Brief regering : Reactie op diverse verzoeken commissie over toeslagen

Nr. 1284
BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN FINANCIËN

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 14 september 2023

De vaste commissie voor Financiën heeft voor het zomerreces diverse verzoeken aan
de Staatssecretaris van Financiën – Toeslagen en Douane gedaan. Met deze brief worden
zes verzoeken van een reactie voorzien.

Uw Kamer wordt via de Voortgangsrapportages herstel toeslagen (VGR) periodiek op de
hoogte gehouden van de hersteloperatie in zijn geheel. De eerstvolgende Voortgangsrapportage
over de periode mei tot en met augustus 2023 wordt eind september / begin oktober
naar de beide Kamers verzonden.

De Staatssecretaris van Financiën,
A. de Vries

Reactie op diverse verzoeken van de Vaste Kamercommissie voor Financiën uit de procedurevergaderingen
van 21 juni 2023 en 6 juli 2023

De vaste commissie voor Financiën heeft een brief ontvangen van A.C.S. Advocatenkantoor
te Rotterdam d.d. 8 juni 2023 inzake aanpak hersteloperatie toeslagen. In de procedurevergadering
van 21 juni 2023 heeft de commissie besloten graag een reactie op deze brief te ontvangen.

Mevrouw Köse-Albayrak van ACS advocaten kaart in haar brief een tweetal punten waarvan
zij aangeeft dat die met spoed aandacht nodig hebben.

Om te beginnen wijst zij – kort gezegd – op de verstrekking van dossiers in de procedures
bij de bezwaarschriften Adviescommissie (BAC) en Commissie Werkelijke Schade (CWS)
en de daaraan gerelateerde inrichting van het proces, waaronder het plannen van hoorzittingen
c.q. toelichtingsgesprekken. De signalen omvatten de volledigheid van de dossiers,
de contacten tussen de Uitvoeringsorganisatie Herstel Toeslagen en commissies zonder
dat de advocaat daarbij wordt betrokken en het niet beschikbaar zijn van online portalen.
Tot slot wordt er in de brief – kort gezegd – op gewezen dat er anders omgegaan zou
moeten worden met het vergoeden van schade wegens immateriële schade en wegens ondervonden
discriminatie.

1. Het verstrekken van dossiers en de inrichting van processen

De brief bevat wezenlijke en serieus te nemen signalen, in veel gevallen zijn of worden
daartoe verbetermaatregelen in gang gezet. Het is belangrijk om over dergelijke signalen
in gesprek te zijn en te blijven, die gesprekken vinden ook plaats met de Nederlandse
orde van Advocaten en de werkgroep toeslagenadvocaten. Momenteel zien die gesprekken
in het bijzonder op de dossierverstrekking, ook over de signalen zoals opgenomen in
deze brief zal in gesprek worden gegaan.

Ten aanzien van de verbetermaatregelen kan het volgende worden opgemerkt.

Zoals opgenomen in de brief van 23 juni 2023 (Kamerstuk 31 066, nr. 1254) wil het kabinet de dossierverstrekking minder complex maken, om ouders en advocaten
beter en eerder te kunnen voorzien in hun informatiebehoefte. In samenspraak met de
werkgroep toeslagadvocaten van de Nederlandse Orde van Advocaten is er de afgelopen
maanden gekeken naar de samenstelling van het hersteldossier in relatie tot het bezwaar-,
CWS-, en persoonlijk dossier. Zo omvat het persoonlijk dossier ook veel informatie
die niet relevant is voor het bieden van herstel: het bevat alle informatie zoals
aanwezig in de systemen, ten aanzien van alle toeslagenjaren en ook ten aanzien van
andere toeslagen.

Ook met de BAC en de CWS is over de samenstelling gesproken, met aandacht voor het
belang van een eenduidige inhoudsopgave en volgorde van samenstelling. Aan de hand
van een nieuwe inventarisatie van de benodigde en gewenste stukken in een dossier,
wordt het huidige hersteldossier verder uitgebreid om te komen tot een uniform dossier
dat de voor ouders, gemachtigden en commissies relevante gegevens bevat.

De verwachting is dat het geüniformeerde dossier beter voldoet aan de informatiebehoefte
van ouders en hun gemachtigden. Het samenstellen van een uniform dossier bevindt zich
in een afrondende fase, over de afronding cq. de stand van zaken wordt in de volgende
voortgangsrapportage gerapporteerd.

Ook anderszins worden ten aanzien van het bezwaarproces maatregelen genomen die ertoe
leiden dat ouders en hun gemachtigden eerder in het bezwaarproces de beschikking krijgen
over hun dossier en niet pas kort voor de hoorzitting in bezwaar. Zo worden ook in
het kader van mediation dossiers ter beschikking gesteld en leidt de maatregel om
de BAC gerichter in te zetten tot een nieuwe inrichting van het bezwaarproces. Met
die nieuwe inrichting verstrekt de Uitvoeringsorganisatie Herstel Toeslagen (UHT)
na ontvangst van een bezwaar zelf het dossier aan de ouder. De ouder hoeft dan niet
te wachten op de hoorzitting bij de BAC om het dossier te ontvangen. Daarover wordt
in de volgende Voortgangsrapportage nader gerapporteerd.

Ten aanzien van aanvragen om vergoeding van aanvullende werkelijke schade geldt dat
het sinds begin van dit jaar lukt om dossiers vóór het toelichtingsgesprek ter beschikking
te stellen. In de meeste gevallen wordt het dossier minimaal één week voor de hoorzitting
ter beschikking gesteld, in veel gevallen lukt dat ook al eerder in het proces.

Ten aanzien van werkelijke schade is in de brief van 23 juni 2023 aangekondigd dat
ouders en hun gemachtigden beter betrokken zullen worden bij het proces. In het proces
zoals dat nu is ingericht adviseert de CWS en neemt UHT op basis daarvan (met toepassing
van de vergewisplicht) een beschikking. Daarin is geen rol weggelegd voor ouders en
hun gemachtigden. Door de mogelijkheid te bieden een zienswijze naar voren te brengen,
wordt het verhaal van ouders beter betrokken en is er ook de mogelijkheid om te reageren
op de voorgenomen vergoeding van aanvullende werkelijke schade voordat er een beschikking
wordt genomen.

In de brief wordt ook aangegeven dat de advocaat in het verloop van het dossier buiten
beeld zou worden gehouden en er allerlei mailtjes worden uitgewisseld tussen de UHT
en de Commissies zonder dat de advocaat daarvan op de hoogte wordt gesteld. Daarbij
wordt onder meer gewezen op het belang van een eerlijk proces.

Dat belang wordt onderschreven, echter kunnen er tegelijkertijd redenen zijn waarom
ouders en gemachtigden niet steeds direct worden betrokken. Zo kunnen dossiers ongelakt
aan de commissies ter beschikking worden gesteld maar niet aan ouders en hun gemachtigden.
Ook anderszins kunnen er redenen zijn waarom communicatie – in eerste instantie –
alleen met een commissie plaatsvindt. Waarborgen voor een eerlijk proces zijn bijvoorbeeld
neergelegd in de werkwijze van de BAC, die regelt dat dat de belanghebbende en zijn
gemachtigde een afschrift ontvangen van de uitkomsten van nader onderzoek, waarbij
de gelegenheid bestaat om daarop te reageren en te verzoeken om een nieuwe (aanvullende)
hoorzitting.

Een online portaal, zoals in de brief wordt voorgesteld, biedt in het licht van vorenstaande
geen oplossing, nog daargelaten dat het breed toegankelijk maken van een dergelijk
portaal niet eenvoudig te realiseren is, ook in het licht van de vereiste beveiliging
er van.

2. Schadevergoeding – immaterieel en wegens discriminatie

Tot slot wordt in de brief gewezen op het vergoeden van schade wegens immateriële
schade en wegens ondervonden discriminatie. Daarbij wordt verwezen naar een (aanvullend)
advies van de Bestuurlijke Adviesraad Kinderopvangtoeslag (BAK) van 2 maart 2023.
Tevens wordt aangevoerd dat in de Wet hersteloperatie toeslagen om een onverklaarbare
reden is bepaald dat aan de gedupeerde ouders een immateriële schadevergoeding toekomt
van € 500,– per half jaar over de periode waarin men problemen had en dat dat bedrag
aanmerkelijk hoger zou moeten zijn. Waarbij wordt verwezen naar de bedragen zoals
die voor onterechte detentie worden gehanteerd. Ook wordt aangegeven dat er een wettelijke
leemte is ten aanzien van het vergoeden van schade wegens ondervonden discriminatie.

In de hersteloperatie vindt er een forfaitaire compensatie plaats in het kader van
de integrale beoordeling en kan er meer maatwerk worden geboden in het kader van het
vergoeden van aanvullende werkelijke schade. Voor het aanpassen van de forfaitaire
beoordeling zie ik om meerdere redenen geen aanleiding. De oorsprong van dit bedrag
is gelegen in het advies van de commissie Donner over de toeslagenaffaire. Dit bedrag
is vervolgens opgenomen in de Wet hersteloperatie toeslagen (als onderdeel van de
integrale beoordeling). Mocht het bedrag in individuele gevallen onvoldoende zijn
dan is er ruimte voor maatwerk. Mede daarom is ruimte om aanvullende werkelijke schade
in te dienen bij de CWS. De CWS hanteert onafhankelijk opgestelde kaders. De Wet hersteloperatie
toeslagen vereist dat het civiele schadevergoedingsrecht daarbij het uitgangspunt
is, en niet het strafrecht. Zoals aangekondigd in de kamerbrief van 23 juni 2023 wordt
er momenteel gewerkt aan nieuwe, aanvullende routes voor de afhandeling van werkelijke
schade. Ook bij deze routes blijven de uitgangspunten van het civiele schadevergoedingsrecht
centraal staan. Nieuw is dat ouders de kans krijgen om te kiezen voor een schaderoute
die het beste past bij hun behoefte. Kort gezegd is er de mogelijkheid voor het volgen
van een snelle route op basis van een forfaitair schadekader met verlichte bewijslast
(inclusief immateriële schadeposten); naast een route wanneer meer maatwerk gewenst
is en/of meer complexe schadeposten vragen om een complexere berekening, waaronder
ook begrepen immateriële schadeposten.

De beoordeling of er sprake is van discriminatie is ingewikkeld. De procedures bij
het College van de Rechten van de Mens illustreren dat het niet eenvoudig is om vast
te stellen dat de ondervonden discriminatie heeft geleid tot bepaalde schade. En of
deze schade verband houdt met het terugvorderen of stopzetten van de kinderopvangtoeslag.
Desalniettemin is (ervaren) discriminatie onderdeel van het beoordelingskader van
de Commissie Werkelijke Schade.

De Kamer wordt op korte termijn nader geïnformeerd over de nieuwe integrale schadeaanpak
en op welke wijze de diverse routes en schadekaders elkaar aanvullen.

In dezelfde procedurevergadering van 21 juni 2023 heeft de commissie besloten graag
een reactie te ontvangen op de brief van J.M.S. te L. d.d. 5 juni 2023 inzake herstel
kinderopvangtoeslag

De briefschrijver heeft per brief gedachten gedeeld over het proces van het sluiten
van een vaststellingsovereenkomst in het kader van de hersteloperatie. Er is ambtelijk
contact geweest met de briefschrijver, waarbij de verbetersuggesties, waaronder het
ontwikkelen van een toelatingstoets voor de route van een vaststellingsovereenkomst
(VSO) en een inschatting inzake de schikkingsbereidheid van ouders, uit de brief zijn
besproken. Daarnaast is de briefschrijver geïnformeerd over de voornemens van het
kabinet om tot een alternatieve schaderoute te komen.

Een derde verzoek uit de procedurevergadering van 21 juni jl. betreft een verzoek
van de commissie om reactie op de brief van Stichting Herstel Ongekend Onrecht d.d.
7 juni 2023 inzake de 14e voortgangsrapportage hersteloperatie toeslagen (Kamerstuk
31 066, nr. 1235).

Namens de Stichting Herstel Ongekend Onrecht zijn verschillende vragen gesteld en
aanbevelingen gedaan over het verloop van de hersteloperatie en de effecten daarvan
op gedupeerden. De vragen en aanbevelingen betreffen meerdere onderwerpen, zoals de
afhandeling van werkelijke schade, de situatie van ouders in het buitenland en het
gebrek aan huisvesting bij terugkeer, schulden van kinderen, en de werkwijze bij vaststellingsovereenkomsten
en mediation. Ook schade van ondernemers, de Fraude Signaleringsvoorziening (FSV)
en de invloed daarvan op ondernemers worden benoemd in de brief.

Tijdens het debat over de laatste Voortgangsrapportage op 29 juni jl. (Kamerstuk 31 066, nr. 1273) is een aantal vragen beantwoord naar aanleiding van nieuwe keuzes en ontwikkelingen
in de hersteloperatie. Een deel van de onderwerpen gaat in op zaken die nog in ontwikkeling
zijn. Tegelijkertijd zijn meerdere onderwerpen die door de Stichting worden genoemd
al opgepakt, zoals de alternatieve afhandeling van aanvullende schade, meer inzet
op vaststellingsovereenkomsten, uitbreiding van het aantal mediation trajecten, schuldenaanpak
en het ondersteunen van ouders in het buitenland.

Ook heeft de commissie een brief ontvangen van Stichting Herstel Ongekend Onrecht
d.d. 26 juni 2023 over huisvestingsproblemen voor gedupeerden van de toeslagenaffaire.
In de procedurevergadering van 6 juli 2023 heeft de commissie besloten graag een reactie
op deze brief te ontvangen

Dit verzoek betreft een specifieke casus in een gezin en wordt wegens privacy-redenen
niet inhoudelijk gedeeld. De bredere inhoud van de brief inzake huisvesting voor gedupeerde
jongeren sluit aan op eerder gestelde vragen van de Stichting. Het onderwerp is ons
natuurlijk bekend. Het punt van huisvesting is echter vaak complex en moeilijk op
te lossen.

Verder heeft de commissie een afschrift ontvangen van de aan de Staatssecretaris gerichte
brief van de Commissie Werkelijke Schade (CWS) te Utrecht d.d. 20 juni 2023 over de
tweede evaluatierapportage van CWS. In de procedurevergadering van 6 juli 2023 heeft
de commissie besloten graag een afschrift van het antwoord op deze brief te ontvangen.

Er vindt regelmatig overleg plaats met de CWS, waar ook deze punten aan de orde komen.
Daarnaast is uw Kamer op 7 september jl. per brief1 geïnformeerd over recente ontwikkelingen aangaande de CWS. Over voortgang bij de
CWS wordt de Kamer periodiek geïnformeerd via de reguliere Voortgangsrapportage hersteloperatie
toeslagen.

Tot slot heeft de commissie in diezelfde procedurevergadering besloten graag een reactie
te ontvangen op een brief van de Bezwaarschriftenadviescommissie hersteloperatie toeslagen
(BAC) d.d. 20 juni 2023 inzake reactie BAC op de 14e voortgangsrapportage hersteloperatie
toeslagen.

Een afschrift van de beantwoording van de brief van de Bezwaarschriftenadviescommissie
wordt meegestuurd met de komende Voortgangsrapportage hersteloperatie toeslagen.