Brief regering : BCG review integrale aanpak personeelstekort NS

Nr. 1089
BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN INFRASTRUCTUUR EN WATERSTAAT

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 13 februari 2023

In mijn brief van 30 november jl. heb ik uw kamer voor het laatst geïnformeerd over
de stand van zaken van het personeelstekort bij NS1. In deze brief heb ik uw Kamer ook geïnformeerd over de opdracht die NS het adviesbureau
Boston Consulting Group (BCG) heeft gegeven om in het najaar van 2022 een externe
review uit te voeren op de integrale aanpak van het personeelstekort. Zoals toegezegd
in het Commissiedebat Spoor van 15 december jl. (Kamerstuk 29 984, nr. 1080) stuur ik hierbij, mede namens de Minister van Financiën, het rapport «Aanpak capaciteitstekort rijdend personeel bij NS» aan uw Kamer toe, en ga ik in op de uitkomsten van de review door BCG.

Doel en opzet van BCG review

In de review van BCG wordt de korte- en middellange termijn aanpak van NS geëvalueerd.
BCG gaat in het rapport onder andere in op de grondoorzaken van het capaciteitstekort
en de volledigheid, haalbaarheid, wenselijkheid en impact van het pakket aan maatregelen.
Tijdens de review zijn gesprekken gevoerd met medewerkers uit verschillende lagen
en onderdelen van de NS-organisatie. Ook is (internationale) expertise rond operationele
personeelstekorten betrokken. De review focust zich primair op het capaciteitstekort
bij hoofdconducteurs.

Grondoorzaken personeelstekort

BCG concludeert dat NS een goed kwalitatief begrip heeft van de oorzaken van het personeelstekort.
Op basis van een kwantitatieve analyse laat BCG zien dat er bij het ontstaan van het
personeelstekort sprake was van een samenspel van omstandigheden, die worden versterkt
door de krapte op de arbeidsmarkt. Er worden vier oorzaken benoemd die ten grondslag
liggen aan het huidige tekort: uitstroom, doorstroom, verzuim en instroom van medewerkers.
Als gevolg hiervan is de beschikbaarheid van hoofdconducteurs sinds september 2021
sterk gedaald. Ook worden enkele pijnpunten rond de attractiviteit van werk benoemd,
die bijdragen aan de hoge uitstroom, doorstroom en verzuim, zoals een hoge werkdruk
en weinig regie over de eigen tijd. De personeelstekorten hebben hierop een versterkende
werking, omdat in de huidige situatie nog meer flexibiliteit van medewerkers wordt
gevraagd. De ontwikkelingen rond de grondoorzaken worden door NS gemonitord en periodiek
met mij gedeeld.

Beheersmaatregelen

Op basis van de review concluderen de onderzoekers dat het maatregelenpakket van NS
voor de korte termijn grotendeels volledig is en effectief lijkt. Ook doen de onderzoekers
een aantal aanbevelingen om maatregelen, met name op lange termijn, verder uit te
werken. Hieronder ga ik nader op de maatregelen in.

Situatie korte termijn

Sinds de zomer van 2022 rijdt NS met een afgeschaalde dienstregeling. NS stelt dat
deze afschaling onvermijdelijk is om een voorspelbare en betrouwbare treindienst te
rijden en lucht te geven aan het personeel. Sinds de dienstregeling van 2023 is de
zitplaatskans weer toegenomen2 doordat NS langere treinen rijdt en is de uitval afgenomen. De huidige dienstregeling
lijkt volgens de onderzoekers van BCG, gegeven de personeelstekorten en door NS getroffen
en beoogde maatregelen, te handhaven. De situatie blijft echter kwetsbaar doordat
de marges klein zijn: wanneer bepaalde maatregelen minder effectief zijn, of wanneer
verzuim, uit- en doorstroom verder toenemen, blijft het risico op een tekort (ten
opzichte van de afgeschaalde dienstregeling) bestaan.

Na het tweede kwartaal van 2023 ontstaat mogelijk een tekort door seizoenseffecten
in de personeelsbehoefte. Inmiddels heeft NS mij laten weten dat ze verwacht dit tekort
te kunnen opvangen door de (tijdelijke) inzet van ingehuurd personeel en kantoorpersoneel
vanaf april. Begin februari is NS met een pilot gestart. Andere korte termijn maatregelen
betroffen (intensivering van) wervingscampagnes, het aanpassen van wervingscriteria
en het versnellen van het wervingsproces. NS geeft aan dat de werving als gevolg hiervan
sinds het najaar van 2022 is verbeterd. Ik heb NS gevraagd om in de halfjaarverantwoording
over 2023 nader in te gaan op de effectiviteit van de korte termijn maatregelen en
een doorkijk te geven naar eind 2023 en 2024.

Verwachtingen lange termijn

BCG stelt dat de genoemde korte termijn maatregelen belangrijk zijn om dit jaar de
huidige dienstregeling te kunnen blijven rijden, maar geeft de kanttekening dat het
niet vanzelfsprekend is dat deze (tijdelijke) maatregelen in de huidige vorm structureel
ingezet kunnen worden. Mede hierdoor achten de onderzoekers het zeer waarschijnlijk
dat er ook op lange termijn (dienstregeling 2025) een aanzienlijk tekort aan hoofdconducteurs
zal blijven. Het uiteindelijke tekort op lange termijn hangt sterk af van ontwikkelingen
op de arbeidsmarkt.

Om het tekort structureel en onafhankelijk van ontwikkelingen op de arbeidsmarkt op
te lossen, lijkt het noodzakelijk om het zogenaamde operationeel model aan te passen
om voldoende zekerheid te krijgen over de toekomstige dienstverlening. Vanwege de
door BCG verwachte effectiviteit en noodzakelijkheid van deze maatregel vraag ik NS
om alternatieve operationele modellen te onderzoeken en uit te werken, en mij en mijn
collega van Financiën dit najaar over de voortgang te informeren. Ik begrijp dat deze
uitwerking gebaat is bij een zorgvuldig proces, met inachtneming van eventuele effecten
op de (sociale) veiligheid en de attractiviteit van het werk. In het rapport van BCG
heb ik ook de uitkomsten van het medewerkersbelevingsonderzoek uit 2022 gezien. Ik
heb NS gevraagd om bij de verdere uitwerking van de maatregelen zorgvuldig aandacht
te besteden aan medewerkerstevredenheid en haar medewerkers goed te betrekken. Uit
mijn gesprekken weet ik dat NS hier ook veel aan gelegen is.

Vooruitblik

Het BCG rapport laat zien dat NS de oorzaken van het personeelstekort in beeld heeft
en maatregelen treft die naar verwachting voor de korte termijn effectief zijn. Op
de langere termijn kan, afhankelijk van de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt, de reiziger
echter wel hinder blijven ondervinden door het tekort. Dat vind ik een weinig aantrekkelijk
lange termijn perspectief. Ik verwacht daarom dat NS alles op alles blijft zetten
om het tekort aan te pakken en de impact van het tekort op haar dienstverlening aan
reizigers te minimaliseren. Ik heb NS gevraagd om de consumentenorganisaties vertegenwoordigd
in het Locov en de decentrale overheden goed te (blijven) betrekken bij de maatregelen
die zij treft. Tot slot heb ik NS gevraagd om mij in de halfjaarverantwoording over
2023 te informeren over de voortgang van de maatregelen en de verwachtingen voor eind
2023 en 2024. Zodra ik deze heb ontvangen, zal ik uw Kamer hierover informeren en
uiteraard eerder als de situatie daar aanleiding toe geeft.

De Staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat,
V.L.W.A. Heijnen