Brief regering : Toezegging gedaan tijdens het commissiedebat Gevangeniswezen en TBS van 4 juli 2023, over Pilot kleinschalige detentievoorziening Huis van Herstel PI Almelo

Nr. 917 BRIEF VAN DE MINISTER VOOR RECHTSBESCHERMING

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 5 juli 2023

Zoals toegezegd tijdens het commissiedebat Gevangeniswezen en tbs op 4 juli jl. met
uw vaste commissie voor Justitie en Veiligheid, doe ik u hierbij een tweetal rapportages
toekomen over de pilot Huis van Herstel. In deze brief schets ik de bredere context
van pilots op het gebied van sanctie-uitvoering. Daarna ga ik meer specifiek in op
het Huis van Herstel en wat mij heeft doen besluiten de pilot niet te verlengen.

Experimenteren voor een effectievere sanctie-uitvoering

De pilot Huis van Herstel is een van de in totaal 39 trajecten die onder de paraplu
van «Koers en Kansen» vielen: een innovatieprogramma dat in 2015 is gestart. In uiteenlopende,
lokale projecten zochten en zoeken justitie, het zorgdomein en het sociale domein
samen naar nieuwe manieren voor een effectievere sanctie-uitvoering en het voorkomen
van recidive. De projecten hebben verschillende fasen van de sanctie-uitvoering bestreken:
van strafoplegging tot en met maatschappelijke re-integratie.

De pilots hebben een financiële bijdrage ontvangen van het Ministerie van Justitie
en Veiligheid om uitvoering te kunnen geven aan de projectplannen. De hoogte van de
bijdrage kan per pilot verschillen en daaraan zijn voorwaarden gesteld.

Sommige pilots zijn niet van de grond gekomen of gaandeweg gestopt. Zo is de kleinschalige
voorziening Amsterdam niet gerealiseerd en de kleinschalige voorziening Rotterdam
Hoogvliet na een jaar geopend te zijn geweest, door gebrek aan instroom gesloten.
Sommige pilots zijn nog operationeel, zoals 3Noord en Huis van Herstel. 3Noord is
een pilot in de drie noordelijke provincies Groningen, Friesland en Drenthe die is
opgestart in 2018. Samen met de penitentiaire inrichtingen in Veenhuizen en Leeuwarden
wordt geprobeerd detentieschade te beperken, waarbij men zich specifiek richt op zelfmelders.
Professionals uit het 3Noord-project proberen in contact te komen met zelfmelders
uit de regio en vervolgens een persoonlijk plan op te stellen voorafgaand aan de detentie
om te anticiperen op detentieschade. De pilottermijn van 3Noord loopt eind 2023 ook
af. De provincies hebben mij laten weten deze werkwijze vanaf 2024 structureel in
te bedden. Dat vind ik een mooi resultaat.

Kleinschalige detentievoorziening Huis van Herstel in Almelo

Het Huis van Herstel is een kleinschalige detentievoorziening bij de penitentiaire
inrichting in Almelo die als doel heeft gedetineerden met multiproblematiek succesvol
te re-integreren in de maatschappij. Samen met andere organisaties, waaronder Twentse
gemeenten, reclassering en zorgaanbieders, wordt zorg en begeleiding op maat geboden.

De looptijd van de pilot is in 2018 vastgesteld op vijf jaar, tot en met december
2023. Huis van Herstel heeft gevraagd om een verlenging van de pilot tot en met 2025.
Met het Huis van Herstel is afgesproken dat voor de zomer van 2023 hierover besloten
zou worden op basis van een tweetal tussenrapportages: een vanuit de pilot en een
vanuit het actieonderzoek dat de Hogeschool Rotterdam uitvoert (zie bijlagen).

Instroom van deelnemers

Het opstarten van de pilot kostte tijd, zowel om afspraken over de werkwijze te maken
als om het gebouw gereed te maken. Het werven en inwerken van medewerkers en het plaatsen
van de eerste deelnemers verliep moeizaam, mede als gevolg van de coronacrisis. Begin
2021 zijn de eerste deelnemers in Huis van Herstel geplaatst.

In totaal heeft het Huis van Herstel plaats voor 29 gedetineerden. Dat de instroom
moeilijk op gang kwam en een hindernis was, bleek al uit de plan- en procesevaluatie
van Regioplan uit 2021.1 In die evaluatie werd gesteld dat naarmate meer bekend zou worden over de werkwijze
van het Huis van Herstel, het instroomproces beter verankerd zou worden bij de samenwerkingspartners.
De instroom liet de laatste tijd echter geen positieve trend zien. In de rapportage
van het Huis van Herstel is desgevraagd de instroom getoond (p. 21):

Bezetting is een momentopname. Om een beeld te geven: in de voortgangsrapportages
en -gesprekken heeft het Huis van Herstel actuele bezettingsaantallen van zes deelnemers
(april 2022) en vijf deelnemers (december 2022) gemeld. In de verantwoording voor
de financiering van het jaar 2022 beschrijft Huis van Herstel dat eind 2022 twaalf
potentiële deelnemers waren. Dit is in de instroom van het eerste kwartaal van 2023
helaas niet terug te zien.

Financiering

De extra bijdrage voor deze voorziening is ruim € 1 miljoen per jaar, naast de reguliere
kosten die DJI heeft voor de celcapaciteit. De totale bijdrage die Huis van Herstel
heeft ontvangen voor de pilot is ruim € 4 miljoen. Afgezet tegen de lage instroom
is het een zeer kostbaar project.

Vanaf begin af aan is duidelijk geweest dat de projectfinanciering tijdelijk van aard
is en dat de kosten voor het eventuele voortzetten van de werkwijze op een andere
manier gedragen moeten worden. Het projectvoorstel voorzag erin dat de partners van
het Huis van Herstel de extra kosten (naast de reguliere kosten voor celcapaciteit)
zouden opvangen, vanuit de gedachte dat er ook kosten worden bespaard indien een deelnemer
succesvol re-integreert in de maatschappij. Voortzetting zou dus vragen om directe
financiële bijdragen van partners van het project. Eventuele medefinanciering door
netwerkpartners uit de regio hangt voor een groot deel af van het succes van het Huis
van Herstel. Ook de netwerkpartners hebben gezien dat de instroom in Huis van Herstel
achterblijft. Garanties voor medefinanciering zijn er niet.

Conclusie

Aan het verhogen van de instroom van het Huis van Herstel is hard gewerkt: in stuurgroepoverleggen
waaraan mijn ministerie deelneemt is steeds onderwerp van gesprek geweest hoe het
aantal deelnemers verhoogd kon worden, omdat de pilot alleen goed beproefd kan worden
als er voldoende deelnemers zijn. Helaas is er ondanks alle inspanningen geen positieve
trend zichtbaar. Ook is er onvoldoende perspectief voor een structurele inbedding.
Gezien de omvang van de extra bijdrage die het Huis van Herstel krijgt van mijn ministerie,
vind ik het niet te verantwoorden om de pilot meer tijd te geven dan in 2018 is afgesproken.
Daarom is besloten dat het Huis van Herstel per 1 januari 2024 stopt.

Beperkt Beveiligde Afdeling

De locatie gaat door als Beperkt Beveiligde Afdeling (BBA). Met de inwerkintreding
van de Wet straffen en beschermen zijn verschillende BBA-locaties geopend. De BBA
is een mooie landelijke voorziening waarvandaan gedetineerden in de laatste fase van
hun gevangenisstraf geleidelijk kunnen re-integreren in de maatschappij. Ervaringen
en lessen uit aanpalende pilots zijn en worden gebruikt bij het (door)ontwikkelen
van de BBA. Wel moet de instroom van de BBA omhoog: daarvoor heb ik recent de criteria
voor doorplaatsing vanuit de gevangenis naar de BBA verruimd. Het eerste beeld is
positief, namelijk dat de bezetting van de BBA’s gestaag toeneemt. Daarom is de verwachting
dat ook de BBA-locatie in Almelo op korte termijn een hogere bezetting heeft. Zoals
eveneens toegezegd in het commissiedebat van 4 juli jl. bericht ik uw Kamer in het
eerste kwartaal van 2024 over de voortgang omtrent de BBA.

Tot slot

Ik wil graag alle betrokkenen bij de pilot Huis van Herstel bedanken voor hun inzet.
Experimenteren getuigt van durf en het is goed om te zien dat er zulke bevlogen mensen
werken aan een betere re-integratie. De goede ervaringen vanuit het Huis van Herstel
worden dan ook zeker meegenomen bij verder vormgeven van de re-integratie van gedetineerden.

De Minister voor Rechtsbescherming, F.M. Weerwind