Brief regering : Bestuurlijke afspraken langdurige ggz in de Wlz en Wmo

34 104
Langdurige zorg

Nr. 664
BRIEF VAN DE MINISTER VOOR LANGDURIGE ZORG EN SPORT EN DE STAATSSECRETARIS VAN VOLKSGEZONDHEID,
WELZIJN EN SPORT

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 23 mei 2023

Recent hebben wij, de Minister voor Langdurige Zorg en Sport (LZS) en de Staatssecretaris
van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS), uw Kamer geïnformeerd over de ontwikkelingen
in de instroom van mensen met een psychische aandoening in de Wet langdurige zorg
(Wlz).1 In die brief hebben wij toegezegd u later dit voorjaar te informeren over de vervolgaanpak
die wij samen met de betrokken partijen inzetten om te komen tot passende zorg en
ondersteuning voor mensen met een psychische aandoening en een langdurige zorgvraag.
Met deze brief geven wij invulling aan die toezegging.

De belangrijkste punten uit deze brief zijn als volgt:

• Sinds de rechtstreekse toegang tot de Wlz voor mensen met een psychische aandoening
mogelijk is gemaakt, is sprake van een (aanhoudend) hoger dan verwachte instroom van
deze groep mensen in de Wlz. Deze ontwikkeling sluit niet aan bij de breed gedragen
visie dat de meeste mensen met een psychische aandoening gebaat zijn bij herstelgerichte
zorg en ondersteuning die zo dicht mogelijk bij de eigen leefomgeving wordt geboden.
Ook staat de houdbaarheid van de zorg in de Wlz hierdoor onder druk, zowel in termen
van personele inzet als in financiële zin.

• Wij hebben de afgelopen maanden intensief overleg gevoerd en samengewerkt met de partijen
betrokken bij de langdurige ggz en beschermd wonen – de Nederlandse ggz, Valente,
MIND, de VNG en ZN (hierna: de partijen) – over de hoge instroom van mensen met een
psychische aandoening in de Wlz en de gevolgen daarvan. De partijen willen gezamenlijk
werken aan passende zorg en ondersteuning voor mensen met een psychische aandoening
en een langdurige, intensieve zorgvraag.

• Samen met de partijen hebben we daarom bestuurlijke afspraken gemaakt over een aanpak
voor de korte- en lange termijn. De volledige set bestuurlijke afspraken ontvangt
u als bijlage bij deze brief.

• Het primaire doel van de aanpak is het werken aan passende zorg en ondersteuning,
met als resultaat dat de instroom naar de Wlz afneemt. Het eerste doel is het realiseren
van een 20% afname ten opzichte van een maandelijkse instroom van ca. 300 cliënten,
met als uiteindelijke doel het realiseren van een stabiele instroom van ca. 100 cliënten
per maand.

• VWS gaat de resultaten samen met de partijen nauwlettend monitoren en periodiek bespreken.
Begin 2024 wordt de balans met partijen opgemaakt in relatie tot de doelstelling en
het beoogde effect.

Verkenning van oplossingsrichtingen

Voor een uitgebreide toelichting op de achtergrond en gevolgen van de hoge instroom
van mensen met een psychische aandoening in de Wlz verwijzen wij u naar onze eerdere
brief over dit onderwerp.2 De afgelopen periode hebben we, samen met partijen, een verkenning gedaan naar oplossingsrichtingen
voor zowel het inhoudelijke vraagstuk rond passende zorg en ondersteuning voor mensen
met een psychische aandoening en een langdurige zorgvraag als voor het financiële
vraagstuk dat volgt uit de hoge instroom van deze groep mensen in de Wlz. In de verkenning
hebben we ook financiële maatregelen onderzocht, namelijk een tariefmaatregel voor
de ggz in de Wlz en het herzien van bestaande financiële afspraken met gemeenten gezien
de grotere uitstroom uit de Wmo.

Er zijn intensieve gesprekken gevoerd met de partijen betrokken bij de ggz in de Wlz
en de Wmo. Ook het CIZ en de NZa hebben hier een bijdrage aan geleverd. De gesprekken
hebben geresulteerd in maatregelen om te komen tot passende zorg en ondersteuning
voor de doelgroep. Deze maatregelen zijn vastgelegd in de bestuurlijke afspraken die
zijn bijgevoegd bij deze brief. We gaan ervanuit dat de gezamenlijke inzet op passende
zorg in het komende jaar gaat zorgen voor een trendbreuk in de hoge instroom van mensen
met een psychische aandoening in de Wlz. We hebben er daarom voor gekozen om nu geen
financiële maatregelen te treffen. Indien de opbrengst van de gezamenlijke aanpak
begin 2024 onvoldoende blijkt, kunnen wij als verantwoordelijk bewindspersonen alsnog
in overleg met de relevante partijen besluiten dat financiële maatregelen voor 2025
onvermijdelijk zijn geworden om de Wlz betaalbaar en toegankelijk te houden.

Inhoud bestuurlijke afspraken

De bestuurlijke afspraken omvatten de gezamenlijke inzet van de partijen om de hierboven
beschreven vraagstukken aan te pakken. Het vertrekpunt van de maatregelen die in deze
afspraken staan omschreven is dat deze ervoor moeten zorgen dat mensen met een psychische
aandoening en een langdurige, intensieve zorgvraag de juiste zorg en ondersteuning
op de juiste plek (en in het daarvoor best passende domein) ontvangen, aansluitend
bij de zorgbehoefte die mensen hebben en hun perspectief op herstel. De partijen delen
de ambitie om zoveel mogelijk een beweging naar lichtere vormen van ondersteuning
en zorg te maken, waar mogelijk gericht op herstel, toename van zelfstandigheid en
participatie in een «zo thuis mogelijke» omgeving. De inzet van partijen op deze ambitie
dient te resulteren in een afname van de instroom van mensen met een psychische aandoening
in de Wlz die vanaf de tweede helft van 2023, maar uiterlijk in Q1 van 2024 structureel
zichtbaar gaat worden.

De inzet van de partijen om bovenstaande ambities en doelstellingen te realiseren
bestaat uit drie onderdelen:

1. Maatregelen voor de korte termijn om de instroom van mensen met een psychische aandoening
in de Wlz terug te dringen;

2. Een langetermijnaanpak, waaronder onderzoek naar mogelijke aanpassing van wet- en
regelgeving en het gezamenlijk verkennen van een vervolgaanpak om de langdurige ggz
vanuit de Wmo en de Wlz op de lange termijn toekomstbestendig vorm te geven;

3. Blijvende inzet op reguliere en/of lopende acties, zoals het kostprijsonderzoek dat
wordt uitgevoerd door de NZa, de ontwikkeling van een kwaliteitskader en de beweging
naar «beschermd thuis» in de Wmo.

De afspraken zijn in een bestuurlijk overleg medio maart 2023 besproken. Dit resulteerde
in een principeakkoord van alle partijen op de afspraken, onder voorbehoud van raadpleging
van de achterban en nadere bestuurlijke afstemming bij de VNG. In de tussentijd zijn
de eerste acties in gang gezet, gegeven de planning die is afgesproken. Onlangs zijn
de bestuurlijke afspraken definitief vastgesteld. De volgende maatregelen worden voor
de korte termijn opgepakt:

1. Beter duiden van de toegangscriteria tot de Wlz voor mensen met een psychische aandoening

De partijen zien dat de Wlz niet voor alle mensen die voldoen aan de toegangscriteria
ook daadwerkelijk het domein is waar zij de best passende zorg en ondersteuning kunnen
ontvangen. VWS stelt samen met de partijen en het CIZ een handreiking op voor alle
aanbieders en gemeenten, waarin de toegangscriteria tot de Wlz voor deze doelgroep
nader worden toegelicht. Met deze handreiking kunnen professionals een scherpere afweging
maken in het al dan niet doorverwijzen van mensen naar het CIZ om een Wlz-indicatie
aan te vragen. Het uitgangspunt hierbij is dat bij twijfel geen Wlz-indicatie wordt
aangevraagd. De handreiking zal daarnaast ondersteunend moeten zijn voor het werk
van de indicatiestellers van het CIZ, waardoor de instroom in de Wlz binnen de kaders
van de wet naar verwachting lager wordt. De handreiking is naar verwachting eind juni
2023 gereed en wordt daarna in de uitvoeringspraktijk verspreid en geïmplementeerd.

2. Met een regioaanpak gezamenlijk passende zorg en ondersteuning bepalen voor mensen
die behoefte hebben aan langdurige ggz op het snijvlak van de Wlz en de Wmo

De partijen zien een belangrijke rol voor de partijen in de regio’s in de gezamenlijke
opgave. In iedere zorgkantoorregio gaan de in die regio betrokken partijen (gemeenten,
zorgkantoor, aanbieders) met elkaar in overleg over de zorg en ondersteuning voor
mensen met een psychische aandoening en een langdurige zorgvraag. Hiervoor wordt op
landelijk niveau een opdracht vastgesteld die in de regio’s wordt uitgevoerd, waaronder
een set kwantitatieve indicatoren over de instroom in de Wlz op basis waarvan de regio’s
een beeld vormen van de langdurige ggz in de regio en de aanpak die nodig is om te
komen tot passende zorg en ondersteuning voor de doelgroep. Het streven is dat iedere
zorgkantoorregio eind dit jaar een beeld heeft van de benodigde vervolgaanpak. Het
streven is om nog voor de zomer van 2023 een startbijeenkomst in alle zorgkantoorregio’s
te laten plaatsvinden onder leiding van gemeente(n) en zorgkantoor en in drie regio’s
te starten. De landelijke opdracht waar de regio’s mee aan de slag gaan wordt op korte
termijn vastgesteld en verspreid naar de regio’s. De landelijke partijen zijn al gestart
met de voorbereidingen voor de bijeenkomsten in de regio, waaronder het organiseren
van aanspreekpunten per zorgkantoorregio.

Onderdeel van de regioaanpak is het starten met een pilot casuïstiekbespreking of
multidisciplinair overleg door gemeenten samen met zorgaanbieders en waar mogelijk
ook zorgkantoren. Een aantal regio’s start hiermee in 2023, de resterende regio’s
volgen in 2024 en 2025.

3. Afgeven van langer durende Wmo-beschikkingen voor beschermd wonen en intensieve ambulante
begeleiding

De partijen verwachten dat het afgeven van langer durende beschikkingen door gemeenten
voor cliënten met een psychische aandoening en een langdurige ondersteuningsbehoefte
kan bijdragen aan meer rust en stabiliteit voor deze mensen en daarmee aan een vermindering
van het aantal (voortijdig) ingediende aanvragen voor een Wlz-indicatie bij het CIZ.
De VNG en VWS starten gezamenlijk een onderzoek naar de huidige beschikkingsduur beschermd
wonen en ambulante begeleiding, waarbij ook wordt onderzocht voor welke subgroepen
binnen de doelgroep langduriger beschikken mogelijk is. Dit onderzoek is uiterlijk
1 oktober 2023 gereed. Direct volgend op de uitkomsten van het onderzoek spreken VWS
en de VNG concrete, kwantitatieve doelstellingen af ten aanzien van nieuw af te geven
beschikkingen, met als uitgangspunt dat in zoveel mogelijk regio’s wordt gestreefd
naar een substantieel langere beschikkingsduur.

De maatregelen voor de korte termijn moeten in de loop van dit jaar bijdragen aan
het terugdringen van de instroom van mensen met een psychische aandoening in de Wlz.
De eerste doelstelling van de bestuurlijke afspraken is dan ook om een afname van
ten minste 20% in de totale nieuwe instroom in ggz-wonen te realiseren, die uiterlijk
in Q1 van 2024 zichtbaar wordt. De hele set afspraken moet er op de langere termijn
toe leiden dat de daling in de instroom verder doorzet naar een instroom van ca. 100 cliënten
per maand, om de zorg op de lange termijn op een houdbare wijze vorm te geven. De
partijen maken in Q1 van 2024 gezamenlijk de balans op over de impact van de inspanningen
en maatregelen in relatie tot bovenstaande doelstellingen.

Maatregelen en inzet voor de lange termijn

De verwachting van partijen is dat meer nodig is dan alleen bovengenoemde kortetermijnmaatregelen
om de instroom uiteindelijk terug te brengen tot het niveau waarop de zorg op een
houdbare wijze kan worden georganiseerd. De partijen zetten daarom ook in op maatregelen
die voor de lange termijn de noodzakelijke beweging naar passende zorg en ondersteuning
bestendigen.

VWS is reeds gestart met een juridische en beleidsmatige verkenning van mogelijke
wettelijke aanpassingen in de Wlz en in de Wmo die haalbaar zijn en ondersteunend
zijn aan de doelstellingen van de bestuurlijke afspraken. De partijen worden hierbij
als klankbordgroep betrokken, aangevuld met het CIZ. Het gaat hierbij om het onderzoeken
van aanpassingen in de toegang tot de Wlz in relatie tot de Wmo. Ook de wijze waarop
de zorg in de Wmo wordt gefinancierd is onderdeel van deze verkenning. De volgende
opties worden nader onderzocht, waarbij de laatste drie opties breder gelden dan alleen
de ggz in de Wlz:

− het aanscherpen van de toegangscriteria in de Wlz, waardoor een heldere afbakening
ontstaat tussen de Wmo en de Wlz die ondersteunend is aan het komen tot een betere
afweging naar passende zorg en ondersteuning voor mensen met een ernstige en langdurige
psychische aandoening;

− een tijdelijke indicatie in de Wlz, zodat mensen waarbij toch herstel zichtbaar wordt
de Wlz kunnen uitstromen;

− het aanscherpen van de wijze van indicatiestelling voor de ggz, zoals het meewegen
van de sociale context (o.a. persoonlijke omstandigheden en mogelijkheden voor het
inzetten van het eigen sociale netwerk), en;

− het aanpassen van de voorliggendheid van de Wlz in relatie tot de Wmo (ook breder
dan alleen voor de groepen waarover het hier gaat).

Daarnaast wordt vanuit de betrokken partijen in beeld gebracht wat nog extra aan preventieve
inzet nodig is om instroom van nieuwe cliënten in de langdurige ggz te voorkomen,
bovenop de acties vanuit o.a. het Integraal Zorgakkoord (IZA) en het Gezond en Actief
Leven Akkoord (GALA). Ook wordt dit jaar met de partijen bezien hoe de samenwerking
op thema’s die raken aan de beweging naar passende zorg en ondersteuning in de langdurige
ggz en beschermd wonen, zoals de ontwikkeling van een kwaliteitskader voor de ggz
in de Wlz en de beweging in de Wmo van beschermd wonen naar beschermd thuis, de ingezette
beweging verder kan bestendigen.

Monitoring en governance

Voor de uitvoering van de maatregelen zijn samen met de partijen inhoudelijke werkgroepen
per onderdeel ingericht die de benodigde acties in gang zetten. De partijen monitoren
gezamenlijk de voortgang van de uitvoering van de afspraken en de tussentijdse resultaten
en ontwikkelingen die zichtbaar worden. Zij beleggen daarvoor, onder voorzitterschap
van VWS, vier keer per jaar een bestuurlijk overleg. Daarnaast is een regiegroep ingericht
waarin alle bestuurlijke partijen vertegenwoordigd zijn. Deze regiegroep bewaakt de
voortgang. Het CIZ is geen onderdeel van de partijen die de bestuurlijke afspraken
hebben gesloten, maar neemt in de komende bestuurlijke overleggen en overige overleggen
wel deel, gezien hun rol in de uitvoering van de afspraken.

Daarnaast worden regio’s ondersteund waar nodig en wordt een aanjager aangesteld die
gedurende de looptijd van de afspraken de verbinding maakt tussen de landelijke partijen
en de partijen in de regio’s. Deze aanjager bewaakt de voortgang, stuurt indien nodig
bij en kan tijdig escaleren. Als partijen beslissen we op korte termijn gezamenlijk
wie deze rol gaat vervullen.

Eind 2023 informeren wij u opnieuw over de voortgang van bovenstaande ontwikkelingen.

De Minister voor Langdurige Zorg en Sport, C. Helder

De Staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport,
M. van Ooijen