Brief regering : Afronding onderzoek n.a.v. melding Defensiefotograaf

Nr. 19
BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN DEFENSIE

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 21 december 2023

Hierbij informeer ik uw Kamer over de resultaten van een intern onderzoek naar vermoedens
van misstanden naar aanleiding van een melding van een oud-defensiefotograaf. Op 1 november
2017 deed de defensiefotograaf melding van vermoedens van misstanden naar aanleiding
van zijn uitzending naar de EUFOR-missie in Tsjaad (2008–2009) en de ISAF-missie in
Afghanistan (2007). Uw Kamer is hierover in november 2019 (Kamerstuk 35 300 X, nr. 46) geïnformeerd. In die Kamerbrief nam Defensie de aanbeveling over om zo spoedig mogelijk
op een zorgvuldige wijze de melding in behandeling te nemen. De toenmalig Staatssecretaris
heeft aansluitend een interne onderzoekscommissie (hierna de commissie) ingesteld
om de melding te onderzoeken. Na afstemming met de oud-defensiefotograaf en zijn raadsman
over het vervolgtraject, bied ik een geanonimiseerde versie van het rapport aan uw
Kamer aan.

De melding

De melding van de oud-defensiefotograaf betrof onder andere onveilige Vikingvoertuigen,
ongewenste seksuele omgangsvormen, huurlingen die een dorp zouden hebben gezuiverd
in Helmand in Afghanistan, huurlingen die werden ingezet om voedsel- en brandstoftransporten
te beveiligen, het onprofessioneel omgaan met munitie en het betreden van mijnenvelden
– al dan niet in opdracht – om te oefenen.

Onderzoeksmethodiek

De commissie heeft gebruik gemaakt van interviews en documentanalyse. Daarnaast achtte
zij het van belang in gesprek te gaan met de melder, zodat de meldingen toegelicht
en geconcretiseerd konden worden. In de periode tot oktober 2022 heeft de melder,
ondanks herhaalde pogingen vanuit Defensie, aanvankelijk aangegeven niet in gesprek
te willen. Zijn raadsman gaf aan dat dit te maken had met persoonlijke omstandigheden.
Defensie heeft die keuze gerespecteerd.

De commissie heeft vervolgens via gesprekken met oud-mariniers van de bewuste eenheid,
informatie op het internet, krantenberichten, rapportages van diverse Defensieonderdelen,
eigen documentatiesystemen en (mogelijke) overige getuigen en deskundigen geprobeerd
om de meldingen nader te concretiseren en te verifiëren. Ten aanzien van de meeste
meldingen heeft de commissie hierdoor aanknopingspunten voor het onderzoek gevonden.
De melding omtrent huurlingen heeft de commissie niet verder onderzocht gezien het
handelen van particuliere (militaire) partijen, welke niet verbonden zijn aan de Nederlandse
defensieorganisatie, niet viel binnen de scope van het onderzoek.

Finaliseren van het rapport

Het onderzoeksrapport was op 4 augustus 2020 afgerond. In een poging om alsnog meer
helderheid te krijgen over de meldingen, heeft de commissie om een persoonlijk gesprek
gevraagd met de melder. Door de COVID-gerelateerde maatregelen heeft dat gesprek lange
tijd niet kunnen plaatsvinden. In een ultieme poging om alsnog een nadere toelichting
te krijgen op de door melder gedane meldingen is in oktober 2022 nogmaals contact
gezocht met de raadsman van de oud-defensiefotograaf. Daarbij is door de raadsman
aangegeven dat de oud-defensiefotograaf alsnog wilde meewerken aan een gesprek onder
de voorwaarde dat hem niet verplicht zou worden om eventueel beeldmateriaal af te
staan. Dit gesprek heeft plaatsgevonden op 16 maart 2023 op het kantoor van de raadsman.
Tijdens het gesprek met de oud-defensiefotograaf is door hem een nadere toelichting
gegeven op de gedane meldingen. Op 22 juni 2023 heeft de raadsman namens zijn cliënt,
akkoord gegeven op het gemaakte gespreksverslag.

De analyse van de nadere toelichting van de melder gaf voor de commissie echter geen
aanleiding om het eerdere onderzoek te heropenen. Dat heeft ertoe geleid om het onderzoek
officieel te sluiten en het rapport aan uw Kamer aan te bieden. Met het oog op de
bescherming van de persoonlijke levenssfeer van de betrokkenen, is een geanonimiseerde
versie van het rapport gemaakt. Deze versie van het rapport is als bijlage bij deze
Kamerbrief gevoegd.

Onderzoeksconclusies

Uit het rapport blijkt dat het onderzoek van de commissie geen bevestiging heeft opgeleverd
voor de door de melder gemelde vermoedens van misstanden, met uitzondering van het
incident dat als ongewenste seksuele omgangsvorm is gemeld. Het betrof hier een militair
die – in het bijzijn van anderen – geprobeerd heeft een lichtgranaat bij zichzelf
in te brengen. Ik vind dit incident betreurenswaardig en ongepast en keur het daarom
af. Gelet op de tijd die is verstreken sedert dit incident (2008/2009) is disciplinair
optreden achterhaald. De betreffende militair is bovendien al enige tijd niet meer
werkzaam bij Defensie. Wel heeft dit incident geleid tot concrete actie bij het Korps
Mariniers. Bij gesprekken over integriteit gebruikt de Commandant van het Korps Mariniers
deze casus inmiddels als praktijkvoorbeeld van ongepast gedrag.

Naast de nadere toelichting op de door hem gedane meldingen heeft de oud-defensiefotograaf
tijdens het gesprek andere zaken aan de orde gesteld die hij tijdens zijn gehele periode
als fotograaf heeft meegemaakt. Nadrukkelijk heeft hij aandacht gevraagd voor de positie
van zogenaamde augmentees, individuele specialistische militairen die aan een grotere Nederlandse of buitenlandse
eenheid worden toegevoegd voor een missie. Het gaat om fotografen, tolken en andere
specialisten. Naar aanleiding hiervan heb ik besloten een risicoanalyse te laten uitvoeren
naar de bijzondere positie van augmentees tijdens missies. Deze analyse houdt o.a. in dat er met een aantal individueel uitgezonden
specialisten gesproken zal worden over hun ervaringen. Defensie heeft al beeld bij
de ingewikkelde positie die sommige tolken tijdens uitzendingen hebben gehad en wil
dat beeld verbreden. Indien de analyse leidt tot bruikbare aanbevelingen, zal ik daar
vanzelfsprekend actie op nemen.

Defensie zet met enige regelmaat fotografen in voor het vastleggen van de uitvoering
van moeilijke taken in bijzondere omstandigheden tijdens missies. Het is van belang
dat de moeilijke taken van Defensie goed vastgelegd worden. Ik wil benadrukken dat
de oud-defensiefotograaf zich als militair heeft ingezet voor onze veiligheid en dat
Defensie hem daarvoor dankbaar is. Daarnaast wil ik hem bedanken dat hij heeft willen
meewerken met de commissie. Dat helpt Defensie om te verbeteren.

De Staatssecretaris van Defensie,
C.A. van der Maat