Brief regering : Reactie op verzoek van het lid Wilders, gedaan tijdens de Regeling van Werkzaamheden van 28 maart 2024, over het bericht dat volgens de Tsjechische geheime dienst Rusland cash betaalde aan Nederlandse en Europese politici

Nr. 208 BRIEF VAN DE MINISTER VAN BINNENLANDSE ZAKEN EN KONINKRIJKSRELATIES

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 1 april 2024

Uw Kamer heeft mij donderdag 28 maart jongstleden verzocht in te gaan op het artikel
in het Algemeen Dagblad waarin bericht werd dat volgens de Tsjechische geheime dienst
Rusland cash betaalde aan Nederlandse en Europese politici en op de berichtgeving
die daarop volgde in diverse Nederlandse en internationale media. Met deze brief reageer
ik op dat verzoek.

Open waar het kan, gesloten waar het moet

Heimelijke beïnvloeding is vaak onzichtbaar voor de samenleving, maar kan grote schade
toebrengen aan onze open manier van samenleven. Het ondermijnt de democratie en vormt
een bedreiging voor de nationale veiligheid. Onze inlichtingendiensten waarschuwen
al langere tijd dat inmengingsactiviteiten van andere landen in toenemende mate een
bedreiging vormen.1 Het bericht dat de Tsjechische regering naar buiten heeft gebracht, sluit aan bij
hetgeen waarvoor de inlichtingendiensten al langere tijd waarschuwen.

Het is goed dat hierover een debat wordt gevoerd en dat we ons bewust zijn van de
risico’s van heimelijke beïnvloeding. Ik hecht eraan om u zo openbaar mogelijk te
informeren.

Een groot deel van het werk van de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD)
verhoudt zich echter slecht tot het voeren van een openbaar debat. Voor dit deel van
het werk van de dienst is het van doorslaggevend belang dat geheimhouding en bronbescherming
zijn gewaarborgd, ook in het onderzoek naar heimelijke beïnvloedingsactiviteiten door
statelijke actoren. Ingaan op specifieke zaken kan het werk van de diensten daarom
schaden en daarmee de nationale veiligheid.2 De parlementaire verantwoording over het werk van onze diensten vindt plaats in de
Commissie voor de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CIVD). Dit laat onverlet het
belang van het voeren van het debat over heimelijke beïnvloeding. Oftewel: open waar
het kan, gesloten waar het moet.

Deze brief begint met een toelichting op de berichtgeving. Daarna wordt er op de rol
en handelingsopties van de AIVD bij heimelijke beïnvloeding ingegaan. Tot slot gaat
de brief in op de weerbaarheid van het verkiezingsproces en de financiering van politieke
partijen. Daarbij wordt er onderscheid gemaakt tussen mijn rol als Minister van Binnenlandse
Zaken en Koninkrijksrelaties, de rol van uw Kamer en de rol van het Europees Parlement
in het (financieel) toezicht op politieke partijen in het Nederlandse en Europees
Parlement.

Toelichting op de berichtgeving

Verklaring van de Tsjechische regering

Op woensdag 27 maart jl. heeft de Tsjechische regering bij monde van premier Petr
Fiala een verklaring uitgebracht dat de Tsjechische regering besloten heeft om drie
entiteiten op te nemen op hun nationale sanctielijst vanwege beïnvloedingsoperaties
die zij op Tsjechisch grondgebied hebben uitgevoerd.

Het betreft twee natuurlijke personen en één rechtspersoon. De eerste gesanctioneerde
persoon is Viktor Medvedchuk, die vanuit Rusland een aantal beïnvloedingsactiviteiten-
of netwerken heeft geleid. Hij heeft nauwe persoonlijke banden met Vladimir Poetin.
De tweede gesanctioneerde persoon is Artem Marčevský, die ook betrokken is bij de
beïnvloedingsactiviteiten. Beide personen maakten voor de activiteiten volgens de
Tsjechische regering gebruik van het bedrijf Voice of Europe, de rechtspersoon op de sanctielijst.

Met deze stap beoogt de Tsjechische regering een pro-Russisch netwerk te treffen dat
een beïnvloedingsoperatie op hun grondgebied probeerde te ontwikkelen die ernstige
gevolgen zou hebben voor de veiligheid van Tsjechië en de Europese Unie. Het doel
van deze invloedrijke groep was volgens de verklaring het uitvoeren van acties en
activiteiten tegen de territoriale integriteit, soevereiniteit en onafhankelijkheid
van Oekraïne op het grondgebied van de Europese Unie.

De verklaring benadrukt dat de activiteiten van het netwerk zich uitstrekken tot buiten
de grenzen van de Tsjechische Republiek, dat ze ook gericht zijn op het Europees Parlement,
en dat het geheel de lange termijn inspanningen van Rusland laat zien om zich te bemoeien
met of invloed uit te oefenen op democratische processen in Europa.

Het Tsjechische Ministerie van Buitenlandse Zaken en de Tsjechische Veiligheidsinformatiedienst
hebben op hun websites verklaringen van gelijke strekking geplaatst.3 Daarin wordt vermeld dat het besluit door de regering is genomen op basis van een
voorstel van de Tsjechische Minister van Buitenlandse Zaken en dat in deze zaak nauw
is samengewerkt met de Tsjechische Veiligheidsinformatiedienst (BIS) en het Tsjechische
Bureau voor Financiële Analyse. Over het algemeen is het Bureau voor Financiële Analyse
verantwoordelijk voor de implementatie en handhaving van beperkende maatregelen. Tevens
wordt toegelicht dat het Tsjechische Ministerie van Buitenlandse Zaken besloot deze
twee natuurlijke personen en één rechtspersoon toe te voegen aan de nationale sanctielijst
voordat deze op de EU-sanctielijst zijn geplaatst om zo het doel van de beïnvloedingsoperatie
te frustreren.

In de verklaring van BIS wordt benoemd dat de activiteiten van de beïnvloedingsoperatie
gericht waren op het beïnvloeden van de verkiezingen voor het Europees Parlement en
betaald werden door Rusland. BIS geeft aan dat zij de geldstromen nauwkeurig in kaart
heeft gebracht en dat er miljoenen kronen mee gemoeid waren.

Het kabinet heeft afgelopen weekend contact gelegd met de Tsjechische autoriteiten
om te vragen of ze voornemens zijn meer informatie openbaar te maken. Daarop is geantwoord
dat dat nu niet het geval is. Hierbij wordt verwezen naar de verklaring die is afgelegd
door de premier op 27 maart jl. en de verklaringen die op de websites van het Ministerie
van Buitenlandse Zaken en BIS zijn geplaatst. Naast Tsjechië zelf zijn er in de verklaringen
geen specifieke Europese landen genoemd en daarmee ook Nederland, Nederlandse personen
of Nederlandse organisaties niet.

Betrokkenheid van de AIVD

De AIVD is door zijn Tsjechische collega’s voorafgaand aan deze publicatie geïnformeerd
over het voornemen om op woensdag 27 maart hierover publiekelijk door de Tsjechische
regering een verklaring naar buiten te brengen. Het betreft hier een eigenstandige
afweging van Tsjechische zijde om hiertoe over te gaan. Aangezien het Tsjechische
inlichtingen betreft is het aan hen om te besluiten wat wel en niet openbaar gemaakt
mag worden. Het is dan ook aan de Tsjechische geheime dienst om hier tekst en uitleg
bij te geven. De AIVD werkt in zijn onderzoeken nauw samen met diverse collega-diensten.
Waar nodig wordt nadere informatie in de vorm van vragen en antwoorden met de Tsjechische
dienst uitgewisseld. Over wat in de inlichtingenkanalen wordt besproken kunnen in
de openbaarheid geen uitspraken worden gedaan.

Berichtgeving in (internationale) media

De Tsjechische krant Deník N schrijft, op basis van diverse bronnen rondom de Tsjechische
autoriteiten, dat politici uit andere Europese landen betaling hebben ontvangen, het
gaat in totaal om zes lidstaten van de Europese Unie. Concreet zouden politici uit
Duitsland, Frankrijk, Polen, België, Nederland en Hongarije betrokken zijn. De campagne
zou bedoeld zijn om de Europese verkiezingen van juni te beïnvloeden.

In sommige publicaties heeft dit geleid tot het noemen van personen die onderdeel
zouden zijn van het beïnvloedingsnetwerk. Zo verschenen er artikelen – naast de Tsjechische
krant Deník N – in bijvoorbeeld het Duitse Der Spiegel of het Franse Le Monde. Deze
laatste krant maakte al eerder deze maand melding van Frans onderzoek naar een pro-Russische
campagne in aanloop naar de verkiezingen voor het Europese Parlement. In deze berichtgeving
worden ook namen genoemd die een link hebben met Nederland.

De Tsjechische regering heeft naast Tsjechië geen specifieke Europese landen benoemd
en daarmee ook Nederland, Nederlandse personen of Nederlandse organisaties niet. Zij
verwijzen desgevraagd naar de verklaring van de premier op 27 maart jl.

Rol en taken AIVD

De AIVD doet onderzoek naar heimelijke beïnvloeding onder de A-taak4: het verrichten van onderzoek met betrekking tot organisaties en personen die door
de doelen die zij nastreven, dan wel door hun activiteiten aanleiding geven tot het
ernstige vermoeden dat zij een gevaar vormen voor het voortbestaan van de democratische
rechtsorde, dan wel voor de nationale veiligheid of voor andere gewichtige belangen
van de staat.

Dit onderzoek van de AIVD leidt tot attributie: zo goed mogelijk vaststellen wie de
actor is en wat zijn intentie is. Als er informatie beschikbaar is van andere diensten,
dan duidt de dienst deze met eigen inlichtingen. De wettelijke mogelijkheden zijn
onlangs verruimd in de «tijdelijke wet onderzoeken AIVD en MIVD naar landen met een
offensief cyberprogramma, bulkdatasets en overige specifieke voorzieningen». Dit stelt
onze diensten nog beter in staat om Russische pogingen om onze democratie te ondermijnen,
te onderkennen. In de komende periode zal definitieve herziening van de Wet op de
Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten worden voorbereid, waarbij zal moeten worden
bezien op welke manier onze diensten zo adequaat mogelijk kunnen worden toegerust.

Dreiging heimelijke beïnvloeding

Het geopolitieke beeld in de wereld wordt steeds grimmiger en de toenemende Russische
pogingen tot heimelijke beïnvloeding, spionage en sabotage passen in dit beeld. Heimelijke
beïnvloeding ondermijnt een onafhankelijk en transparant politiek bestuurlijk bestel
en vormt daarmee een dreiging voor de nationale veiligheid. Heimelijke beïnvloeding
is daarmee volstrekt ongewenst en dient te worden tegengegaan. Rusland wil dat westerse
landen positiever over het land gaan denken en besluiten nemen die Rusland beter uitkomen.
De AIVD en andere diensten zien dat het land zich daarvoor openlijk en in het geheim
inspant. Moskou wil de westerse steun aan Oekraïne en de sancties tegen Rusland ondermijnen.
Onder de eigen bevolking wil het regime het beeld van het Westen als vijand versterken.
Met dat doel probeert het land de politieke eenheid in en tussen westerse landen te
ondermijnen, door politieke en maatschappelijke tegenstellingen (uit) te vergroten.
Rusland lijkt de economische onzekerheid en polarisatie in het publieke debat in Europa
daarbij te zien als kans.5

Om de dreiging vanuit statelijke actoren het hoofd te bieden bestaat sinds 2019 de
aanpak statelijke dreigingen. In de Kamerbrief van 28 november 2022 wordt deze aanpak
bestendigd, versterkt en verder uitgebouwd, onder coördinatie van de NCTV.6

Handelingsopties AIVD

Mocht de AIVD in zijn onderzoek naar heimelijke beïnvloeding informatie tegenkomen
die van belang is voor de opsporing of vervolging van strafbare feiten, kan de AIVD
een ambtsbericht aan het Openbaar Ministerie (OM) uitbrengen, zodat het in staat wordt
gesteld om eigenstandig een strafrechtelijk onderzoek op te starten. Indien het OM
een ambtsbericht ontvangt waarbij het vermoeden ontstaat dat een ambtsdelict is gepleegd
door een Kamerlid of bewindspersoon, treedt een protocol van het Ministerie van Justitie
en Veiligheid in werking. Op basis van de gevolgde stappen in het protocol kan de
regering besluiten om een opdracht tot vervolging te geven aan de procureur-generaal
van de Hoge Raad. Voorbeelden van ambtsmisdrijven zijn: (passieve) omkoping, verduistering,
lekken van staatsgeheime informatie.

In voorkomende gevallen kan door de AIVD een mededeling worden uitgebracht, bijvoorbeeld
aan een partijvoorzitter. Op basis van deze mededeling kan de ontvanger desgewenst
maatregelen treffen, zoals bijvoorbeeld royement uit de partij of aanzeggen van ontslag.

Indien de AIVD stuit op pogingen tot heimelijke beïnvloeding van, of bovenmatige interesse
van een buitenlandse actor ziet in bepaalde politieke organisaties of personen, kan
een «waarschuwingsgesprek» worden gevoerd met betrokken personen of vertegenwoordigers
van organisaties. Daarnaast zet de AIVD in op het vergroten van de bewustwording van
bestuurders en politici over heimelijke beïnvloeding. Zo heeft de AIVD recent nog
awareness briefings over dit onderwerp gegeven aan de fracties in uw Kamer en aan
leden van het kabinet.

Het doel is om iedereen bewust te maken van de risico’s van heimelijke beïnvloeding
in democratische processen waarbinnen zij werkzaam zijn. Aanvullend aan de awareness
briefings richting Tweede Kamerleden, heeft de AIVD contact gelegd met het Europees
Parlement met het aanbod om Nederlandse Europarlementariërs tevens te briefen.

Tot slot bestaat de mogelijkheid om informatie te declassificeren en in de openbaarheid
te brengen, mits verenigbaar met de wettelijke plicht tot geheimhouding van het werk
van de diensten zoals de bescherming van bronnen. De dienst kan hiertoe overgaan wanneer
zij dit in het belang acht van de nationale veiligheid. Hiervan is bijvoorbeeld sprake
indien het noodzakelijk is ter vergroting van de bewustwording in de samenleving van
deze dreiging en als afschrikwekkende werking jegens landen die zich schuldig maken
aan dergelijke praktijken.

De AIVD heeft daarmee een divers instrumentarium om heimelijke beïnvloeding te onderzoeken
en waar nodig de samenleving, instanties en/of personen te alerteren. U kunt ervan
uitgaan dat de AIVD doet wat nodig is.

Weerbare verkiezingen en financieel toezicht op politieke partijen

In de berichtgeving is gemeld dat het beïnvloedingsnetwerk het doel heeft om de Europese
Parlementsverkiezingen heimelijk te beïnvloeden. Dit is zorgelijk. Het verkiezingsproces
moet ongestoord verlopen, vrij van ongewenste beïnvloeding en inmenging. Tijdens de
organisatie van iedere verkiezing in Nederland worden daarom maatregelen genomen om
ons voor te bereiden op mogelijke risico’s, waaronder heimelijke beïnvloeding. Dit
betreft onder andere de organisatie van verkiezingstafels om risico’s die ondermijnend
zijn voor het verkiezingsproces met relevante partners te bespreken. Meer informatie
over deze en andere maatregelen zijn opgenomen in de Kamerbrief van 9 november jl.7

Om beïnvloeding van het kiesproces door heimelijke financiële giften aan politieke
partijen tegen te gaan, is transparantie van de financiering van politieke partijen
een essentieel onderdeel. Alleen al de schijn van belangenverstrengeling kan de democratische
rechtsstaat namelijk schaden. Om deze reden is het essentieel dat politieke partijen,
ongeacht of zij subsidie ontvangen, inzicht verschaffen in de bijdragen die zij ontvangen.
In het opstellen van regels op dit gebied wordt onderscheid gemaakt tussen Nederlandse
en Europese politieke partijen. En tussen politieke partijen, politieke fracties en
individuele politici.

Bevoegdheden Minister van BZK

Mijn eigen bevoegdheden op het gebied van de financiering van politieke partijen beperken
zich tot het toezicht op Nederlandse politieke partijen in de Eerste of Tweede Kamer,
zoals wettelijk bepaald in de Wet financiering politieke partijen (Wfpp). Ten aanzien
van deze taak is met het aanscherpen van de Wfpp het risico verkleind op beïnvloeding
van het kiesproces door heimelijke financiële giften aan Nederlandse politieke partijen.
Zo zijn sinds 1 januari 2023 buitenlandse giften en giften van niet-Nederlanders aan
Nederlandse politieke partijen, aan de partijen verbonden organisaties, en kandidaten
bij de Tweede Kamerverkiezingen, verboden. Giften van Nederlanders uit het buitenland
zijn nog wel toegestaan. Ook zijn nadere regels gesteld ten aanzien van transparantie
over giften van rechtspersonen. In het geval van een overtreding van de Wfpp, kan
ik een bestuurlijke boete opleggen. Bij een vermoeden van een strafbaar feit, zal
ik een melding doen bij het OM.

Rol Tweede Kamer

Als Minister van BZK houd ik geen toezicht op fracties in de Tweede Kamer of individuele
Kamerleden. Toezicht op fracties in de Tweede Kamer of op individuele Kamerleden is
geregeld in het Reglement van Orde van de Tweede Kamer. Uw Kamer kan tevens besluiten
tot aanvullende maatregelen om de transparantie te vergroten ten aanzien van fracties
in de Tweede Kamer of individuele Kamerleden. Het is aan de Kamer om het Reglement
van Orde te bezien of dit voldoende mogelijkheden biedt om toezicht te houden op individuele
politici en fracties.

Rol Europees Parlement

Tot slot ligt de verantwoordelijkheid voor het opstellen van regels voor Europarlementariërs
en Europese politieke partijen bij het Europees Parlement. Dit betreft onder andere
regels over nevenfuncties en donaties. De Autoriteit voor Europese politieke partijen
en stichtingen en het Europees Bureau voor Fraudebestrijding houden toezicht op de
naleving van de regels.

Conclusie

Heimelijke beïnvloeding ondermijnt onze democratie, ondermijnt het vertrouwen in onze
democratische instituties en vormt een bedreiging voor onze nationale veiligheid.
U kunt er op vertrouwen dat de AIVD vanuit zijn rol en taak acteert indien dit noodzakelijk
is. Ingaan op namen die in de berichtgeving circuleren naar aanleiding van de Tsjechische
verklaring is in strijd met de taak die de inlichtingendienst door de wetgever is
opgedragen en dient de nationale veiligheid niet. Bovendien past dit niet bij de wettelijke
plicht tot geheimhouding van de werkwijze van de dienst. In voorkomende gevallen dat
de Kamer hierover geïnformeerd dient te worden, zal dit via de Commissie voor de Inlichtingen-
en Veiligheidsdiensten (CIVD) worden gedaan.

Het is van belang dat de maatschappij zich bewust is van de dreiging van heimelijke
beïnvloeding en de wijze waarop deze zich kan manifesteren.

De Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, H.M. de Jonge