Brief regering : Resultaten tweede ronde Meer Ruimte voor Nieuwe Scholen

Nr. 55
BRIEF VAN DE MINISTER VOOR PRIMAIR EN VOORTGEZET ONDERWIJS

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 6 juni 2023

De procedure voor het stichten van scholen in het funderend onderwijs is, in 2020
voor het voortgezet onderwijs (hierna: vo) en in 2021 voor het primair onderwijs (hierna:
po), gewijzigd. De belangstelling onder ouders en leerlingen én de verwachte kwaliteit
van het onderwijs zijn doorslaggevend voor de vraag of een nieuwe school voor bekostiging
in aanmerking komt. Dit is de tweede ronde aanvragen onder de nieuwe systematiek.
De aanvragen zijn gedaan vóór november 2022. Met deze brief informeer ik uw Kamer
over de besluiten ten aanzien van de 49 ingediende aanvragen voor nieuwe scholen.
De goedgekeurde initiatieven kunnen starten in augustus 2024.1

Eerst zal ik u inlichten over het gevolgde proces en de resultaten van de tweede ronde
stichtingsaanvragen: de aantallen goedgekeurde, ingetrokken, en afgewezen aanvragen.
Deze cijfers zal ik vervolgens duiden, ook in vergelijking met vorig jaar en de jaren
daarvoor. Ten aanzien van de eerste ronde stichtingsaanvragen (aanvragen van vóór
november 2021) zal ik kort stilstaan bij de bezwaar- en beroepsprocedures en het aantal
scholen dat aankomende augustus haar deuren zal openen. Tot slot ga ik in op de monitoring
en evaluatie van de stichtingsprocedure, en de doorgevoerde, nog lopende en toekomstige
verbeteringen.

Resultaten tweede ronde stichtingsaanvragen (aanvragen november 2022)

Algemene cijfers: 49 stichtingsaanvragen PO en VO

Tussen 1 juni en 1 juli 2022 hebben 98 initiatieven hun voornemen om een nieuwe school
te stichten gemeld bij de Dienst Uitvoering Onderwijs (hierna: DUO). Voorafgaand aan
het indienen van een aanvraag konden initiatiefnemers ouderverklaringen inzamelen.
Voor 1 november 2022 zijn er in totaal 49 aanvragen tot bekostiging ingediend. De
meeste van deze aanvragen, in totaal 33, zijn gedaan door bestaande schoolbesturen.

In het po zijn er 37 aanvragen ingediend: 21 voor een nieuw te stichten school, en
16 voor het verzelfstandigen2 van nevenlocaties. In het vo zijn er 12 aanvragen ingediend: 10 voor een nieuwe school
en 2 voor de splitsing3 van een bestaande school.

Gevolgd proces: DUO en inspectie toetsen de aanvragen

De aanvragen zijn allereerst door DUO bekeken: zo wordt de belangstellingsmeting gecontroleerd
en wordt getoetst of de aanvrager de gemeente, de bestaande schoolbesturen en het
samenwerkingsverband passend onderwijs heeft uitgenodigd voor een gesprek. Ook wordt
getoetst of de beoogde bestuurders en intern toezichthouders beschikken over de vereiste
verklaring omtrent gedrag. Alleen de 38 initiatieven waarvan DUO heeft vastgesteld
dat zij kunnen rekenen op voldoende belangstelling en dat zij aan de andere genoemde
eisen voldoen zijn vervolgens door de inspectie beoordeeld op de te verwachten onderwijskwaliteit.

Totaal aantal goedgekeurde, ingetrokken en afgewezen aanvragen

Hieronder vindt u een overzicht van de aantallen goedgekeurde, ingetrokken en afgewezen
aanvragen. Van de 25 goedgekeurde aanvragen in het po betrof het 20 scholen voor bijzonder
en 5 voor openbaar onderwijs. Van de 6 goedgekeurde aanvragen in het vo ging het om
5 scholen voor bijzonder en 1 voor openbaar onderwijs. 22 van de 31 goedgekeurde aanvragen
zijn gedaan door bestaande schoolbesturen.

PO

VO

Aantal aanvragen

37 (waarvan 16 verzelfstandigingen)

12 (waarvan 2 splitsingen)

Aantal ingetrokken aanvragen

5

3

Aantal afgewezen

7

3

Aantal goedgekeurd

25 (waarvan 9 verzelfstandigingen)

6

Ook zijn er 9 aanvragers die na vorig jaar een negatief bekostigingsbesluit te hebben
ontvangen dit jaar opnieuw een aanvraag hebben ingediend: 4 in het po en 5 in het
vo (hierna: herkansers). Van de 9 herkansers zijn er 6 goedgekeurd (5 vo, 1 po), is
er 1 ingetrokken, en zijn er 2 afgewezen.

Voor een uitgebreider overzicht van de ingediende aanvragen verwijs ik u naar de website
van DUO: Ruimte voor nieuwe scholen (duo.nl).

Verbod op uitloven beloningen ouderverklaringen toegepast

Sinds deze stichtingsronde geldt een verbod op het uitloven van een beloning voor
het afgeven van ouderverklaringen. Met behulp van de ouderverklaringen wordt immers
vastgesteld of een school op voldoende belangstelling kan rekenen en dus levensvatbaar
zal zijn. Het in het vooruitzicht stellen van een beloning voor het afgeven van een
ouderverklaring is dus zeer ongewenst, en zal dan ook leiden tot het ongeldig verklaren
van álle bij het desbetreffende initiatief behorende ouderverklaringen. Bij één initiatief
in deze tweede ronde is vast komen te staan dat er sprake was van het uitloven van
beloningen. Dit initiatief heeft zich teruggetrokken.

Vervolgproces: start nieuwe scholen

De beschikkingen op de aanvragen zijn in de periode van februari tot 31 mei 2023 door
DUO verzonden. De nieuwe scholen dienen in augustus 2024 van start te gaan. In uitzonderingsgevallen
is een jaar uitstel mogelijk. Wanneer de nieuwe scholen eenmaal zijn gestart, zal
de inspectie uiteraard toezien op de kwaliteit van het onderwijs door de startende
scholen het eerste jaar te bezoeken. Zo waarborgen we dat leerlingen goed onderwijs
krijgen.

Vergelijking met de eerste ronde en met vorige jaren

Hieronder vindt u een overzicht van de aantallen goedgekeurde aanvragen in de afgelopen
jaren. Vorig jaar is de nieuwe stichtingsprocedure voor het eerst toegepast. Veel
aanvragers hadden de invoering van de nieuwe wet afgewacht voor het indienen van een
bekostigingsaanvraag, omdat binnen de oude systematiek, die uitging van veronderstelde
belangstelling, geen ruimte voor hen was. Dit jaar zien we dat het aantal aanvragen
én het aantal positieve bekostigingsbesluiten wat lager ligt ten opzichte van de vorige
ronde: 31 ten opzichte van 35 positieve bekostigingsbesluiten tegenover respectievelijk
49 en 56 aanvragen. De afwijzingen op de kwaliteitseis burgerschap zijn wat afgenomen,
mogelijk omdat nieuwe scholen inmiddels beter weten wat er van hen gevraagd wordt
op dit gebied. Het totaal aantal nieuwe scholen zit binnen de verwachte bandbreedte
van 20 tot 50.

Nieuwe po-scholen (incl. verzelfstandigingen)

Nieuwe vo-scholen (incl. splitsingen)

2014/2015

12

1

2015/2016

9

0

2016/2017

10

4

2017/2018

7

5

2018/2019

15

2

2019/2020

22

5

2020/2021

9

0

2021/2022

32

3

2022/2023

25

6

Eerste ronde stichtingsaanvragen (aanvraag november 2021)

Bezwaar en beroep eerste ronde (aanvraag november 2021)

Tegen de genomen besluiten uit de eerste ronde stichtingsaanvragen zijn in totaal
13 bezwaren ingediend, waarvan er één is ingetrokken. De meeste bezwaren werden ingediend
door initiatiefnemers tegen het negatieve besluit op hun eigen aanvraag. In twee gevallen
betrof het een bezwaar van andere schoolbesturen met bestaande scholen in het voedingsgebied
van de nieuwe school. In totaal zijn er 11 bezwaren ongegrond verklaard. In één geval
leidde een heroverweging van het advies door de inspectie tot een gegrondverklaring
van het bezwaar en daarmee tot een positief bekostigingsbesluit. Deze school heeft
na overleg met de gemeente besloten om in augustus 2024 van start te gaan. Vijf partijen
hebben beroep aangetekend tegen het ongegrond verklaarde bezwaar, waarvan één beroep
is ingetrokken, en één beroep afkomstig is van concurrerende schoolbesturen. De vier
beroepsprocedures lopen op dit moment nog.

Start eerste scholen aankomende augustus

Aankomende augustus openen de eerste scholen, die in mei 2022 hun positieve besluit
ontvingen, hun deuren. In deze eerste ronde kregen uiteindelijk 35 ingediende aanvragen
een positief bekostigingsbesluit. In totaal openen 27 van de 35 scholen komende augustus
hun deuren. In het po gaan 2 aanvragers definitief niet van start, hebben 4 aanvragers
uitstel gevraagd en gekregen en 2 aanvragers uitstel aangevraagd (nog in behandeling).
Eén van de redenen voor het aanvragen van uitstel is bijvoorbeeld het nog niet beschikbaar
zijn van passende huisvesting. In het vo heeft 1 aanvrager uitstel gekregen. Dit betreft
de aanvrager die na het aantekenen van bezwaar alsnog een positief bekostigingsbesluit
heeft ontvangen (zie hiervoor).

Monitoring, doorgevoerde en lopende verbeteringen

In de nieuwe procedure zijn de eisen aan de verwachte kwaliteit van het onderwijs
aangescherpt met de introductie van een kwaliteitstoets door de inspectie. Tijdens
de eerste aanvraagronde bracht de inspectie meerdere negatieve adviezen uit aan mij,
bijvoorbeeld omdat de plannen voor burgerschapsonderwijs niet voldoende waren. De
toets zorgt dus voor een hogere lat aan de voorkant van de procedure. Daarnaast kunnen
scholen die voorheen niet voor bekostiging in aanmerking kwamen, bijvoorbeeld omdat
de stichtingsruimte binnen hun eigen richting beperkt was, nu wél een plek krijgen
in het onderwijslandschap. Zo sluit het scholenaanbod steeds meer en beter aan bij
de wensen van ouders en leerlingen.

In de zomer van 2021 is Oberon, in samenwerking met KBA Nijmegen en het Kohnstamm
Instituut, gestart met de monitoring en evaluatie van de stichtingsprocedure. In december
2023 volgt een tussenrapport (een aantal maanden nadat de eerste scholen zijn gestart),
en in december 2025 een eindrapport. Naast en vooruitlopend op de uitkomsten van het
lopende evaluatietraject, vind ik het van belang om mogelijke verbeteringen en wenselijke
aanpassingen direct door te voeren. Dit continu evalueren en verbeteren van de procedure
is nodig om tegemoet te komen aan de wensen van initiatiefnemers, bestaande schoolbesturen,
gemeenten en uw Kamer. Ik heb uw Kamer hier het afgelopen jaar al meermaals over geïnformeerd.

Termijn gemeentelijke zienswijze naar 1 december

De gemeente kan een zienswijze indienen over de stichtingsaanvragen van nieuwe scholen
in de eigen gemeente. De termijn van 1 november waarvoor de gemeente de zienswijze
moet indienen blijkt onvoldoende tijd te bieden om de zienswijze goed voor te bereiden
en in te dienen. Initiatiefnemers dienen immers eveneens vóór 1 november hun aanvraag
tot bekostiging in. Daarom heb ik voorgesteld de termijn voor het indienen van een
gemeentelijke zienswijze te verschuiven naar 1 december.

Communicatieverbeteringen t.b.v. gemeenten via DUO website

Ook op het gebied van communicatie was en is nog winst te behalen. Zo wordt in samenspraak
met gemeenten gewerkt aan meer en duidelijkere informatie op de DUO-website, en wordt
op de site een eigen deelpagina aangemaakt voor gemeenten waar o.a. informatie te
vinden zal zijn over huisvesting, het gesprek in de regio dat initiatiefnemers moeten
voeren, en de gemeentelijke zienswijze. De aanpassingen zullen deze zomer worden doorgevoerd.
Ook is bijvoorbeeld de tekst omtrent ouderverklaringen aangepast: het afgeven van
een ouderverklaring betekent immers dat een ouder serieuze belangstelling heeft voor
een bepaald initiatief en wellicht zijn kind op de betreffende school wil inschrijven,
en is niet slechts een «steunbetuiging».

Wettelijke wijziging van termijnen

Uit gesprekken met initiatiefnemers uit de eerste en tweede ronde, en gesprekken met
de in de vorige Kamerbrief genoemde werkgroep gemeenten, blijkt dat de huidige termijnen
die worden gehanteerd in een aantal gevallen voor lastige situaties kunnen zorgen.
Zo geven gemeenten aan dat in nieuwbouwwijken niet altijd kan worden voldaan aan de
start van een nieuw initiatief binnen 14 maanden, en dat de wettelijke doorlooptijd
van de stichtingsprocedure niet goed aansluit op de huisvestingspraktijk van veel
gemeenten. Initiatiefnemers geven daarnaast aan dat de zomerperiode een lastige tijd
is om ouderverklaringen te verzamelen.

Deze signalen worden momenteel door mijn departement verder onderzocht: in samenwerking
met DUO en de inspectie zal de doorlooptijd van de procedure opnieuw worden bekeken,
en wordt gezocht naar mogelijkheden om de uitsteltermijn van één jaar voor huisvesting
bij specifieke omstandigheden (zoals in het geval van nieuwbouw) te verruimen.

De input uit de werkgroepen met gemeenten en initiatiefnemers zal tezamen met de uitkomsten
van de tussentijdse evaluatie van Oberon e.a. gebruikt worden om, indien gewenst,
verbeteringen door te voeren aan de procedure. Ik verwacht uw Kamer daarom aan het
begin van volgend jaar, met behulp van de tussentijdse evaluatie, aan te kunnen geven
welke concrete verbeteringen ik aan de stichtingsprocedure wil doorvoeren.

De Minister voor Primair en Voortgezet Onderwijs, A.D. Wiersma