Brief regering : Voortgang verkenning openbare dienstverplichting vluchten Saba en Sint Eustatius

Nr. 1082
BRIEF VAN DE MINISTER VAN INFRASTRUCTUUR EN WATERSTAAT

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 13 juni 2023

Op 10 december 2021 is de Kamer een evaluatie van de staatsdeelneming in luchtvaartmaatschappij
Winair toegezonden1. Daarin werd geconcludeerd dat het aandeelhouderschap niet het meest geschikte instrument
is om het belang van de Staat de borgen. Dat belang is de bereikbaarheid van de bijzondere
Nederlandse gemeenten Saba en Sint Eustatius. Gemeld werd dat er een verkenning naar
een openbare dienstverplichting (public service obligation, PSO) als alternatief instrument zou komen om dit belang duurzaam te borgen. In deze brief
wordt u geïnformeerd over de voortgang van deze verkenning.

Een PSO is een instrument waarmee de overheid voorwaarden kan stellen aan luchtvaartmaatschappijen
op een bepaalde luchtvervoer route met betrekking tot vier zaken: de maximumticketprijs,
de minimumvluchtfrequentie, de capaciteit en de continuïteit. Het instrument stelt
de overheid in staat om een minimumaanbod te garanderen wanneer de markt niet in staat
is gebleken om te voldoen aan de vraag die vanuit een maatschappelijk perspectief
bediend zou moeten worden.

Hieronder wordt ingegaan op 1) onderzoeken naar de effecten en vormgeving van een
PSO voor Saba en Sint Eustatius; 2) vervolg verkenning, wetgeving in voorbereiding.

1. Onderzoeken naar de effecten van een PSO voor Saba en Sint Eustatius

- SEO Economisch Onderzoek «Impact PSO Bovenwindse eilanden, effecten voor Saba &
St. Eustatius»

Bijgevoegd is het rapport van SEO Economisch Onderzoek «Impact PSO Bovenwindse eilanden,
effecten voor Saba & St. Eustatius» met de resultaten van het onderzoek naar de gevolgen
van instelling van een PSO op de routes tussen Sint Maarten en Saba en tussen Sint
Maarten en Sint Eustatius. Enkele belangrijke punten uit dit rapport worden hieronder
vermeld.

De markt op de genoemde routes voldoet aan de belangrijkste kenmerken voor het instellen
van een PSO: een kleine markt, er is geen ruimte voor meerdere luchtvaartmaatschappijen
en alternatieve modaliteiten bieden geen volwaardig substituut. Een PSO voor het luchtvervoer
zou volgens SEO beperkt impact hebben op de vraag naar veerdiensten, omdat de modaliteiten
niet één-op-één vervangbaar zijn. SEO geeft aan dat ten aanzien van zowel Saba als
Sint Eustatius het vliegtuig van belang is om te voorzien in de behoefte aan vervoer
van en naar het ziekenhuis en medisch specialisten, onderwijsinstellingen, commerciële
diensten en verbindingen ten behoeve van de werkgelegenheid.

SEO heeft diverse scenario’s voor vormgeving van een PSO onderzocht met variatie in
mogelijke voorwaarden ten aanzien van onder meer maximale ticketprijzen en vluchtfrequentie
en met verschillende aannames daarbij wat betreft de prijselasticiteit. SEO heeft
daarbij gekeken naar een variatie van 2 tot 5 vluchten per dag en een maximum retourticketprijs
bandbreedte van 40 tot 85 dollar. De benodigde jaarlijkse overheidsbijdrage wordt
in de scenario’s geschat in de bandbreedte van 3,8 tot 7,6 mln. dollar (3,5 tot 6,9 mln.
euro).

In het onderzoek besteedt SEO ook aandacht aan de kansen die elektrisch vliegen biedt.
De onderzoekers stellen dat hier vanaf 2030 meer van te verwachten valt dan op kortere
termijn. De analyse geeft aan dat instelling van een PSO leidt tot een verdubbeling
van de connectiviteit en tot een toename van de consumentenwelvaart.

In het SEO rapport zijn subsidiebedragen die horen bij specifieke scenario’s, of daartoe
zijn te herleiden, onleesbaar gemaakt. Deze informatie kan namelijk leiden tot verstoring
van een toekomstig aanbestedingstraject. Ook zijn bedrijfsvertrouwelijke gegevens
onleesbaar gemaakt.

- SEO notitie «PSO Bovenwindse eilanden, beleidskeuzes rondom instellen PSO»

Bijgevoegd is verder de aanvullende SEO notitie «PSO Bovenwindse eilanden, beleidskeuzes
rondom instellen PSO». Hierin is ter illustratie een quick scan van PSO tenderprocedures
in EU-lidstaten opgenomen, beschrijft SEO de samenhang tussen mogelijke overheidsvoorwaarden
en noemt SEO overwegingen die bij de keuze van een voor de Bovenwindse eilanden passende
set voorwaarden relevant kunnen zijn. In deze SEO notitie is eveneens informatie over
subsidiebedragen die te herleiden zijn tot specifieke scenario’s onleesbaar gemaakt
om een toekomstig aanbestedingstraject niet te verstoren.

2. Voorbereiding van wetgeving/ Vervolg verkenning

De regeringen van Nederland, Aruba, Curaçao en Sint Maarten hebben in het Multilateraal
protocol inzake de liberalisering van luchtvervoer2 (Protocol) afspraken gemaakt over de markt voor luchtvervoer in het Caribisch deel
van het Koninkrijk. In het Protocol is afgesproken dat de markt voor luchtvervoer
in principe vrij is. Het Protocol biedt de landen uit het Koninkrijk echter de mogelijkheid
een PSO in te stellen wanneer dit noodzakelijk is voor de economische en/of sociale
ontwikkeling van één of meer van de eilanden.

Om ten behoeve van een van de BES-eilanden een PSO in te kunnen stellen moet deze
voorziening worden geïmplementeerd in de wetgeving. Daartoe wordt een wijziging van
de Luchtvaartwet BES voorbereid. Deze wetswijziging moet het mogelijk maken om – wanneer
uit de verdere verkenning blijkt dat dit het meest realistische instrument is – ook
daadwerkelijk de keuze te kunnen maken om een PSO in te stellen. Binnenkort kan dit
wetsvoorstel in procedure worden gebracht. De uitwerking van handhavingsinstrumenten
vereist nog aandacht. Het wetsvoorstel wordt zoals gebruikelijk tevens interdepartementaal
afgestemd.

Naast dit wetgevingstraject wordt met belanghebbende partijen gesproken over de vraag
of en hoe een PSO voorstel concreet kan worden vormgegeven. Daarbij ligt ook nadrukkelijk
de vraag aan de diverse betrokkenen op tafel in hoeverre zij mogelijke instelling
van een PSO financieel kunnen steunen. Voor daadwerkelijke instelling van een PSO
is hoogstwaarschijnlijk een structurele financiële overheidsbijdrage noodzakelijk
en hiervoor zijn geen financiële middelen begroot.

De Kamer wordt voor het einde van dit jaar geïnformeerd over de voortgang.

De Minister van Infrastructuur en Waterstaat,
M.G.J. Harbers