Brief regering : Opzet periodieke rapportage Arbeid en Zorg

Nr. 68 BRIEF VAN DE MINISTER VAN SOCIALE ZAKEN EN WERKGELEGENHEID

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 31 augustus 2023

Het kabinet vindt het van groot belang dat iedereen kan participeren op de arbeidsmarkt
en economisch zelfstandig is. Het kunnen combineren van werk en zorgtaken speelt hierbij
een belangrijke rol. De verlofregelingen uit de Wet arbeid en zorg (Wazo) en de regelingen
uit de Wet flexibel werken (Wfw) ondersteunen werkenden in het vinden van een evenwicht
tussen werk en zorgtaken en maken een gelijkwaardige verdeling van zorgtaken tussen
partners mogelijk. Op deze manier wordt met de regelingen beoogd bij te dragen aan
het verhogen van de arbeidsparticipatie en economische zelfstandigheid, in het bijzonder
van vrouwen.

In het najaar van 2024 zal ik u een periodieke rapportage Arbeid en Zorg doen toekomen.
Met deze periodieke rapportage worden de doelmatigheid en doeltreffendheid van de
verschillende verlofregelingen1 uit de Wazo en de regelingen uit de Wfw onderzocht. De rapportage beslaat de periode
2017–2023 en zal voldoen aan de eisen zoals gesteld in de Regeling periodiek evaluatieonderzoek
2022. Aanvullend daarop is er in de rapportage aandacht voor het burgerperspectief.

Conform de uitwerking2 van de motie van het lid Harbers3 informeer ik uw Kamer middels deze brief over de opzet en vraagstelling van de periodieke
rapportage (voorheen «beleidsdoorlichting») van het beleidsthema Arbeid en Zorg uit
de Strategische Evaluatieagenda (SEA). Arbeid en Zorg valt onder het bredere thema
«Arbeid, zorg en de ontwikkeling van het kind» en heeft voornamelijk betrekking op
artikel 6 van de begroting van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid
(SZW).

Beleidsdoorlichting 2017

De laatste beleidsdoorlichting van de Wazo vond plaats in 2017. Dit was onderdeel
van de beleidsdoorlichting van artikel 6 (Ziekte en Zwangerschap) van de SZW-begroting.4 De reikwijdte van deze beleidsdoorlichting werd bepaald aan de hand van het begrotingsartikel.

De onderdelen van de Wazo waarvoor de middelen op de begroting van SZW waren opgenomen,
waren onderdeel van de beleidsdoorlichting. Dit betrof het zwangerschaps- en bevallingsverlof,
de ZEZ-regeling (Zelfstandig en Zwanger) en de vangnet-ziektewetregeling, voor zover
gerelateerd aan ziekte ten gevolge van zwangerschap of bevalling.

Andere regelingen maakten geen onderdeel uit van de beleidsdoorlichting. De overige
wettelijke verlofvormen waren onbetaald of met (gedeeltelijk) behoud van loon (betaald
door de werkgever) en daarmee geen onderdeel van de SZW-begroting. Het adoptie- en
pleegzorgverlof is destijds buiten beschouwing gelaten wegens het geringe beroep op
deze regeling. Het (aanvullend) geboorteverlof en het betaald ouderschapsverlof zijn
pas na 2017 ingevoerd. De Wfw geeft werknemers het recht verzoeken tot wijziging van
de arbeidsduur, werktijden en arbeidsplaats in te dienen, zonder gevolgen voor de
SZW-begroting. De Wfw maakte daarom evenmin onderdeel uit van de vorige beleidsdoorlichting.

Inhoudelijke afbakening

De afbakening van de aankomende periodieke rapportage is vanuit de thematische benadering
van de SEA gekoppeld aan het beleidsthema Arbeid en Zorg en niet meer specifiek aan
artikel 6 van de SZW-begroting. Het ziet daarmee op alle regelingen uit de Wazo en
de Wfw. In de periodieke rapportage worden de beleidsdoelstellingen van deze wetten
meegenomen. Er is voor deze thematische benadering gekozen, omdat dit meer inzicht
biedt in de doelmatigheid en doeltreffendheid van het beleid.

Belangrijke algemene doelstellingen van de Wazo zijn het in staat stellen van mensen
om arbeid en zorg (beter) te combineren, het mogelijk maken van een gelijkwaardigere
verdeling van zorgtaken tussen partners en het vergroten van de arbeidsparticipatie,
met name van vrouwen. De individuele verlofregelingen kennen daarnaast ook eigen doelstellingen.
Zo zijn het zwangerschaps- bevallingsverlof en de ZEZ-regeling ook gericht op de gezondheid
en veiligheid van moeder en kind. Hiernaast werd met de invoering van het (aanvullend)
geboorteverlof beoogd bij te dragen aan het vroegtijdig ontwikkelen en versterken
van de band tussen ouder en kind. Met de invoering5 van de Wfw werd beoogd te zorgen voor een betere balans tussen werken, zorgen en
scholing.

Onderzoeksvragen

De hoofdvraag van de periodieke rapportage is in welke mate de verschillende verlofregelingen
uit de Wazo en de regelingen uit de Wfw doeltreffend en doelmatig zijn. Daarbij gaat het om het bevorderen van de combinatie van werk en zorgtaken,
het mogelijk maken van een gelijke verdeling van zorgtaken tussen partners en het
bevorderen van de arbeidsparticipatie. Hierbij teken ik aan dat sommige regelingen
relatief kort bestaan. Een goed beeld van het effect van verlofregelingen op bijvoorbeeld
de arbeidsparticipatie, zal (nog) niet of niet volledig zijn opgetreden. De evaluatie
van de Wet betaald ouderschapsverlof, die voorzien is in 2025, kan hier een beter
beeld van geven.

In de periodieke rapportage wordt rekening gehouden met externe factoren, zoals de
gevolgen van de coronapandemie.

Zoals reeds aangegeven bij de aanbieding van de evaluatie van de Wet invoering extra
geboorteverlof (WIEG)6, zijn de coronapandemie en de genomen coronamaatregelen, zoals het langdurig gedwongen
thuiswerken, van invloed (geweest) op de verdeling van (extra) zorgtaken en hebben
vrijwel zeker invloed gehad op het gebruik en de effecten van de verschillende (recent
ingevoerde) verlofregelingen. Ook op het flexibel werken, in het bijzonder het thuiswerken,
heeft dit grote invloed gehad.

Aanpak en opzet

De periodieke rapportage wordt uitgevoerd door middel van een synthese-onderzoek.
Hiervoor worden onderzoeken en evaluaties gebruikt die sinds de vorige beleidsdoorlichting
in 2016 zijn opgeleverd. Ook worden verschillende onderzoeken uitgevoerd door UWV
meegenomen. Op de volgende pagina wordt een overzicht gegeven van deze onderzoeken
en evaluaties. In aanvulling hierop wordt gebruik gemaakt van onderzoeken uitgevoerd
door UWV en van de meest recente onderzoeken.

Om de onafhankelijkheid van de periodieke rapportage te borgen, wordt de periodieke
rapportage uitbesteed aan een externe partij. Het voornemen is het traject voor aanbesteding
van deze opdracht te starten in het derde kwartaal van 2023, zodat de rapportage eind
2024 aan uw Kamer kan worden aangeboden. Bij de opdrachtverlening wordt de onafhankelijke
inbreng van de uitvoerder van het onderzoek gewaarborgd. Ook worden ten minste twee
onafhankelijk deskundigen betrokken en wordt een begeleidingscommissie gevormd.

Beleidsopties

In de periodieke rapportage wordt aandacht besteed aan de verschillende beleidsopties
die de doeltreffendheid en doelmatigheid van de Wazo en de Wfw verbeteren. Conform
de Regeling periodiek evaluatieonderzoek worden in de periodieke rapportage de mogelijkheden
beschreven voor het vergroten van doeltreffendheid en doelmatigheid van het beleid
bij een gelijkblijvende inzet van financiële middelen. Ook wordt ten minste één doelmatige
optie geschetst waarmee een significante besparing kan worden gerealiseerd.

Onderzoeken en evaluaties

Voor het uitvoeren van de periodieke rapportage wordt in ieder geval gebruikgemaakt
van onderstaande onderzoeken en evaluaties.

Wazo-breed:

– Monitor Arbeid, zorg en kinderopvang (AZKO) (2021, 2019, 2017, 2015) – De Monitor
AZKO (CBS) komt tweejaarlijks uit en geeft inzicht in het gebruik van verlofregelingen
en beweegredenen om al dan niet verlof op te nemen;

– SER advies «maatschappelijk verlof» (verwacht in Q3 2023);

– Inventarisatie vereenvoudiging verlofstelsel (2023) – Sinds begin 2023 wordt door
SZW de vereenvoudiging van het verlofstelsel verkend. Hiervoor zijn verschillende
signalen met betrekking tot de verlofregelingen verzameld;

– Emancipatiemonitor (2022, 2020, 2018) – De Emancipatiemonitor (CBS/SCP) komt tweejaarlijks
uit en bevat gegevens over thema’s die verband houden met vrouwenemancipatie, waaronder
arbeid en zorg.

Zwangerschaps- en bevallingsverlof en ZEZ-regeling:

– Beleidsdoorlichting artikel 6 (2017) – Hierin zijn onderdelen van de Wazo op de SZW-begroting
meegenomen;

– Evaluatie flexibel bevallingsverlof (2018) – Epsilon Research heeft onderzoek gedaan
naar het flexibel op te nemen deel van het bevallingsverlof.

(Aanvullend) geboorteverlof:

– Evaluatie WIEG (2022) – De evaluatie van de WIEG door Regioplan geeft een eerste beeld
van de effecten van het (aanvullend) geboorteverlof;

– Onderzoek niet-gebruik aanvullend geboorteverlof (verwacht in Q4 2023).

(Betaald) ouderschapsverlof:

– Invoeringstoets betaald ouderschapsverlof (verwacht in 2024).

Kort- en langdurend zorgverlof:

– Werk en Mantelzorg (2019) – SCP heeft onderzoek gedaan naar onder meer de combinatie
van werk en mantelzorg, waaronder in hoeverre werkende mantelzorgers gebruikmaken
van verlof.

Wet flexibel werken:

– Evaluatie Wet flexibel werken (2021) – Onderzoek van de Beleidsonderzoekers naar de
doeltreffendheid en de werking van de Wfw.

De Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, C.E.G. van Gennip