Brief regering : Agenda Veerkrachtige & Weerbare Samenleving (2023–2025)

Nr. 96
BRIEF VAN DE MINISTER VAN SOCIALE ZAKEN EN WERKGELEGENHEID

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 7 juli 2023

Het kabinet heeft zich als doel gesteld om de veerkracht en weerbaarheid van de samenleving
te bevorderen. Zo willen we bijdragen aan sociale stabiliteit. Het kabinet staat voor
een inclusieve samenleving, waarin mensen de vrijheid hebben hun eigen keuzes te maken,
zichzelf te ontwikkelen en waarin iedereen gelijkwaardige kansen heeft. Werken aan
die samenleving vraagt dat we naar elkaar omkijken en om weten te gaan met uitdagingen
die sociale stabiliteit onder druk zetten.

Met deze brief bied ik u de Agenda Veerkrachtige & Weerbare Samenleving (2023–2025)
aan. In deze brief beschrijf ik het belang van het versterken van veerkracht en weerbaarheid,
het doel en de activiteiten van de Agenda en de samenhang met al bestaande programma’s
binnen mijn ministerie en andere departementen. U vindt de Agenda in de bijlage bij
deze brief.

Waarom is het versterken van veerkracht en weerbaarheid nodig?

Nederland is van oudsher een land waar inwoners uit verschillende landen en met verschillende
achtergronden een onderkomen hebben en vinden. De afgelopen decennia zijn de aantallen
mensen die naar Nederland zijn gekomen, en de verscheidenheid daarin, sterk toegenomen.
Deze trend zet door. In 2050 heeft naar verwachting 30–40 procent van de bevolking
een migratieachtergrond. Nu is al sprake van herkomst uit zo’n 220 landen en gebieden.1 Naast diversiteit naar herkomst zien we een grote diversiteit naar opleiding, religie,
sociaaleconomische en maatschappelijk-culturele status. Nederland kent een hoge mate
van participatie, wat wijst op een goed functionerende superdiverse samenleving.

Samenleven in superdiversiteit betekent ook dat mensen vrij zijn om binnen de grenzen
van de democratische rechtsstaat hun eigen keuzes te maken en richting te geven aan
hun eigen leven. We worden helaas ook geconfronteerd met maatschappelijke ontwikkelingen
en fenomenen die de vrijheid van mensen onder druk zetten en de potentie hebben om
de sociale stabiliteit van de superdiverse samenleving aan te tasten. Voorbeelden
hiervan zijn radicalisering en extremisme, ongewenste polarisatie, een gebrek aan
zelfbeschikking2, discriminatie en racisme en ondermijnende criminaliteit.

Gemeenten, maatschappelijke organisaties en onderwijsinstellingen spelen een belangrijke
rol in het bevorderen van veerkracht en weerbaarheid ten behoeve van sociale stabiliteit.
Zij hebben behoefte aan meer kennis en methodes om de veerkracht en weerbaarheid van
inwoners te vergroten. Het kabinet wil in deze behoefte voorzien en start daarom de
Agenda Veerkrachtige & Weerbare Samenleving.

De Agenda sluit aan bij het coalitieakkoord Omzien naar elkaar, vooruitkijken naar de toekomst, waarin het kabinet benadrukt: «Een democratische samenleving kan alleen functioneren
als we een grens trekken als vrijheden van de ander worden bedreigd, als iedereen
meedoet en discriminatie wordt bestreden». Dit vraagt om een weerbare samenleving.
Daarom zet het kabinet in op preventie en weerbaarheid.3 Ook sluit de Agenda aan bij de toezegging van het kabinet om een weerbaarheidsagenda
te ontwikkelen en deze met uw Kamer te delen4.

Doel van de Agenda

De Agenda Veerkrachtige & Weerbare Samenleving helpt gemeenten, professionals en maatschappelijke
organisaties met het vergroten van de veerkracht en weerbaarheid van individuen en
groepen in de samenleving. Meer kennis en middelen kunnen bijdragen aan het vergroten
van sociale stabiliteit in Nederland. De Agenda richt zich hoofdzakelijk op professionals
die direct in contact met mensen staan. Zij weten het beste wat nodig is voor de groepen
waarmee zij werken. Dit past bij de behoeftegerichte werkwijze van de Agenda.

Er is nog weinig empirisch onderzoek gedaan naar het bevorderen van veerkracht en
weerbaarheid. Daardoor weten we nog niet goed genoeg wat in de praktijk en onder welke
omstandigheden werkt. In de komende drie jaar (2023–2025) zal de nadruk daarom liggen
op het vergroten van de kennisbasis ten aanzien van veerkracht en weerbaarheid en
het ontwikkelen, testen en evalueren van methodes. Dit doen we in samenwerking met
overheidspartners, maatschappelijke organisaties en onderwijsinstellingen. We maken
de bevindingen breed beschikbaar, zodat gemeenten en professionals van elkaar kunnen
leren. Na deze ontwikkelingsfase («testen wat werkt») is het de bedoeling om vanaf
2025 de methodes en interventies die zich hebben bewezen in de praktijk landelijk
te gaan gebruiken («doen wat werkt»).

Versterken van beschermende factoren

De focus van de Agenda ligt op primaire preventie. Dit betekent dat de inzet zich
richt op het versterken van algemene weerbaarheid en veerkracht van (groepen en individuen)
in de samenleving en het toerusten van professionals om bepaalde fenomenen te herkennen
en beschermende factoren te versterken.

Er zijn veel aanwijzingen dat bepaalde zogeheten beschermende factoren een buffer
kunnen vormen tegen de invloed van risicofactoren, maar meer onderzoek is nodig. Voorbeelden
van al bekende beschermende factoren zijn een positieve identiteitsontwikkeling5,6, digitale weerbaarheid7, ondersteunende gezinsstructuren8 en democratisch burgerschap. Beschermende factoren doen zich voor op verschillende
niveaus: het individu, de gemeenschap en de maatschappij. Ik wil mij inzetten voor
het versterken van veerkracht en weerbaarheid op al deze niveaus. We zetten van 2023–2025
in op het ontwikkelen en testen van methodes die beschermende factoren versterken
en daarmee de weerbaarheid en veerkracht. Zo werken we toe naar een palet van geteste
interventies.

De Agenda richt zich niet op secundaire preventie (zoals het voorkomen van verdere
radicalisering bij een gekende risicogroep) of op repressie. Hiervoor bestaan andere
instrumenten, zoals het jongerenwerk, de persoonsgerichte aanpak en het doorbreken
van criminele netwerken en verdienmodellen.

Activiteiten van de Agenda: 4 actielijnen

De inzet op beschermende factoren vormt de rode draad in de vier actielijnen waarlangs
de agenda werkt:

1. het versterken van expertise;

2. het (verder) ontwikkelen van interventies;

3. het versterken van samenwerking;

4. het stimuleren van gerichte beleidsontwikkeling.

Binnen deze actielijnen wordt nauw samengewerkt met onder andere gemeenten, het maatschappelijk
middenveld en kennisinstellingen. Zij spelen een belangrijke rol spelen in het vaststellen
van de uitdagingen en behoeften op lokaal niveau en het vergroten van de kennisbasis.

Budget

Voor de uitvoering van de Agenda Veerkrachtige & Weerbare Samenleving is in totaal
€ 10.600.000 beschikbaar voor de periode 2023–2025. Dit is als volgt verdeeld over
de vier actielijnen:

Actielijn

Bedrag (€, indicatief)

1. Het versterken van expertise

1.065.000

2. Het (verder) ontwikkelen van interventies

7.425.000

3. Het versterken van samenwerking

1.615.000

4. Het stimuleren van gerichte beleidsontwikkeling

300.000

5. Materieel en onvoorzien

195.000

Totaal

10.600.000

Samenhang met andere inspanningen

De inzet van de Agenda Veerkrachtige & Weerbare Samenleving heeft raakvlakken en werkt
in samenhang met andere inspanningen vanuit het Rijk.

De Agenda staat in nauwe verbinding met het Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid
(NPLV) dat wordt gecoördineerd door het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties
(BZK). Het NPLV zet gedurende 20 jaar in op het verbeteren van de leefbaarheid en
veiligheid in 20 focusgebieden. In deze gebieden staan de leefbaarheid en veiligheid
onder druk en stapelen problemen zich op.9 Aan de preventieve kant vraagt dit ook om extra inzet op het gebied van veerkracht
en weerbaarheid. De departementen BZK, SZW en OCW hebben gezamenlijk een specifieke
uitkering (SPUK) genaamd Kansrijke Wijk opgesteld. De 20 focusgebieden kunnen via
deze SPUK aanspraak doen op middelen voor activiteiten op diverse thema’s, waaronder
«het voorkomen van armoede en schulden» en het «versterken van de veerkracht en weerbaarheid».
In totaal gaat er vanuit de Agenda Veerkrachtige & Weerbare Samenleving voor de periode
2023–2025 € 6.000.000 (€ 2.000.000 per jaar) via deze SPUK naar de 20 focusgebieden.

De Agenda hangt ook samen met diverse andere programma’s binnen het Rijk. Dit zijn
bijvoorbeeld het Programma Gelijke Kansen van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur
en Wetenschap, het Programma Voor een Inclusieve Arbeidsmarkt van het Ministerie van
Sociale Zaken en Werkgelegenheid, het al genoemde Programma Leefbaarheid en Veiligheid
van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK), de Aanpak
Ondermijnende criminaliteit door het Ministerie van Justitie en Veiligheid, het Nationaal
Programma tegen Discriminatie en Racisme van BZK en de aanpak Schadelijke praktijken
van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Met al deze programma’s
wordt kennis uitgewisseld, gezamenlijk verder ontwikkeld en de samenwerking gezocht.

Tot slot

Ik ben voornemens uw Kamer jaarlijks voor de zomer te informeren over de voortgang
van de uitvoering van alle activiteiten.

Ik wil met deze Agenda bijdragen aan een veerkrachtige en weerbare samenleving om
zo de sociale stabiliteit in Nederland te versterken.

Door samen te zorgen voor meer kennis over interventies die bijdragen aan het versterken
van veerkracht en weerbaarheid en deze interventies te evalueren en door te ontwikkelen
in de praktijk, werken we aan een samenleving die inclusief is en waarin inwoners
vrij zijn, zich onderdeel voelen van de samenleving en gelijkwaardige kansen krijgen.

De Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid,
C.E.G. van Gennip