Brief regering : Reactie op de rapportage naar aanleiding van de motie Van der Plas over loskoppelen crisis- en analysefuncties

Nr. 177
BRIEF VAN DE MINISTER VAN JUSTITIE EN VEILIGHEID

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 16 februari 2023

Naar aanleiding van het plenaire debat van 2 juni 2022 (Handelingen II 2021/22, nr. 87, item 18) over de werkwijze van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid
is de motie van het lid Van der Plas (BBB) aangenomen (Handelingen II 2021/22, nr. 88, item 31) waarmee de Kamer het kabinet oproept om te onderzoeken op welke wijze de functies
die de NCTV binnen de nationale crisisstructuur vervult verder losgekoppeld kunnen
worden van de analysefuncties waar de NCTV zich mee bezighoudt1.

Om de onderzoeksvraag uit de motie te beantwoorden heb ik opdracht gegeven aan een
werkgroep onder leiding van secretaris-generaal Dronkers van het Ministerie van Infrastructuur
en Waterstaat. Hierover bent u op 8 juli jl. geïnformeerd2. In deze werkgroep zaten medewerkers vanuit het Ministerie van Infrastructuur en
Waterstaat en het Ministerie van Justitie en Veiligheid, zowel van binnen als van
buiten de NCTV. Met deze opzet is enerzijds de vereiste kennis verzekerd over de NCTV
en de crisisstructuur, anderzijds is zo de onafhankelijkheid geborgd door iemand van
buiten het ministerie de leiding te geven over het proces. Dit onderzoek door de werkgroep
is inmiddels afgerond. Hierbij stuur ik uw Kamer de onderzoeksrapportage naar aanleiding
van deze motie en mijn reactie daarop. De rapportage vindt u in de bijlage bij deze
brief.

De rapportage biedt enerzijds een brede analyse en geeft anderzijds direct aan waar
verbeteringen mogelijk zijn. Deze waardevolle aanbevelingen uit het rapport omarm
ik en zal ik zo spoedig mogelijk opvolgen.

Relatie met wetsvoorstel

Bij de reactie op het rapport over de crisisstructuur en analysefunctie kan ik uiteraard
niet voorbijgaan aan het wetsvoorstel verwerking persoonsgegevens coördinatie en analyse
terrorismebestrijding en nationale veiligheid dat momenteel in behandeling is. In
het debat van 2 juni vorig jaar is hier ook meerdere malen aan gerefereerd. Zoals
aan uw Kamer is gemeld wordt op dit moment de laatste hand gelegd aan wijzigingen
aan het wetsvoorstel, mede op basis van de inbrengen uit uw Kamer tijdens dit debat.

De opvolging van de aanbevelingen uit het hierboven genoemde onderzoeksrapport staat
mijns inziens verdere behandeling van het wetsvoorstel niet in de weg en leidt er
ook niet toe dat vooruitgelopen wordt op keuzes die bij de behandeling van dat wetsvoorstel
gemaakt moeten worden. Dat wetsvoorstel regelt immers niet de nationale crisisstructuur.
Ik ben daarom voornemens om de aanbevelingen zo spoedig mogelijk op te volgen en de
verbeteringen door te voeren. Bij de behandeling van het wetsvoorstel zal de invulling
van de analysefuncties van de NCTV buiten de nationale crisisstructuur, ter ondersteuning
van de coördinerende werkzaamheden van de NCTV op het terrein van terrorismebestrijding
en nationale veiligheid, aan de orde komen.

De nationale crisisstructuur

De NCTV geeft invulling aan mijn coördinerende (stelsel)verantwoordelijkheid voor
crisisbeheersing. Naast het zorgdragen voor het landelijk crisisbeheersingsbeleid
ondersteunt de NCTV de nationale crisisstructuur en zorgt bij opschalingen voor de
coördinatie van de besluitvorming.

Binnen een opschaling, als de nationale crisisstructuur geactiveerd is, zoals tijdens
COVID-19, wordt voor gebruik in crisisbesluitvormingsoverleggen een dreigings- en
incidentenbeeld gemaakt, een zogenaamde situatieschets en duiding. De onderzoeksrapportage ziet met name op dit dreigings- en incidentenbeeld, de situatieschets
en duiding, en doet aanbevelingen die raken aan dit product. De reden hiervoor is
dat de inzet van de analyseafdeling van de NCTV in de crisisstructuur zich concentreert
rond het proces en de inhoud van dit analyseproduct.

De situatieschets en duiding is een product waarin de feitelijke situatie geschetst
wordt voorzien van een duiding van de (mogelijke) gevolgen voor de nationale veiligheid.
Deze situatieschets en duiding wordt onder verantwoordelijkheid van de analyseafdeling
van de NCTV opgesteld. Een situatieschets en duiding wordt niet alleen tijdens een
opschaling van de nationale crisisstructuur opgesteld. Als zich een dreigende situatie
voordoet, in Nederland of daarbuiten, die gevolgen kan hebben voor de nationale veiligheid,
kan een dergelijke analyse opgesteld worden om de bestuurlijke en politieke leiding
te informeren en besluitvorming mogelijk te maken. Een voorbeeld hiervan is bij ontwikkelingen
rondom en als gevolg van de oorlog in Oekraïne. Een situatieschets en duiding die
opgesteld wordt als de crisisstructuur nog niet opgeschaald is, kan wel gebruikt worden
bij de afweging om de crisisstructuur op te schalen.

Kan de crisisstructuur losgekoppeld worden van de analysefuncties?

De vraag of de functies die de NCTV vervult binnen de nationale crisisstructuur losgekoppeld
kunnen worden van de analysefuncties waar de NCTV zich buiten de crisisstructuur mee
bezighoudt stond centraal in het onderzoek waarvan u de rapportage in de bijlage aantreft.
De werkgroep beschrijft dat loskoppeling ten koste zou gaan van de kwaliteit omdat
binnen de analyseafdeling van de NCTV zowel de vaardigheden van het bijeenbrengen
van informatie bestaan als de vaardigheden om een duiding te geven van de betekenis
van de informatie voor de nationale veiligheid. Andere organisatieonderdelen hebben
deze vaardigheid niet. Een loskoppeling waarbij grotere afstand bestaat tussen de
functie van informatie verzamelen en het duiden daarvan zou ten koste gaan van de
kwaliteit en de snelheid van het product. Bovendien leidt het, aldus de werkgroep,
tot zorgen over de aansluiting tot het doel, crisisbesluitvorming in de nationale
crisisstructuur. De werkgroep beveelt dan ook aan om de analysefuncties niet los te
koppelen van de crisisstructuur.

De werkgroep doet zes concrete aanbevelingen voor een adequate taakuitvoering van
analysefuncties binnen de nationale crisisstructuur in de toekomst. De conclusies
van de werkgroep maken onder andere duidelijk dat het belangrijk is om taken, rollen
en werkprocessen rondom de analysefunctie in de crisisstructuur nader te expliciteren
en vast te leggen in openbare documenten. Hoewel er nu geen taakverwarring ervaren
wordt door partijen die (direct) betrokken zijn, kan het risico van taakverwarring
wel ontstaan omdat taken, rollen en werkprocessen voor buitenstaanders en/of nieuwe
actoren binnen de crisisstructuur mogelijk minder helder zijn. Het mogelijke risico
van het ontstaan van taakverwarring neem ik serieus en ik volg het advies van de werkgroep
op om taken, rollen en werkprocessen vast te leggen en (openbaar) te publiceren. Daarmee
wordt de transparantie rond de analysefuncties van de NCTV binnen de nationale crisisstructuur
vergroot en zijn deze duidelijker af te bakenen van de overige analysefuncties van
de NCTV.

Aanbevelingen ten aanzien van rollen en taken

De eerste twee aanbevelingen van de werkgroep gaan over het beschrijven van rollen
en taken van de NCTV op het gebied van analyse in de nationale crisisstructuur. De
werkgroep schrijft dat deze nu nog niet helder beschreven zijn in formele, openbare
stukken. Deze aanbevelingen volg ik op. De komende periode zal gewerkt worden aan
een nadere beschrijving van de rollen en taken van de NCTV op het gebied van analyse
in de nationale crisisstructuur. Hierover zal ik u voor de zomer van 2023 informeren.
De beschrijving zal aanvullend zijn op de rollen en taken van de NCTV in de nationale
crisisstructuur zoals deze al op hoofdlijnen beschreven zijn in het Nationaal Handboek
Crisisbeheersing, zoals onlangs met uw Kamer gedeeld3. De beschrijving zal ik, zodra deze gereed is, ook publiceren op de website van de
NCTV.

Protocolleren van situatieschets en duiding

De derde aanbeveling gaat over het protocolleren van de totstandkoming van een situatieschets
en duiding. Aanbeveling 3 volg ik op, voor zover het gaat om totstandkoming van een
situatieschets en duiding die opgesteld wordt ten behoeve van gebruik in (een bestaande
opschaling van) de nationale crisisstructuur. Voor deze analyses zal ik de (werkwijze
bij de) totstandkoming protocolleren. Dit zal ik de komende tijd uitwerken en ik zal
u hierover voor de zomer van 2023 informeren.

Vergroten transparantie

De vierde aanbeveling ziet op het vergroten van de transparantie naar de buitenwereld
door te onderzoeken of het mogelijk is om gemaakte situatieschetsen en duiding na
afschaling van de nationale crisisstructuur in enigerlei vorm openbaar te maken. Ik
zal onderzoeken op welke manier dit mogelijk is. Over de uitkomsten hiervan informeer
ik u voor de zomer van 2023.

Evalueren proces

De vijfde aanbeveling gaat over het evalueren van het geprotocolleerde proces van
het opstellen van een situatieschets en duiding. Deze aanbeveling volg ik op. In het
Nationaal Handboek Crisisbeheersing is vastgelegd dat de verschillende gremia binnen
de nationale crisisstructuur (IAO, ICCb en MCCb) regelmatig reflecteren op eventuele
tussentijdse aanpassingen in aanpak en organisatie. Daarnaast wordt ieder optreden
van de nationale crisisorganisatie geëvalueerd met als doel om te leren. Deze reflecties
en evaluaties zien ook op de ondersteuning en advisering waaronder de situatieschets
en duiding. De protocollering van het werkproces en de evaluatie ervan zullen worden
betrokken bij de versterking van de crisisbeheersing en de ontwikkeling van het vernieuwde
wettelijk kader voor het landelijk stelsel crisisbeheersing.

Analysefuncties van de NCTV niet loskoppelen van de nationale crisisstructuur

In de zesde aanbeveling wordt aanbevolen de analysefuncties van de NCTV niet los te
koppelen van de nationale crisisstructuur. Deze aanbeveling volg ik op. Zoals de werkgroep
ook schrijft in zijn rapportage gaat het loskoppelen van de analysefuncties van de
NCTV van de nationale crisisstructuur ten koste van de kwaliteit en zou dat het effectief
functioneren van de nationale crisisstructuur kwetsbaar maken.

De analyseafdeling van de NCTV die de analyses ten behoeve van de crisisstructuur,
de situatieschets en duiding, opstelt of het opstellen ervan coördineert, heeft hiernaast
taken die gericht zijn op signaleren, analyseren en duiden van trends en fenomenen
in het kader van het versterken van de weerbaarheid ten aanzien van terrorismebestrijding
en de bescherming van de nationale veiligheid. Deze afdeling beschikt mede door de
andere taken die zij uitvoert over de specifieke vaardigheid om ten behoeve van de
crisisbesluitvorming snel een breed informatiebeeld samen te stellen, inclusief een
duiding van de betekenis van deze informatie voor de nationale veiligheid.

De werkgroep heeft vastgesteld dat er bij deelnemers aan de crisisstructuur die geïnterviewd
zijn waardering is voor de wijze waarop de NCTV binnen de nationale crisisstructuur
coördineert en besluitvorming faciliteert. De werkgroep constateert dat door hen geen
(grote) knelpunten of problemen worden ervaren bij de wijze waarop de NCTV zijn rol
vervult. Ook wordt geconcludeerd dat andere (externe) organisaties of organisatieonderdelen
binnen de nationale crisisstructuur niet of in mindere mate beschikken over de combinatie
van vaardigheden die nodig is. Dit sterkt mij in mijn besluit om deze aanbeveling
op te volgen.

Samengevat wordt met de uitwerking van de aanbevelingen van de werkgroep de transparantie
over processen binnen de crisisstructuur vergroot en worden checks and balances versterkt. Bij de opvolging van deze aanbevelingen wordt aangesloten bij de komende
versterking van de crisisbeheersing, zoals uiteengezet in de Contourennota die ik
op 6 december jl. aan uw Kamer heb aangeboden4.

Zoals hierboven vermeld wordt moment de laatste hand gelegd aan een nota van wijziging
op het wetsvoorstel verwerking persoonsgegevens coördinatie en analyse terrorismebestrijding
en nationale veiligheid. Ik hoop deze nota van wijziging zo spoedig mogelijk aan uw
Kamer te sturen. De verdere behandeling van het wetsvoorstel kan doorgang vinden en
de opvolging van de aanbevelingen uit het onderzoek leidt er niet toe dat vooruitgelopen
wordt op keuzes die bij de behandeling van dat wetsvoorstel gemaakt moeten worden.

De Minister van Justitie en Veiligheid,
D. Yeşilgöz-Zegerius