Brief regering : Aanscherpingen particulier en thuisonderwijs

Nr. 232 BRIEF VAN DE MINISTER VOOR PRIMAIR EN VOORTGEZET ONDERWIJS

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 19 juni 2023

Voor élk kind is het van wezenlijk belang om onderwijs te volgen. Gedurende je onderwijsloopbaan
doe je kennis en vaardigheden op. Daarnaast leer je om te gaan met anderen. Beide
zijn cruciaal voor je toekomst.

De meeste kinderen gaan naar reguliere, bekostigde scholen. Daarvoor geldt uitgebreide
wetgeving. Maar er bestaan ook andere soorten onderwijs. Bijvoorbeeld het particulier
onderwijs en thuisonderwijs. Voor het particulier onderwijs bestaan wettelijke kaders,
maar die zijn minder uitgebreid. Voor thuisonderwijs bestaan op dit moment geen wettelijke
kaders.

Voor beide soorten onderwijs wil ik de kaders aanscherpen en verbeteren, omdat goed
onderwijs elke leerling voor moet bereiden op deelname in de Nederlandse maatschappij,
ongeacht wélk soort onderwijs hij of zij volgt. Ook in het particulier en het thuisonderwijs
moeten kinderen het onderwijs krijgen waar zij recht op hebben.

De afgelopen tijd is een groei zichtbaar in het aantal particuliere scholen, vooral
bij de zogenoemde b3-scholen.1 In het thuisonderwijs zie ik een verdrievoudiging van het aantal leerlingen.2 Dat is voor mij des te meer reden om de bestaande regels en de ruimte die zij bieden
kritisch tegen het licht houden. In mijn brief van 22 december 2022 gaf ik al aan
dat ik aan de slag wil met aanscherpingen voor deze onderwijssoorten.3 Met deze hoofdlijnenbrief informeer ik uw Kamer over mijn plannen. Het gaat hierbij
om het weer oppakken van het wetsvoorstel «waarborgen thuisonderwijs» en om het aanscherpen
van de eisen op het gebied van socialisatie en burgerschap voor particulier onderwijs.
Vanwege de complexiteit van deze trajecten worden zij in verschillend tempo nader
geconcretiseerd.

1. Verschillende onderwijssoorten

Particulier onderwijs

Particulier onderwijs is een volwaardig onderdeel van ons onderwijsstelsel naast het
bekostigd onderwijs. Ook op particuliere scholen kan aan de leerplicht worden voldaan.

Binnen het particulier onderwijs bestaan er verschillende categorieën: de zogenoemde
b2-, b3- en b4-scholen (genoemd naar de onderdelen van het betreffende artikel in
de Leerplichtwet 1969). Er bestaan drie soorten particuliere scholen:

– b2-scholen: Nederlandse particuliere scholen met een examenbevoegdheid

– b3-scholen: Nederlandse particuliere scholen zonder examenbevoegdheid

– b4-scholen: internationale particuliere scholen in het funderend onderwijs

In totaal bieden deze drie typen particuliere scholen gezamenlijk les aan minder dan
een procent van het totale aantal leerlingen in het funderend onderwijs.

Binnen het particulier onderwijsveld bestaat een grote diversiteit aan scholen, vooral
binnen de zogenoemde b3-scholen. Het kan gaan om scholen die zeer sterk lijken op
een reguliere, bekostigde school, maar ook om zeer kleine scholen, waar leerlingen
in de sfeer van hun eigen familie of directe leefomgeving les krijgen van een bevoegde
leerkracht.

Thuisonderwijs

Als een kind is vrijgesteld van de leerplicht, kan thuisonderwijs worden geboden.
Dat kan in verschillende gevallen. Er is een groep ouders die een beroep doet op zo’n
vrijstelling vanwege richtingsbezwaren. Dat is mogelijk als zij binnen een redelijke
afstand van hun huis geen school kunnen vinden van de door hen gewenste richting.4 Er is nog een aantal gronden op basis waarvan een vrijstelling kan worden verstrekt.
Te denken valt dan aan de onmogelijkheid om onderwijs te volgen op lichamelijke of
psychische gronden, of aan kinderen die in Nederland wonen, maar in het buitenland
naar school gaan.

De afgelopen jaren steeg het aantal leerlingen dat thuisonderwijs volgt vanwege richtingsbezwaren
(van 575 in schooljaar 2013–2014 naar 1.771 in schooljaar 2021–2022). Ook lokale bestuurders
uitten onlangs hun zorgen hierover aan mij. Zij zien in hun gemeenten een duidelijke
toename van kinderen in het thuisonderwijs en geven aan dat de vrijstellingsprocedure
geen waarborgen heeft voor leerplichtambtenaren om in gesprek te komen met deze ouders
en na te gaan of deze van de leerplicht vrijgestelde kinderen onderwijs ontvangen.
We hebben dus niet in beeld of deze kinderen onderwijs krijgen. Dat vind ik onwenselijk.
De stijging van het aantal kinderen met een vrijstelling vanwege richtingsbezwaren
vergroot de urgentie van het reguleren van dit type onderwijs.

Informeel onderwijs

Naast het onderwijs dat vanuit een school of thuis wordt verzorgd, is er nog het zogenoemde
informele onderwijs. Dit vindt plaats in aanvulling op het dagelijkse onderwijs. Op
informeel onderwijs kom ik later in deze brief terug.

Figuur 1. Verschillende onderwijssoorten en hun onderlinge verhouding

2. De kern van ons onderwijs: veiligheid, burgerschap en een passende ontwikkeling
voor elke leerling

Ik vind het belangrijk dat een gemeenschappelijke kern van eisen geldt, zodat een
aantal zaken voor élke leerling in Nederland worden gewaarborgd. De eisen die tot
zo’n kern behoren, kunnen worden opgedeeld in twee categorieën: (1) waarborgen voor
kwaliteit en ontwikkeling en (2) voorwaarden voor een vrij en veilig schoolklimaat.

2.1. Waarborgen voor kwaliteit en ontwikkeling, zonder uitzonderingen

Allereerst vind ik het belangrijk om, voor alle drie types particulier onderwijs,
eisen te stellen aan wát kinderen leren. Ik houd rekening met de bijzondere positie
van particulier en thuisonderwijs binnen ons stelsel. Er zijn echter eisen die in
mijn optiek voor elke type onderwijs moeten gelden.

De inhoud van het onderwijs mag niet strijdig zijn met de burgerschapsopdracht. Verder
moet elke leerling zijn voorbereid op vervolgonderwijs dat aansluit bij zijn of haar
ontwikkeling. Voor mij zijn deze zaken essentieel om op alle onderwijstypen een basiskwaliteit
te realiseren. Ook moeten alle kinderen in hun lessen niet alleen kennis en vaardigheden
opdoen, maar ook leren omgaan met andere kinderen.

2.2 Een schoolklimaat waarin elke leerling zich vrij en veilig voelt

Om goed te kunnen leren, moet elk kind zich vrij en veilig voelen. Goede kennisoverdracht
is van belang en dat vraagt iets van de onderwijsgevende. Verder mag het schoolklimaat
of de omgeving waarin onderwijs wordt gegeven nooit in strijd zijn met de burgerschapsopdracht.

Naast randvoorwaarden om te leren en eisen aan de onderwijsinhoud, wil ik op een aantal
manieren komen tot en kijken naar meer waarborgen in de stichtingsprocedure en het
toezicht. In de verdere uitwerking van de benodigde maatregelen betrek ik ook die
onderwerpen.

Figuur 2. Een gemeenschappelijke kern voor alle onderwijssoorten

3. Wat betekent dit voor de bestaande kaders?

Wanneer je deze gemeenschappelijke kern als uitgangspunt neemt, komt de vraag op in
hoeverre de bestaande soorten onderwijs zich daartoe verhouden. Ik ga hieronder eerst
in op de consequenties voor het particulier onderwijs en daarna voor thuisonderwijs.

3.1. Particulier onderwijs

Voor de b2-scholen (met examenbevoegdheid) en b3-scholen (zonder examenbevoegdheid)
gelden wettelijke kaders. Zij voldoen al grotendeels aan de gemeenschappelijke kern.
Er moet bijvoorbeeld sprake zijn van bevoegde docenten en de burgerschapsopdracht
is onverkort van toepassing verklaard. Ik zie hier vooral mogelijkheden voor aanscherping
in relatie tot het uitgangspunt dat kinderen moeten leren omgaan met anderen, omdat
in een aantal gevallen de school zo’n beperkte omvang heeft dat socialisatie niet
een gegeven is.

Voor b4-scholen (internationale particuliere scholen) gelden minder eisen. Deze scholen
sluiten aan bij buitenlandse curricula en staan voornamelijk onder toezicht van een
buitenlandse autoriteit of internationale accreditatieorganisatie. Ze kunnen aansluiten
bij buitenlandse curricula, omdat de leerlingen op deze scholen vaak een gedeelte
van hun onderwijsloopbaan in het buitenland hebben gevolgd of zullen volgen. Op deze
scholen kan hen een doorlopende leerlijn worden geboden.

Voor deze scholen wil ik aan de slag met burgerschap. Ook op deze scholen moet elke
leerling worden voorbereid op deelname in de maatschappij. Op dit moment geldt de
burgerschapsopdracht voor b4-scholen echter nog niet. Onderzoek laat zien dat er in
de praktijk toch burgerschapsonderwijs wordt gegeven, maar er bestaan op dit moment
geen waarborgen op dit punt. Dat vind ik ongemakkelijk.

Ik wil daarom de burgerschapsopdracht voor deze scholen laten gelden, passend bij
hun bijzondere karakter, waar uw Kamer ook om heeft verzocht.5 De burgerschapsopdracht voor b4-scholen zou moeten inhouden dat het onderwijs dat
gegeven wordt en de schoolcultuur niet in strijd mogen zijn basiswaarden van de democratische
rechtsstaat. Het maakt immers niet uit op welke school je zit: iedereen heeft onze
rechtsstaat te respecteren.

Vanwege de specifieke aard van dit type onderwijs, is de burgerschapsopdracht zoals
die geldt voor bekostigde scholen niet exact in dezelfde vorm van toepassing te verklaren
op b4-scholen. Het grijpt namelijk in op het buitenlandse of internationale karakter
van zo’n school wanneer we vereisen dat zij de waarden van de Nederlandse staat onderwijzen.
Bij de uitwerking van kaders voor burgerschapsonderwijs voor deze scholen, zal ik
daar rekening mee houden.

Daarnaast zie ik voor b4-scholen ook mogelijkheden voor aanpassing van de stichtingsprocedure
en het toezicht door de Nederlandse Inspectie van het Onderwijs. Ook daarmee wil ik
aan de slag.

3.2 Thuisonderwijs

In de gevallen waarin ouders een beroep hebben gedaan op een vrijstelling vanwege
richtingsbezwaren, weten we nu niet welk onderwijs kinderen precies krijgen en óf
ze überhaupt onderwijs krijgen. Ik vind dat onwenselijk. Ieder kind moet vrij en veilig
onderwijs krijgen dat hem of haar voorbereidt op een rol in de Nederlandse samenleving.
Bij thuisonderwijs is er geen zicht op of kinderen ook daadwerkelijk dat onderwijs
krijgen waar zij recht op hebben. Daarom kom ik op korte termijn met een wetsvoorstel,
waarbij rekening gehouden wordt met het bijzondere karakter van thuisonderwijs behouden
kan blijven, maar waarbij er wel waarborgen komen voor de kinderen die het betreft.

Daarom vind ik het belangrijk dat we ook voor het onderwijs aan deze groep kinderen
basale regels en grenzenstellen. Hierbij wil ik in ieder geval nu snel wettelijk verankeren
dat ouders met een vrijstelling vanwege richtingsbezwaren de verplichting hebben om
onderwijs voor hun kinderen te verzorgen en dat zij daarbij in ieder geval aandacht
besteden aan de kerndoelen en aan burgerschap. Daarnaast wil ik dat er zicht is op
de ontwikkeling van kinderen, onder meer door voortgangstoetsen. Dit overigens los
van een fundamentele discussie die ook met recht gevoerd kan worden over de wenselijkheid
of onwenselijkheid van (soorten van) thuisonderwijs.

Onder mijn ambtsvoorganger is het wetsvoorstel Waarborgen thuisonderwijs opgesteld, om de kwaliteit en de veiligheid van kinderen in het thuisonderwijs te
kunnen waarborgen. Ik stuur dit aangepaste voorstel aanpassen op basis van de adviezen
die op dat voorstel zijn gegeven en op basis van informatie uit onder meer gesprekken
met veldpartijen, zoals de verenigingen voor thuisonderwijs en Ingrado uiterlijk in
het eerste kwartaal van 2024 naar uw Kamer.

3.3 Informeel onderwijs

Ook voor het informeel onderwijs wil ik aan de slag met betere waarborgen. Het mag
niet zo zijn dat wat een leerling op school leert, buiten de school wordt ondergraven.
Ik heb de contouren van mijn aanpak geschetst in mijn brief van 18 november 2022.6 Uw Kamer is op 24 mei jl. geïnformeerd over de beleidsagenda informeel onderwijs.7

Tot slot

Elk kind in Nederland moet onderwijs volgen dat aan een aantal basisvoorwaarden voldoet,
of je nu naar een reguliere school gaat, naar een particuliere school gaat of thuisonderwijs
krijgt. Daar maak ik mij hard voor.

De Minister voor Primair en Voortgezet Onderwijs, A.D. Wiersma