Brief regering : Beleidsreactie evaluatie ZonMw 2016-2022

Nr. 49
BRIEF VAN DE MINISTER VAN VOLKSGEZONDHEID, WELZIJN EN SPORT

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 20 oktober 2023

Conform de Kaderwet zbo’s is het functioneren van ZonMw geëvalueerd. ZonMw is het
samenwerkingsverband van het zelfstandig bestuursorgaan ZorgonderzoekNederland (Zon)
en het domein Medische Wetenschappen (MW) van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk
Onderzoek (NWO).

ZonMw heeft drie kernactiviteiten: het programmeren en financieren van gezondheidsonderzoek,
het stimuleren van het gebruik van de ontwikkelde kennis, en het signaleren en agenderen
van kennisbehoeften.

Op 10 maart 2023 heb ik u het evaluatierapport «ZonMw realiseert impact met kennis» en het advies van de begeleidingscommissie1 gestuurd.2 Hierbij stuur ik u de reactie van het Ministerie van VWS op de conclusies en aanbevelingen
uit de evaluatie en de reactie van het bestuur van ZonMw op de evaluatie. Een gelijkluidende
brief is gericht aan de voorzitter van de Eerste Kamer der Staten-Generaal.

Inhoud van de evaluatie

Het bureau Significant Public heeft de evaluatie van ZonMw uitgevoerd. Een externe
begeleidingscommissie heeft deze evaluatie begeleid. De evaluatie over de periode
2016–2022 was gericht op de volgende onderwerpen:

− de doeltreffendheid en doelmatigheid van ZonMw;

− de opdrachtverlening en samenwerking tussen opdrachtgevers en ZonMw;

− de opvolging van de aanbevelingen uit de vorige kaderwetevaluatie.

Er is gekozen voor een lerende evaluatie. Dat wil zeggen dat er in de evaluatie niet
alleen terug werd gekeken, maar ook samen vooruit werd gekeken naar hoe ZonMw en haar
opdrachtgevers met een verbeterd handelingsrepertoire de (huidige en toekomstige)
ontwikkelingen aan kunnen gaan.

Uitkomsten evaluatie

Het rapport van het onderzoeksbureau en de reactie daarop van de begeleidingscommissie
zijn positief. Aanbevelingen uit de vorige evaluatie zijn opgepakt. Verder worden
er in het rapport nieuwe aanbevelingen gedaan met het oog op de doorontwikkeling van
doelmatigheid, doeltreffendheid, opdrachtverlening en samenwerking tussen de hoofdopdrachtgevers
(het Ministerie van VWS en NWO) en ZonMw. Hieronder vat ik de belangrijkste conclusies
en aanbevelingen kort samen.

Conclusies en aanbevelingen

De algemene conclusie van de evaluatie luidt dat ZonMw doeltreffend is, impact realiseert
en doelmatig werkt. De positie die ZonMw heeft en de taken die ze vervult maken ZonMw
tot een essentiële organisatie in het veld van ontwikkelen, programmeren en uitvoeren
van onderzoek op het brede terrein van gezondheid, zorg en welzijn, en in het toepassen
van de resultaten van onderzoek in de praktijk. ZonMw staat als verbinder in contact
met diverse partijen in het veld en wordt geprezen voor haar goede werk en gedegen
kwaliteit.

ZonMw heeft in de onderzoeksperiode een grote groei doorgemaakt. ZonMw is met name
meer programma’s gestart die op toepassing in de praktijk zijn gericht zoals toegepast
onderzoek, ontwikkel- en implementatieprojecten. Met deze groei is het aantal medewerkers
ook bijna verdubbeld. Als gevolg hiervan heeft de organisatie te maken gekregen met
ontwikkelingen en uitdagingen in de interne organisatie. Eén van de meest ingrijpende
gebeurtenissen in de evaluatieperiode was het uitbreken van Covid-19, wat onder meer
vanwege een groot onderzoeksprogramma veel flexibiliteit heeft gevraagd van ZonMw.
Verder concludeert het bureau dat ZonMw de positieve uitkomsten van de vorige kaderwetevaluatie
(over de periode 2010–2015) (Kamerstuk 30 850, nr. 44) heeft voortgezet.

De aanbevelingen uit het rapport luiden als volgt:

1. Creëer een krachtig samenspel tussen het Ministerie van VWS en ZonMw op basis van
een inhoudelijke langetermijnvisie en in goede samenwerking met NWO.

2. Zorg voor een hogere basisfinanciering en maak programma's minder afhankelijk van
kortetermijnfinanciering.

3. Blijf focussen op impactrealisatie en investeer in doorontwikkeling van kennisinfrastructuren.

4. Zet in op verdere professionalisering van de organisatie met aandacht voor het veranderingsproces.

Advies begeleidingscommissie

De begeleidingscommissie spreekt haar waardering en dank uit voor de grote inspanningen
in het kader van deze evaluatie van Significant Public, ZonMw, het Ministerie van
VWS en alle betrokken stakeholders. De begeleidingscommissie oordeelt positief over
de kwaliteit van de rapportage van Significant Public en schaart zich volmondig achter
de in het rapport opgenomen conclusies en aanbevelingen. In het advies van de begeleidingscommissie
worden enkele adviezen aangestipt; deze komen overeen met de adviezen in het rapport.

Bestuursreactie ZonMw

Het bestuur van ZonMw schrijft in zijn reactie verheugd te zijn met de positieve evaluatie
van ZonMw en de daarmee uitgesproken erkenning van en waardering voor het werk door
ZonMw. De stakeholders, samenwerkingspartners en het bredere veld herkennen de kwaliteit
die wordt geleverd door de medewerkers van ZonMw. Het bestuur van ZonMw herkent ook
het signaal van de begeleidingscommissie dat een hogere vaste (basis)financiering
ten behoeve van de organisatie van ZonMw passend zou zijn om de essentiële rol die
ZonMw vervult minder kwetsbaar te maken, alsmede de oproep tot vergroting van de mogelijkheden
om langjarige (beleidsdirectie)overstijgende budgetten mogelijk te maken en versnippering
binnen de programmaportefeuille tegen te gaan.

Tegelijkertijd is ZonMw niet uitgeleerd of uitontwikkeld, geeft het bestuur aan. De
geschetste dilemma’s in de evaluatie zijn herkenbaar voor ZonMw. In reactie op de
aanbevelingen in het evaluatierapport ziet ZonMw aanknopingspunten ter verbetering
op drie terreinen:

− in de relatie opdrachtgevers/opdrachtnemer;

− in relatie tot de stakeholders ofwel «het veld»;

− met betrekking tot de verdere ontwikkeling en professionalisering van de eigen organisatie.

In bijgevoegde bestuursreactie van ZonMw is dit nader uitgewerkt.

Beleidsreactie

De evaluatie bevestigt het beeld dat ZonMw een belangrijke strategische partner is
voor het Ministerie van VWS, die met het programmeren van onderzoek en kennisontwikkeling
gedegen beleidsvorming versterkt. Ik ben positief over de manier waarop ZonMw haar
taak uitoefent en de resultaten die ze daarmee bereikt en het is goed om te zien dat
deze evaluatie dat beeld ondersteunt. De aanbevelingen uit de vorige evaluatie zijn
goed opgepakt en tegelijkertijd is er ruimte voor doorontwikkeling. Ik zal hieronder
puntsgewijs ingaan op de aanbevelingen uit de evaluatie.

1.

Creëer een krachtig samenspel tussen het Ministerie van VWS en ZonMw op basis van
een inhoudelijke langetermijnvisie en in goede samenwerking met NWO.

Om de samenwerking en co-creatie verder te versterken pak ik een aantal acties op.
Momenteel werkt het Ministerie van VWS in samenwerking met ZonMw aan het verder opzetten
van het strategische gesprek met ZonMw in de daarvoor relevante gremia. Een goed gestructureerde
overlegfrequentie op strategisch niveau zorgt ervoor dat opdrachten nog beter kunnen
aansluiten bij thema’s die breed binnen het Ministerie van VWS spelen, en kan daarmee
versnippering in de opdrachten tegengaan.

De visie op kennisprogrammering aan de hand van domeinoverstijgende maatschappelijke
opgaven, waar het Ministerie van VWS momenteel aan werkt, kan input vormen voor de
gesprekken op strategisch niveau. Daarnaast is een evaluatie van een programma een
belangrijk moment om bij stil te staan en van te leren. Deze programma-evaluaties
krijgen soms te weinig aandacht. De evaluaties worden daarom voortaan periodiek geagendeerd
in de overleggen tussen het Ministerie van VWS en ZonMw.

Verder zet het Ministerie van VWS doorlopend in op de verdere professionalisering
van de opdrachtgever-opdrachtnemer-relatie. Zo werken we aan duidelijker kaders voor
nieuwe opdrachtgevers van ZonMw, en werkt het Ministerie van VWS aan de inrichting
van een Expertisecentrum Onderzoek en Evaluatie. Dit expertisecentrum kan nieuwe opdrachtgevers
helpen en adviseren bij het formuleren van onderzoeksopdrachten en bij het goed monitoren
daarvan. Dit komt een effectieve opdrachtgever-opdrachtnemer-relatie ten goede. Belangrijk
bij goed opdrachtgeverschap is ook dat we gezamenlijk scherp zijn op waar de expertise
en ervaring van ZonMw meerwaarde heeft, en welke opdrachten daar het beste bij passen.

2.

Zorg voor een hogere basisfinanciering en maak programma's minder afhankelijk van
kortetermijnfinanciering.

De evaluatie concludeert dat het nodig is dat in de financiering door het Ministerie
van VWS ruimte wordt geboden voor meerjarige en beleidsdirectie-overstijgende programmabudgetten.
De ontwikkeling naar meer langlopend programmeren is zowel vanuit het Ministerie van
VWS als ZonMw gewenst en kan verder worden versterkt. Al geldt ook dat er al meerdere
langjarige programma’s lopen en dat de mogelijkheden voor langlopend programmeren
soms ook beperkt zijn door de politieke horizon van een kabinetsperiode.

Er loopt momenteel een traject om de financieringssystematiek van ZonMw te herzien,
met als doel een toekomstbestendig financieringsmodel voor ZonMw. In dit traject worden
de aanbevelingen uit de evaluatie meegenomen, waaronder het verkennen van het verhogen
van de basisfinanciering en de mogelijkheden rondom meer flexibele directie-overstijgende
budgetten. In dit proces hebben zowel de opdrachtgever en eigenaar vanuit het Ministerie
van VWS, als ZonMw en NWO (als mede-hoofdopdrachtgever) een rol.

Het is nog niet mogelijk om vooruit te lopen op de uitkomsten van dit proces. Het
doel is te komen tot een werkwijze die tegemoetkomt aan de ervaren knelpunten rondom
de financiering, passend binnen de mogelijkheden van de begroting van het Ministerie
van VWS en de kaders van het Rijksbeleid.

3.

Blijf focussen op impactrealisatie en investeer in doorontwikkeling van kennisinfrastructuren.

Impactrealisatie en het doorontwikkelen van met name bestaande kennisinfrastructuren
is van groot belang. De resultaten uit de onderzoeksprogrammering van ZonMw moeten
kunnen worden toegepast in de praktijk en kennisdeling tussen veldpartijen is essentieel.
ZonMw speelt hierin een belangrijke rol. Ik kijk uit naar de verdere ontwikkeling
van de rol die ZonMw voor zich ziet als verbinder in het veld, zoals beschreven in
haar bestuursreactie, en ga graag met ZonMw verder in gesprek over hoe het Ministerie
van VWS hieraan kan bijdragen.

4.

Zet in op verdere professionalisering van de organisatie met aandacht voor het veranderingsproces.

ZonMw geeft in haar bestuursreactie aan dat deze aanbeveling zal worden opgepakt binnen
een breder professionaliseringstraject, door actieve reflectie op structuur, cultuur
en aansturing en door meer aandacht voor goed werkgeverschap. In de reguliere periodieke
en bestuurlijke overleggen tussen het Ministerie van VWS en ZonMw komt dit onderwerp
regelmatig terug, en dat zal het ook blijven doen de komende jaren.

Tot slot

De uitkomsten van de evaluatie laten zien dat ZonMw goed functioneert. Op deze manier
draagt ZonMw met haar kennis en ondersteuning bij aan de verbetering van zorg en gezondheid
in Nederland. Ik complimenteer ZonMw met deze goede resultaten, die zijn gepubliceerd
in het 25e jubileumjaar van ZonMw.

De Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport,
E.J. Kuipers