Brief regering : Samenwerken aan een hightech maakindustrie van wereldniveau

32 637 Bedrijfslevenbeleid

Nr. 121 BRIEF VAN DE MINISTER VAN ECONOMISCHE ZAKEN EN KLIMAAT

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 8 juni 2023

In het coalitieakkoord 2021–2025 (bijlage bij Kamerstuk 35 788, nr. 77) is afgesproken om de mainportstatus van Brainport-Eindhoven door te ontwikkelen.
Met deze brief geef ik invulling aan de toezeggingen die ik tijdens het Commissiedebat
Bedrijfslevenbeleid op 19 oktober 2022 (Kamerstuk 32 637, nr. 512) en tijdens het debat Vestigingsklimaat op 16 februari 2023 (Handelingen II 2022/23,
nr. 54, item 10) heb gedaan aan het lid Amhaouch, om de Kamer over de doorontwikkeling van de Brainportregio
te informeren. Hiervoor kies ik graag een bredere benadering als invalshoek: mijn
visie op de hightech maakindustrie waarin de Brainportregio een belangrijk brandpunt
is.

Belang van de hightech maakindustrie

De Nederlandse hightech maakindustrie draagt bij aan de ontwikkeling van onze brede
welvaart. Multinationals, MKB, startups en scale-ups die samen de hightech maakindustrie
vormen, bieden oplossingen voor alle grote maatschappelijke uitdagingen. De innovatiekracht
van de sector heeft een brede uitwerking in ons dagelijks leven, in de manier waarop
we werken, communiceren, energie gebruiken en ziekten behandelen. Zo bouwen we in
Nederland de meest nauwkeurige elektronenmicroscopen waarmee bijvoorbeeld op atomair
niveau het COVID-virus is ontleed. Of neem de Iron Fuel Boiler die huishoudens van
CO2 neutrale warmte kan voorzien door de omzetting tussen roest en ijzerpoeder. Of de
ECG-pleister waardoor patiënten met hartritmestoornissen niet meer naar het ziekenhuis
hoeven en thuis kunnen worden gemonitord.

De bijdrage van de hightech maakindustrie aan ons handels- en investeringssysteem
is groot. Samen zijn deze bedrijven goed voor € 93 miljard aan toegevoegde waarde1. De positieve effecten van de sector op de Nederlandse economie zijn echter groter
dan alleen voor de eigen productie en export. De sector creëert banen op alle onderwijsniveaus.
Kennisinstellingen, het onderwijs en bijvoorbeeld logistieke dienstverleners spelen
eveneens een belangrijke rol in de ondersteuning van internationale waardenketens.

Regionale succesfactoren

Nederland heeft vier regio’s met een sterk geconcentreerde en goed georganiseerde
hightech maakindustrie. Brainport-Eindhoven is hierin onmiskenbaar het brandpunt.
Maar ook Twente, het gebied rond Arnhem/Nijmegen en in Zuid-Holland vooral rond Delft
hebben een eigen regionale kracht ontwikkeld. De ambitie van Almere om zich in de
toekomst als hightech regio te kunnen ontwikkelen juich ik toe.

Overeenkomst tussen de vier regio’s is dat ze beschikken over goed georganiseerde
kennis- en innovatie ecosystemen en sterke internationale verbindingen. Nabijheid
is hierbij een bepalende succesfactor. Hierin werken hightechbedrijven, onderwijs-
en kennisinstellingen, regionale ontwikkelingsmaatschappijen en de overheid hecht
samen. Dat levert veel op: innovatieprojecten en onderzoek, het vermarkten van innovaties
door wereldspelers, een veerkrachtig MKB in de toeleverende ketens en tevens een gunstig
startup- en scale-up klimaat. Hierdoor heeft hightech zich in deze regio’s als belangrijke
groeimotor van de Nederlandse economie kunnen ontwikkelen. Als maat voor de innovatiekracht
is dat ook terug te vinden in het aantal patenten dat door Nederland wordt ingediend.

Evident is dat ecosystemen in deze hightech regio’s alleen kunnen floreren als ook
de functies voor wonen en een goede bereikbaarheid op orde zijn, er voldoende talent
beschikbaar is en er voldoende fysieke ruimte voor bedrijven is om zich te vestigen
en uit te breiden.

Belang Brainportregio

De Brainportregio staat model voor technologisch leiderschap. De regio staat op de
zevende plaats van de 201 meest veelbelovende wereldwijde hightech ecosystemen2. In de regio is een groot aantal innovatieve wereldspelers gevestigd, die samen met
het MKB in de toeleverende ketens bijdragen aan een sterk kennis-, handels- en investeringssysteem
voor de Nederlandse economie. De regio is eveneens wereldberoemd door de technologie
en fabricage van machines waarmee chips kunnen worden geproduceerd. Op andere vlakken
wordt gewerkt aan nieuwe sleuteltechnologieën zoals fotonica, batterijtechnologie
en chipdesign. Deze technologieën moeten we inzetten om bedrijven te laten groeien
op concurrerende en veranderende markten.

Op het gebied van onderzoek, innovatie en ontwikkeling, evenals geavanceerde productie,
is de private investeringsbereidheid in de Brainportregio uniek:

– De private R&D-uitgaven liggen rond de € 3 miljard per jaar, een hoger bedrag dan
de totale R&D-uitgaven in Amsterdam, Rotterdam en Utrecht bij elkaar.

– Er wordt bijgedragen aan een toekomstbestendige economie door het benutten van bestaande
publieke financieringsinstrumenten zoals het Nationaal Groeifonds, het Deeptechfonds
bij Invest-NL, het Regionaal Investeringsfonds MBO en de investeringen door de Brabantse
Ontwikkelingsmaatschappij (BOM).

– De maakindustrie in de Brainportregio is goed voor 11,3% van de Nederlandse industriële
bruto toegevoegde waarde en levert daarmee de hoogste industriële toegevoegde waarde
op van alle regio’s in Nederland.

– De regio trekt ook veel talent aan op alle werk- en denkniveaus, bijna 20% van het
Nederlandse R&D-talent werkt in de Brainportregio.

– Voor de Nederlandse export levert dat alles veel op, 36% van de landelijke hightech
export komt uit de Brainportregio.

– Door breed vertakte netwerken en toeleverende ketens heeft de Brainporteconomie ook
positieve effecten op andere kennis- en innovatieregio’s. Met partners in onder meer
Twente en in Zuid-Holland rond Delft wordt vaak samengewerkt, zoals in de ketens rond
fotonica, batterijen, chipdesign en quantumtechnologie. De gecombineerde kennis- en
innovaties versterken de internationale concurrentiepositie.

Versterken competitiviteit

Voor de bedrijven in de hightech ecosystemen zijn er echter ook knelpunten om te kunnen
investeren, ontwikkelen en groeien. De fysieke omgeving beperkt bedrijven omdat er
onvoldoende betaalbare woningen zijn en de bereikbaarheid niet altijd op orde is.
Talent is schaars, terwijl netcongestie en stikstof zorgen voor beperkingen om te
kunnen vestigen of uitbreiden. In Brainport-Eindhoven en Zuid-Holland neemt door de
verdichting van de omgeving ook de beschikbaarheid van fysieke ruimte voor innovatieve
bedrijven af. We willen deze bedrijven in Nederland behouden, zij versterken onze
hightech ecosystemen. We moeten daarom de beschikbare ruimte voor economie goed benutten
en zorgen voor voldoende uitbreidings- en ontwikkelingsmogelijkheden. Daarnaast zetten
we met het actieplan groene en digitale banen in op technisch talent en vakmanschap3. In het derde kwartaal van 2023 kom ik met een programma Ruimte voor economie. Doel
van dit programma is het borgen van voldoende ruimte voor bedrijven in kwantitatief
en kwalitatief opzicht. In de zoektocht naar ruimte voor nieuwe of uitbreidende bedrijven
zie ik ook toegevoegde waarde in de samenwerking tussen regio’s. Daarom onderzoek
ik met betrokken partijen welke ruimtelijke mogelijkheden regio’s als Twente en Almere
hebben om samen met de Brainportregio en Zuid-Holland de Nederlandse internationale
competitiviteit te verhogen.

Verschuivende geopolitieke verhoudingen

We moeten de positie van de Nederlandse hightech maakindustrie bezien in het licht
van een nieuwe economische wereldorde. Het behoud van de sterke positie die we nu
hebben wereldwijd is geen vanzelfsprekendheid. Verschuivende geopolitieke verhoudingen
zetten het wereldwijde open multilaterale handelssysteem onder druk. Grootmachten
als China en de Verenigde Staten proberen steeds meer los van elkaar te komen. Ze
investeren beide stevig in digitale sleuteltechnologieën en versterken daarmee hun
potentie om wereldwijd standaarden te zetten en strategische technologische afhankelijkheden
te creëren. Ook in de Europese Unie wordt de roep om strategische autonomie en protectionisme
steeds groter. Verschillende plannen worden gepresenteerd om de positie van Europa
te versterken, bijvoorbeeld middels de Europese Chips Act4 en de Critical Raw Materials Act5.

Nederland zal als handelsland een goede balans moeten vinden voor open grenzen voor
de internationale handel6. We blijven voor belangrijke supply chains afhankelijk van andere landen. Het gaat
erom dat Nederland en Europa op essentiële onderdelen in de ketens een sterke positie
behouden of verkrijgen. Bedrijven die lithografiemachines en chips maken zijn hierbij
cruciale spelers. De Nederlandse bijdrage aan de open strategische autonomie van Europa
is gericht op de bescherming van kwetsbare technologie en de beschikbaarheid van technologische
producten. En daarmee ook op de belangen voor onze nationale veiligheid.

Juist dat kan kansen bieden voor de Nederlandse hightech maakindustrie en een toekomstbestendige
economische groei. Daarvoor is het wel nodig dat bedrijven in Nederland kunnen blijven
investeren, ontwikkelen en groeien. Voor de Brainportregio vraagt dit om specifieke
aandacht.

Bestuurlijk Overleg Brainport

Om ambities waar te maken en knelpunten op te lossen heb ik in juni 2022 het Bestuurlijk
Overleg Brainport ingesteld (BO-Brainport). Hieraan nemen deel: de bewindspersonen
van OCW, IenW en VRO en namens de regio de gedeputeerde economie van de provincie
Noord-Brabant, de burgemeester en de wethouder economie van de gemeente Eindhoven
(in hun bestuurlijke vertegenwoordiging van de regio Zuidoost Brabant) en de directeur
van Brainport Development. Samen met hen voer ik twee keer per jaar in het BO-Brainport
de beleidsdialoog over de opgaven voor de regio die tot en met 2030 nodig zijn.

Het BO-Brainport is erop gericht dat het internationale concurrentievermogen van de
regio wordt versterkt en hiermee wordt bijdragen aan de strategische autonomie van
Europa. Dit is een nationaal belang. Belangrijkste factoren waarover de dialoog in
het BO-Brainport is gevoerd zijn, dat:

– Er extra wordt geïnvesteerd in woningen en bereikbaarheid;

– Er een aanpak komt voor de beschikbaarheid van talent.

– Voor de groei en het behoud van innovatieve bedrijven en sterke veerkrachtige toeleverende
ketens wordt gekeken naar de ruimtelijke en technologische samenwerking tussen de
genoemde hightech regio’s.

– Bestaande publieke financieringsinstrumenten – als genoemd – worden benut voor het
opwerken van internationale waardeketens rond nieuwe technologieën en groeimarkten.
Er ook kansen zijn om nieuwe instrumenten te benutten zoals IPCEI7 en vanuit de EU ChipsAct.

Daarnaast is afgesproken dat we in het BO-Brainport kijken naar oplossingen voor voldoende
capaciteit op het elektriciteitsnet en stikstofruimte.

Het economisch belang om de regio een ruimtelijke schaalsprong te laten maken is uitvoerig
in het BO-Brainport besproken. Dit is zonder meer de belangrijkste voorwaarde om de
groei van de hightech maakindustrie te kunnen accommoderen. Essentieel is de verstedelijkingsopgave
van 62.000 woningen, waarvan ruim 50.000 woningen voor 2030 (conform Verstedelijkingsakkoord).
Hierdoor kon tijdens het Bestuurlijk Overleg Meerjarenprogramma Infrastructuur, Ruimte
en Transport (BO-MIRT) van 9 november 2022 bijna € 1,6 miljard aan de regio worden
toegezegd8. De investeringen maken de verwachte reizigersgroei in het openbare vervoer mogelijk
en de ontwikkeling van een nieuw, hoogstedelijke woon- en werkomgeving in het hart
van de Brainportregio.

Ook onderschrijf ik samen met de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap dat
er een grote behoefte is aan talent en goed opgeleide kenniswerkers om aan de arbeidsmarktvraag
in de Brainportregio te voldoen. Voor de maakindustrie in de regio zijn in 2030, 72.000
nieuwe werkplekken nodig, waarvan 60% op mbo-niveau. Hier ligt een opgave voor de
gehele waaier van sectoren voor het vervolgonderwijs: mbo, hbo en wo. Ook dit is een
vraagstuk dat op nationaal niveau moet worden bezien. In het BO-Brainport is afgesproken
dat de regio voor haar behoeftestelling een gedragen aanpak uitwerkt. Publieke en
private partners in de regio werken hier samen aan, veelal in samenspraak met nationale
partnerorganisaties: de komende periode zullen we samen met de regio bezien wat en
in welke fasering haalbaar is. De kaders van de Minister van OCW die worden ontwikkeld
in de toekomstverkenningen mbo, hoger onderwijs en wetenschap, het Leven Lang Ontwikkelen
en de ontwikkeling van internationale studentenstromen zijn hierin leidend9.

Tot slot wil ik benoemen dat de samenwerking in het BO-Brainport niet alleen vraagt
om integraliteit aan de kant van het Rijk. Ook de regio zal haar bestuurlijke realisatiekracht
binnen alle 21 gemeenten van de Brainportregio goed moeten verbinden, bijvoorbeeld
op het gebied van de realisatie van de woningbouwopgave.

Conclusie

We hebben in Nederland een sterke hightech maakindustrie en dat moeten we koesteren
en versterken. Vestigingsklimaat is de belangrijkste troef om de maakindustrie schokbestendig
te maken en Nederland ook in de nabije toekomst internationaal competitief te houden.
Daardoor kunnen we onze productiviteit verbeteren, doorbraken bereiken voor onze digitale-
en groene transitie en hiervan de vruchten plukken voor ons welvaartsniveau. Dat betekent
dat de departementen en de regio’s er bij het maken van gebiedsgerichte agenda’s voor
moeten zorgen dat de hightech maakindustrie en hun toeleverende ketens in Nederland
kunnen blijven investeren, ontwikkelen en groeien. Daar zet ik me vanuit mijn verantwoordelijkheid
vol ambitie voor in.

De Minister van Economische Zaken en Klimaat, M.A.M. Adriaansens