik
van memes door extreemrechtse groepen of personen is een belangrijk online communicatiemiddel
en wordt op diverse manieren en met verschillende functies ingezet. De inzet draagt
bij aan de normalisering van extreemrechts gedachtegoed, (online) groeps- en identiteitsvorming
en in een enkel geval tot mogelijke inspiratie voor geweld of ander extremistisch
handelen.

Tot slot

Ik zal me blijven inzetten om rechts-extremistische content en radicalisering online
tegen te gaan. Het is noodzakelijk om een vuist te blijven maken tegen de normalisering
van het rechts-extremistisch gedachtegoed. Deze analyse draagt hieraan bij en is zeer
nuttig voor professionals die zich bezighouden met het tegengaan van rechts-extremistische
radicalisering. Ik zal deze dan ook actief verspreiden, zowel lokaal, nationaal als
internationaal.

De Minister van Justitie en Veiligheid,
D. Yeşilgöz-Zegerius