Brief regering : Uitkomsten onderzoek banenafspraak bij overheidswerkgevers

Nr. 279
BRIEF VAN DE MINISTER VOOR ARMOEDEBELEID, PARTICIPATIE EN PENSIOENEN

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 21 februari 2023

Per 1 april 2015 is de Wet banenafspraak en quotum arbeidsbeperkten ingevoerd. Doel
van deze wet is om zo veel mogelijk mensen met een arbeidsbeperking aan het werk te
helpen bij reguliere werkgevers. De afgelopen jaren is door zowel de markt- als de
overheidssector hard gewerkt om meer mensen met een arbeidsbeperking aan het werk
te helpen. Als we kijken naar de realisatiecijfers dan zien we dat de overheid1 achterblijft ten opzichte van de markt. Ik heb daarom een onderzoek laten uitvoeren
naar de succes- en faalfactoren van de overheidssectoren. Mijn voorganger heeft dit
onderzoek op 17 juni 20212 tijdens een wetgevingsoverleg aangekondigd. In zijn brief van 8 juli 20213 heeft hij dit onderzoek bevestigd en daarnaast aangekondigd dat dit onderzoek ook
een goede inschatting moet geven van de impact van inkoop van diensten. De overheid
heeft veel taken uitbesteed aan de marktsector, die veelal via inkoop van diensten
worden uitgevoerd. Ook worden er direct of indirect via social returnbepalingen (SROI)
in overeenkomsten banen mogelijk gemaakt door de overheid. De gerealiseerde banen
tellen mee bij de marktsector. Het tweede deel van het hierboven genoemde onderzoek
betreft daarom een kwantitatief onderzoek naar de inkoop van diensten door overheidswerkgevers.
In deze brief informeer ik u over de resultaten van het onderzoek dat is uitgevoerd
door de Beleidsonderzoekers.

Uit het onderzoek blijkt dat de overheidssectoren de afgelopen jaren veel acties hebben
ondernomen om extra banen te creëren voor mensen met een arbeidsbeperking. Ik ben
verheugd over de energie en vele activiteiten binnen de overheidssector die gericht
zijn op het realiseren van banen voor mensen met een arbeidsbeperking. Uiteraard zijn
er verbeteringen mogelijk, bijvoorbeeld in het gebruik van de werkagenda’s. De werkagenda’s
worden jaarlijks door alle overheidssectoren opgesteld en bevatten concrete acties
om extra banen voor de doelgroep te creëren. Het Ministerie van Binnenlandse Zaken
en Koninkrijksrelaties (BZK) is hier, als coördinerend ministerie voor de overheid
bij de uitvoering van de banenafspraak, voortvarend mee aan de slag. Ik zie ook dat
er veel banen door de overheid worden gefinancierd in de marksector. Dat neem ik mee
in mijn afweging bij het wetsvoorstel vereenvoudigde banenafspraak.

Dit laat onverlet dat overheidswerkgevers ook een verantwoordelijkheid hebben om als
werkgever banen te realiseren voor mensen met een arbeidsbeperking. Hierna zal ik
uitgebreider ingaan op de uitkomsten.

Daarnaast ga ik in deze brief kort in op een jaarlijks terugkerend onderzoek naar
de duurzaamheid van banen binnen de banenafspraak, uitgevoerd door UWV. Het onderzoeksrapport
vindt u in de bijlage.

Onderzoek banenafspraak bij overheidswerkgevers

Achtergrond

De afgelopen jaren is de overheidssectoren gevraagd diverse initiatieven te ontwikkelen
om snel stappen te zetten met betrekking tot het halen van de doelstelling van de
banenafspraak. Eén van die initiatieven is het Bestuursakkoord van 11 april 2019.
Met dit akkoord hebben de overheidssectoren afgesproken elk een sectorale werkagenda
vast te stellen waarin concrete acties zijn beschreven om extra banen voor de doelgroep
te creëren. Over de voortgang wordt u jaarlijks geïnformeerd door de Minister van
BZK.4 De werkagenda’s van de overheidssectoren vormen de belangrijkste basis voor de Beleidsonderzoekers
voor het kwalitatieve deel van hun onderzoek. Daarnaast zijn er 34 interviews gehouden
en zijn de bevindingen getoetst met een klankbordgroep bestaande uit OCW, BZK, VNG,
UWV, sociale partners, vertegenwoordigers van overheidssectoren, Binnenwerk en ervaringsdeskundigen.

Cijfers banenafspraak

Begin 2026 moeten er 125.000 banen zijn bijgekomen voor mensen met een arbeidsbeperking.
Daarvan is afgesproken dat de marktsector 100.000 extra banen realiseert en de overheid
25.000 extra banen. De opgave voor markt en overheid tot en met 2021 was om 80.0005 extra banen te realiseren ten opzichte van de nulmeting: 60.000 in de sector markt
en 20.000 in de sector overheid. Deze doelstelling is in zijn totaliteit in 2021 met
72.809 extra banen niet gehaald. Met 60.966 extra banen hebben de marktwerkgevers
wél de doelstelling voor 2021 behaald. De overheidswerkgevers hebben 11.842 extra
banen gerealiseerd en hebben daarmee de doelstelling voor 2021 niet behaald. Daarom
heb ik in mijn brief van 7 juli 20226 extra maatregelen aangekondigd voor de overheids- en onderwijssectoren. Specifiek
voor de rijksdienst heeft de Minister van BZK u per brief geïnformeerd op 7 oktober
20227. Over de aantallen in 2022 informeer ik uw Kamer voor het zomerreces.

Werkagenda’s

De Beleidsonderzoekers concluderen dat de overheidssectoren de werkagenda’s min of
meer op dezelfde manier gebruiken in hun sector, enkele uitzonderingen daargelaten.
De focus ligt daarbij op het inzichtelijk maken van activiteiten in de sector én op
verantwoording richting de Tweede Kamer. De werkagenda’s hebben in de praktijk voornamelijk
een extern verantwoordende functie gekregen. De Beleidsonderzoekers concluderen dat
de werkagenda’s in de praktijk niet de rol vervullen zoals beoogd met het Bestuursakkoord.
Dat komt met name omdat de focus ligt op het inzichtelijk maken van activiteiten in
de sector en op verantwoording richting de Tweede Kamer.

De werkagenda zet minder aan tot het ontwikkelen van activiteiten. Daardoor is de
rol van het instrument bij de implementatie beperkt. De Beleidsonderzoekers doen daarom
een aantal aanbevelingen om de werkagenda’s doeltreffender te maken bij de implementatie
van de banenafspraak. Eén van de aanbevelingen is het inrichten van een centrale financieringsstructuur.
In mijn brief van 7 juli 20228 heb ik u de inzet van zo’n centrale financieringsstructuur bij de rijksoverheid aangekondigd.
In de brief van 7 oktober 2022 bent u hierover door de Minister van BZK nader geïnformeerd9. Nog in 2022 zijn hierdoor volgens afspraak zo’n 175 extra banen gerealiseerd door
Binnenwerk10. Het Ministerie van BZK zal de aanbevelingen van het onderzoeksrapport bespreken
met de overheidssectoren. In de jaarlijkse brief over de voortgang van de werkagenda’s
later dit jaar wordt u hier nader over geïnformeerd.

Inkoop en SROI

In de werkagenda’s van de meeste sectoren wordt gesproken over het realiseren van
banen via inkoop en/of SROI. Dat betekent dat een deel van de waarde van de opdracht
verplicht besteed wordt aan maatschappelijk verantwoord ondernemen. Het bieden van
werk aan personen uit de doelgroep banenafspraak kan daaronder vallen.

Door de Beleidsonderzoekers is een enquête uitgezet onder ongeveer 15.500 marktwerkgevers
die in het eerste kwartaal van 2022 ten minste één persoon uit de banenafspraak in
dienst hadden. 1.944 Marktwerkgevers hebben de enquête ingevuld en op grond daarvan
hebben de Beleidsonderzoekers in hun onderzoeksrapport een schatting gemaakt van het
aantal banen dat de overheid via inkoop en/of SROI in het eerste kwartaal van 2022
in de marktsector realiseert. Zij geven aan dat er in deze periode tussen de 15.000
en 17.000 banen in de marktsector waren voor mensen uit de doelgroep banenafspraak,
vanwege inkoop door de overheid en/of de SROI-eis. Belangrijk hierbij is dat het gaat
om een absoluut aantal banen en niet om extra banen ten opzichte van de nulmeting.
In het eindrapport (bijlage) staat een uitgebreide onderbouwing van deze schatting.

Het aantal banen dat mede dankzij overheidswerkgevers via inkoop en/of SROI bij marktwerkgevers
gerealiseerd wordt, vind ik substantieel. Het onderzoek laat zien dat er veel banen
kunnen worden gerealiseerd als de sectoren markt en overheid samenwerken. Ook laat
het onderzoek zien dat de inspanningen van overheidswerkgevers niet altijd tot uitdrukking
komen in de jaarlijkse metingen waarbij het aantal gerealiseerde extra banen per sector
berekend wordt op basis van formele dienstverbanden (bijvoorbeeld tijdelijke en vaste
contracten) en banen via inleenverbanden. En die inspanningen waardeer ik uiteraard.
Het laat echter onverlet dat overheidswerkgevers ook een verantwoordelijkheid hebben
om als werkgever banen te realiseren voor mensen met een arbeidsbeperking.

Het onderzoek laat zien dat het moeilijk is om banen onder te verdelen in markt en
overheid. De onderzoekers concluderen dat zowel sectorvertegenwoordigers als werkgevers
knelpunten ervaren in het onderscheid dat er nu bestaat tussen de sectoren markt en
overheid. Uw Kamer heeft in 2018 een motie van het lid Nijkerken-De Haan c.s. aangenomen
die de regering verzoekt het onderscheid tussen markt en overheid op te heffen zodat
het meetellen van banen via inkoop mogelijk wordt en het er niet langer toe doet of
een baan meetelt bij de overheid of de markt (Kamerstuk 34 352, nr. 126). Het opheffen van dit onderscheid is onderdeel van het wetsvoorstel vereenvoudigde
banenafspraak dat is voorbereid door het kabinet Rutte III. Zoals ik in mijn brief
van 7 juli 2022 heb aangekondigd zal ik een definitief besluit nemen over het indienen
van het wetsvoorstel bij uw Kamer. Dit doe ik op basis van o.a. de geactualiseerde
uitvoeringstoetsen en de voor- en nadelen van een (nieuwe) quotumregeling. Ik zal
u hierover voor het zomerreces verder informeren. Ik neem in mijn overwegingen ook
de uitkomsten van dit onderzoek mee.

Onderzoek naar de duurzaamheid van de banen in de banenafspraak

UWV onderzoekt op verzoek van het Ministerie van SZW jaarlijks de duurzaamheid van
de banen in de banenafspraak. De onderzoeksperiode voor het meest recente rapport
loopt van het derde kwartaal van 2020 tot aan het derde kwartaal van 2021.

De algemene conclusie van dit onderzoek is dat de duurzaamheid van de banen in de
banenafspraak stabiel is gebleven. De belangrijkste resultaten worden hieronder kort
toegelicht.

Werkzaam zijn en werkzaam blijven

Het onderzoek laat zien dat van alle werkzame mensen in de banenafspraak in het derde
kwartaal van 2020, een jaar later 87 procent nog steeds werk had. Dit is iets hoger
dan voorgaande jaren en daarmee een voorzichtig positieve ontwikkeling. Negen procent
heeft het werk verloren en vijf procent is uit het doelgroepregister gestroomd.

Van de werkzame personen in de banenafspraak in het derde kwartaal van 2020 werkt
65 procent een jaar later nog in de dezelfde baan. Dit is vergelijkbaar met voorgaande
jaren.

Aan het werk gaan en blijven

UWV heeft ook specifiek gekeken naar de groep mensen die in de periode van het vierde
kwartaal van 2019 tot en met het derde kwartaal van 2020 begonnen is met werken. Van
deze groep heeft 67 procent een jaar later nog steeds werk. Van deze groep is 34 procent
een jaar later nog werkzaam in dezelfde baan. Ook deze cijfers zijn vergelijkbaar
met afgelopen jaren.

Vast of tijdelijk contract

Het aandeel gewerkte uren dat op basis is van een vast contract is licht gedaald in
de onderzochte periode tot 39%. Dit kwam doordat van het aantal gewerkte uren op basis
van een tijdelijk contract harder steeg dan het aantal gewerkte uren op basis van
een vast contract. Dit is met name te verklaren door de instroom in nieuwe banen die
vaak op basis van een tijdelijk contract zijn. De afgelopen jaren laat het aandeel
gewerkte uren op basis van een vast contract een dalende lijn zien. Enige uitzondering
was 2020, toen er stijging was van dit aandeel.

Duur contracten

De gemiddelde duur van een baan laat de afgelopen jaren gemiddeld een dalende trend
zien. Ook in de onderzochte periode is de gemiddelde contractduur gedaald tot 5,3 jaar.
Ook deze daling heeft te maken met de instroom in nieuwe banen, die vaak een kortere
duur hebben.

Vervolg

Deze rapportage levert belangrijke input voor de doelstellingen van het kabinet om
de positie van mensen met een arbeidsbeperking te verbeteren. De komende jaren wil
ik de duurzaamheid van banen in de banenafspraak blijven volgen. Ook ben ik voornemens
het loonkostenvoordeel banenafspraak structureel te maken, waardoor alle werkgevers
die iemand uit de banenafspraak in dienst hebben dit loonkostenvoordeel kunnen ontvangen
voor onbeperkte tijd. Hiermee beoog ik de duurzaamheid van werk voor mensen uit de
banenafspraak te vergroten.

De Minister voor Armoedebeleid, Participatie en Pensioenen, C.J. Schouten