Brief regering : Publicatie scorekaarten ter evaluatie van multilaterale organisaties waarNederland mee samenwerkt

Nr. 91
BRIEF VAN DE MINISTER VOOR BUITENLANDSE HANDEL EN ONTWIKKELINGSSAMENWERKING

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 19 december 2023

Elk jaar worden zogenaamde «scorekaarten multilaterale organisaties» opgesteld om
organisaties te evalueren die in het Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerkingsbeleid
(BHOS) een belangrijke rol spelen. Met deze brief stuur ik u de scorekaarten van de
twee organisaties die dit jaar geëvalueerd zijn: 1) The Global Fund to Fight AIDS,
Tuberculosis and Malaria (GF); 2) World Bank: International Development Association
(IDA) en International Bank for Reconstruction and Development (IBRD). De scorekaarten
worden eveneens gepubliceerd op Rijksoverheid.nl.

Conform het beleidskader Mondiaal Multilateralisme van 23 december 20221 werkt Nederland aan een modern, inclusief en effectief multilateraal stelsel. Voor
deze inzet is het goed functioneren van multilaterale organisaties van groot belang.
De scorekaarten beoordelen onder andere het functioneren van de organisatie en beleidsrelevantie
voor Nederland, en dragen daarmee bij aan de monitoring en aansturing van de multilaterale
instellingen die een belangrijke rol spelen in de implementatie van het Nederlandse
BHOS-beleid.

Elk jaar worden de scorekaarten van een aantal multilaterale organisaties, banken
en fondsen vernieuwd. De selectie van scorekaarten is afhankelijk van de zgn. strategische
beleidscyclus (van de Verenigde Naties) en/of financieringscyclus (van de internationale
financiële instellingen) en de beschikbaarheid van recente beoordelingen van het Multilateral Organization Performance Assessment Network (MOPAN). MOPAN is een netwerk van gelijkgezinde donoren, waaronder Nederland, dat
op basis van een grondige evaluatiesystematiek het functioneren van multilaterale
organisaties beoordeelt. Het netwerk wordt hierbij ondersteund door een secretariaat
en evaluatoren.

Nederland ziet er als lid van MOPAN op toe dat de beoordelingen heldere aanbevelingen
bevatten om het functioneren te versterken en om het leren tussen organisaties te
bevorderen. Verder doet Nederland voorstellen voor thema’s ter beoordeling door MOPAN,
zoals het voorkomen van en reageren op seksueel wangedrag (Sexual Exploitation, Abuse and Harassment (SEAH)). Daarnaast geeft Nederland als lid van MOPAN richting aan de selectie van
organisaties die in een gegeven jaar worden beoordeeld. In 2024 treedt Nederland toe
tot het bestuur van MOPAN bestaande uit de vorige MOPAN-voorzitter (Italië), de voorzitter
(België), inkomend voorzitter (Nederland) en het secretariaat, ter voorbereiding op
het Nederlandse MOPAN-voorzitterschap in 2025.

De opzet van de scorekaarten is dit jaar aangepast om de informatie voor uw Kamer
beter inzichtelijk te maken en de evaluatie beter aan te laten sluiten bij de onafhankelijke
analyse van MOPAN. In de scorekaart is een Nederlandse vertaling van de samenvatting
van de MOPAN-beoordeling opgenomen met de bevindingen op hoofdlijnen, de visualisering
van de beoordeling in een figuur en een korte schets van de organisatie. Tevens bestaat
het nieuwe format uit i) een beschrijving van de Nederlandse rol en invloed binnen
de organisatie, ii) een appreciatie van de MOPAN-beoordeling vanuit Nederlands perspectief
(op basis van kennis en ervaring vanuit het Ministerie van Buitenlandse Zaken en waar
relevant vakdepartementen, Permanente Vertegenwoordigingen dan wel kiesgroepkantoren),
en iii) een analyse van de beleidsrelevantie van de organisatie/instelling voor Nederland.
De MOPAN-beoordelingen in combinatie met de scorekaarten geven een breed beeld van
het functioneren van de organisatie, de resultaten en beleidsrelevantie, eventuele
aandachtspunten en wat Nederland doet of kan doen om de mandaten van de organisaties
te beschermen, hervormen en/of versterken.

Tijdens het commissiedebat humanitaire hulp van 11 mei jl. (Kamerstuk 36 180, nr. 61) heeft de Minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking toegezegd
in de volgende scorekaarten multilaterale organisaties aan te geven hoe deze organisaties
scoren op het gebied van lokalisering (TZ202305–90); en verder in gesprek te gaan
met VN-organisaties over hun inzet ten aanzien van lokalisering en uw Kamer over de
uitkomsten te informeren in de scorekaarten multilaterale organisaties (TZ202305–091).
De organisaties waarvoor dit jaar een scorekaart is opgesteld, zijn echter geen VN-organisaties
en hebben tevens geen humanitair mandaat. Volgend jaar zal waar relevant opvolging
worden gegeven aan deze toezeggingen. Ook bepleit Nederland binnen het MOPAN-netwerk
om lokalisering toe te voegen als aandachtspunt binnen de systematiek van de MOPAN-beoordelingen.

Samenvattend zijn de bevindingen per organisatie als volgt:

Het Global Fund is één van ’s werelds grootste financiers van hiv/aids-, tuberculose- en malariaprogramma’s.
Sinds de oprichting in april 2002 heeft het fonds meer dan USD 54,2 miljard geïnvesteerd
in de strijd tegen hiv, tb en malaria. Nederland ondersteunt het fonds sinds het is
opgericht. Met een totale bijdrage van bijna EUR 1,2 miljard tussen 2002 en 2022 is
Nederland de 11e grootste donor van het fonds. Het Global Fund is voor Nederland een
cruciale partner voor het behalen van verschillende prioriteiten van het BHOS-beleid,
de Nederlandse Mondiale Gezondheidsstrategie (2023–2030) en het Feministisch Buitenlandbeleid.
Het fonds is actief in 155 landen en levert een belangrijke bijdrage aan versterking
van gezondheidssystemen, seksuele & reproductieve gezondheid en rechten (Sustainable Development Goal (SDG) 3), gendergelijkheid en empowerment voor alle meisjes en vrouwen (SDG5), en versterking van het maatschappelijk middenveld
(diverse SDG’s). Ook richt het fonds zich in toenemende mate op versterking van pandemische
paraatheid, digitalisering van gezondheidsinformatiesystemen, lokale productie van
medische producten, de strijd tegen hiv/aids, tb en malaria in door crisis getroffen
landen zoals Oekraïne (diverse SDG’s) en het vergroenen en klimaatbestendig maken
van de zorg (SDG 13).

De MOPAN-beoordeling concludeert dat de interventies van het Global Fund aansluiten
op de prioriteiten van zowel partnerlanden als doelgroepen, en dat de investeringen
van het fonds efficiënt worden besteed. Zo is de beoogde doelstelling met betrekking
tot het voorkomen van 29 miljoen sterfgevallen als gevolg van hiv, tb en malaria in
de periode 2017–2022, ondanks de Covid-19 pandemie, behaald. Mede dankzij de inzet
van het Global Fund zijn miljoenen mensen geïnformeerd over, getest op en behandeld
tegen hiv/aids, tb en malaria. In 2021 bijvoorbeeld werden 23,3 miljoen mensen behandeld
tegen hiv/aids, 5,3 miljoen mensen behandeld voor tb en 148 miljoen mensen behandeld
tegen malaria. Dit gebeurt middels een vooruitstrevende vorm van inclusief partnerschap
die actieve deelname van doelgroepen bij besluitvormingsprocessen op mondiaal- en
landenniveau versterkt, inclusief deelname van gemeenschappen die met de drie ziekten
leven. Hoewel uitvoerbaarheid van het partnerschapsprincipe in sommige landen een
uitdaging is, heeft deze aanpak in algemene zin het maatschappelijk middenveld versterkt
alsook de manier waarop ontwikkelingssamenwerking wordt uitgevoerd. Het fonds is wendbaar
en in staat zijn operationele model aan te passen, als de context waarin het fonds
opereert daarom vraagt. Zo heeft het fonds in 2020 een Covid-19-responsmechanisme
(C19RM) opgericht om lage- en middeninkomenslanden te ondersteunen met de financiering
en organisatie van hun Covid-19-respons, en om de negatieve gevolgen van de epidemie
op hiv-, tb- en malariaprogramma’s te mitigeren.

Qua verbeterpunten benadrukt de MOPAN-beoordeling dat het fonds wisselende resultaten
boekt met betrekking tot versterking van gezondheidssystemen en verwezenlijking van
mensenrechten en gendergelijkheid. Eliminatie van hiv, tb en malaria is alleen mogelijk
als iedereen toegang heeft tot goede zorg en informatie, ook mensen die kwetsbaar
zijn of worden gemarginaliseerd. Nederland pleit daarom binnen de bestuursraad van
het Global Fund, bij kiesgroepleden en het Global Fund-secretariaat voor verbetering
op deze prioriteitsgebieden.

Ook pleit Nederland voor een aantal aanvullende aandachtspunten die minder of niet
uit de MOPAN-analyse naar voren komen. Het betreft de resultatenrapportage met betrekking
tot het eerdergenoemde C19RM, navolging van afspraken rond medefinanciering tussen
het fonds en implementerende landen, en versnelde integratie van Country Coordinating Mechanisms (de mechanismes die in implementerende landen zijn opgezet voor coördinatie van de
programma’s die het Global Fund financiert) in nationale structuren; waar mogelijk
in samenhang met coördinatiemechanismes van andere internationale gezondheidsorganisaties.

De Wereldbank bestaat uit de Internationale Bank voor Herstel en Ontwikkeling (IBRD) en de Internationale
Ontwikkelingsassociatie (IDA). De Wereldbank is actief in 145 landen over heel de
wereld en in alle belangrijke ontwikkelingssectoren. De IBRD verstrekt leningen aan
middeninkomenslanden die lager geprijsd zijn dan de kosten waartegen landen zelf lenen,
en aan kredietwaardige lage-inkomenslanden. IDA verstrekt, zachtere, concessionele
leningen aan de landen met de laagste inkomens. Nederland levert de bewindvoerder
van de kiesgroep waarin Nederland als grootste aandeelhouder 13 landen vertegenwoordigt.
De Nederlandse kiesgroep heeft 4,14% stemaandeel, waarbij Nederland met 1,91% iets
minder dan de helft van het stemgewicht vertegenwoordigt.

De brede inzet van Nederland via de Wereldbank sluit nauw aan op de Nederlandse agenda
voor buitenlandse hulp en handel, zoals verwoord in de notitie «Doen waar Nederland
goed in is». Als belangrijkste en grootste speler op het gebied van ontwikkeling en
klimaat is de Wereldbank onmisbaar voor het BHOS-beleid van Nederland. Nederland zet
erop in om als aandeelhouder en belangrijke donor de prioriteiten van de Wereldbank
en het Nederlandse OS-beleid beter met elkaar in lijn te brengen (zoals met betrekking
tot het beleid van de Wereldbank voor wat betreft fragiele landen, en gender). Op
het gebied van klimaat zal via de Wereldbank kunnen worden bijgedragen aan mitigatie
en adaptatie. Door de werkwijze van de Wereldbank hebben Nederlandse bijdragen aan
de instelling een multiplier effect, waardoor de uiteindelijke impact langs multilaterale weg groter is dan bilateraal
mogelijk zou zijn. Via de Wereldbank levert Nederland een significante bijdrage aan
duurzame ontwikkeling en een stabiele wereldeconomie, twee van de vier pijlers van
de multilaterale inzet conform het beleidskader Mondiaal Multilateralisme.

Uit de MOPAN-beoordeling blijkt dat de Wereldbank met haar strategie («Forward Look
– A vision for the World Bank Group in 2030») goed is uitgerust om een significante
bijdrage te leveren aan het behalen van de SDG’s en het nakomen van de klimaatafspraken
van Parijs. De Wereldbank loopt internationaal voor op het terrein van resultaatgerichtheid
en transparantie en blijft zich op dit punt steeds verder verbeteren.

Sinds 2022 werkt de Wereldbank aan hervormingen om de instelling beter in staat te
stellen mondiale uitdagingen, zoals klimaatverandering en pandemieparaatheid, aan
te pakken en is het mandaat in lijn gebracht met de SDG’s. Vanaf 2024 zal de Wereldbank
in de herziene versie van de eigen scorekaart, de zogenaamde Corporate Scorecard, meer inzicht geven in de aansluiting van resultaten op de SDG’s en de klimaatdoelen,
alsmede doorkruisende thema’s als gender, fragiliteit en klimaat. Nederland verwelkomt
dit initiatief.

Op landenniveau constateert het MOPAN-rapport dat er ruimte is voor meer geïnstitutionaliseerde
samenwerking met andere ontwikkelingsorganisaties en partners. Nederland onderschrijft
deze aanbeveling die in lijn is met de ambities van de Wereldbank als het gaat om
decentralisatie. Onlangs heeft de Wereldbank een Partnership Council opgericht en
een Partnership Charter opgesteld om meer via partnerschappen te werken. Tenslotte
biedt de MOPAN-beoordeling handvatten voor verbeteringen op het gebied van conflictsensitiviteit
en een langetermijnvisie voor de mobilisatie van privaat kapitaal.

De bevindingen uit de scorekaarten worden door actieve inbreng in de bestuursraden
en beleidsdialogen ingezet ter verbetering van de organisaties en hun relevantie voor
Nederlands beleid.

De Minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking,
G.E.W. van Leeuwen