Brief regering : Stand van zaken integrale aanpak personeelstekort NS

Nr. 1076
BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN INFRASTRUCTUUR EN WATERSTAAT

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 30 november 2022

Een betrouwbaar en kwalitatief hoogstaand OV-netwerk is van groot belang voor een
goede bereikbaarheid en leefbaarheid van Nederland. Het OV draagt bij aan een duurzame
ontsluiting van woningbouwlocaties, verbindt (binnen- en buitenlandse) steden en gebieden,
en speelt een belangrijke rol in het hoofd kunnen bieden aan actuele maatschappelijke
opgaven zoals de verduurzaming- en de verstedelijkingsopgave. Recentelijk heb ik uw
Kamer geïnformeerd over de miljardeninvesteringen die het Kabinet de komende jaren
om deze redenen doet in het openbaar vervoer. Het doel van deze investeringen is om
de kwaliteit van ons OV-netwerk op peil te houden én om dit netwerk toekomstbestendig
te maken. Dat is nodig, want nieuwe woningbouwlocaties moeten worden ontsloten, en
ook toekomstige reizigers moeten comfortabel en veilig kunnen reizen met het OV.

Wel staat momenteel de kwaliteit van het openbaar vervoer als gevolg van de krapte
op de arbeidsmarkt onder druk. Zo ook het reizigersvervoer over het hoofdrailnet.
Dit vind ik noch voor de reiziger, noch voor al het personeel dat zich dagelijks inzet
voor een goed en veilig OV, een wenselijke situatie. Van NS verwacht ik dan ook dat
zij alles uit de kast trekt, om deze situatie zo spoedig mogelijk te verbeteren en
de impact van de personeelsproblematiek op de reiziger te beperken.

Op 23 augustus jl. (Kamerstuk 29 984, nr. 992) heb ik u, mede namens de Minister van Financiën, geïnformeerd over de gevolgen van
het personeelstekort op de dienstregeling van NS in najaar 2022 en in 2023, en over
de beheersmaatregelen die NS treft om (de impact van) het personeelstekort te beperken.
Recentelijk heeft NS mij per brief geïnformeerd over de voortgang van haar integrale aanpak personeelstekort (zie bijlage 1). Naar aanleiding van deze brief informeer ik u over de voortgang
van de integrale aanpak personeelstekort NS. Daarnaast informeer ik u in deze brief
over de stand van zaken van de introductie van de Intercity Nieuwe Generatie (ICNG)
op het traject Amsterdam-Breda over de HSL.

Oorzaken personeelstekort en openstaande vacatures

In haar brief geeft NS een nadere toelichting op de oorzaken die ten grondslag liggen
aan het huidige personeelstekort. De huidige krapte op de arbeidsmarkt maakt dat het
NS sinds enige tijd niet lukt om het gewenste aantal medewerkers te werven, onder
andere ter vervanging van de grote groep uitstromende medewerkers. Ook stelt NS dat
als gevolg van de krapte op de arbeidsmarkt de doorstroom van conducteurs, naar andere
functies binnen NS en naar andere bedrijven, groter is dan zij eerder had verwacht,
hetgeen de personeelsbehoefte verder heeft vergoot en daarmee ook de wervingsopgave.
Laatstelijk is er volgens NS sinds de coronapandemie sprake van een (aanhoudend) hoog
ziekteverzuim, hetgeen weerslag heeft op de inzetbaarheid en werkdruk van haar personeel.

NS geeft aan op dit moment (vierde kwartaal 2022) een tekort van tussen de 300 en
400 hoofdconducteurs en tussen de 100 en 200 machinisten te hebben, ten opzichte van
de respectievelijk circa 2.800 en 3.200 fte benodigd om een volledige dienstregeling
te rijden. NS laat weten de afgelopen maanden een substantiële verbetering in de werving
te hebben gezien, die – gezien de doorlooptijd van de opleidingen – met vertraging
zichtbaar zal worden in de beschikbare capaciteit en in de aantallen vacatures. Het
aantal openstaande vacatures bedraagt momenteel circa 580 voor conducteurs en circa
340 voor machinisten. De wervingsbehoefte wordt per kwartaal vastgesteld en kijkt
één jaar vooruit, en is dus inclusief de extra behoefte die in dat jaar ontstaat (bijv.
als gevolg van een toename van de logistieke behoefte en/of om de verwachte uitstroom
op te vangen). Ik zal deze ontwikkelingen nauwgezet (blijven) monitoren, waarbij ik
er gelijktijdig begrip voor heb dat het effectueren van de maatregelen enige tijd
kan kosten.

Gevolgen dienstregeling en impact reiziger

De afschaling van de dienstregeling betreft momenteel circa 13% van het aantal treinkilometers
ten opzichte van de reguliere dienstregeling (zoals deze voor 2022 was beoogd). Dit
is ten opzichte van circa 80% van het aantal reizigers in 2019. Vanuit het oogpunt
van de reiziger is dit uiteraard een weinig aantrekkelijk perspectief. Met name omdat
de reiziger de afgelopen tijd geconfronteerd is met inzet van kortere treinen en ad-hoc
uitval, waarbij de start van het academische- en schooljaar en de langdurige stremming
tussen Lelystad en Dronten in september een versterkend effect hebben gehad.

Op de drukste trajecten (Arnhem-Utrecht, Utrecht-Schiphol-Rotterdam en Amsterdam-
Eindhoven) zet NS vanaf begin oktober 2022 (week 42) langere treinen in. Uit de monitoringsgegevens
van NS over oktober blijkt dat het aantal drukke treinen sindsdien afneemt (doch op
een hoger niveau blijft) en de zitplaatskans in de spits weer is toegenomen. De zitplaatskans
in de spits op het hoofdrailnet bedroeg in september 91,2% en in oktober 95,1% en
liet daarmee een flinke verbetering zien. De zitplaatskans in het dal HRN bedroeg
in zowel in september als oktober 97,7%. Een formeel oordeel over de jaarprestaties
van NS vorm ik bij de jaarverantwoording.

NS blijft drukte in treinen monitoren en zal waar mogelijk (structureel) drukke treinen
verlengen. Vanaf aanvang dienstregeling 2023 (11 december 2022) zal NS op een aantal
trajecten langere treinen inzetten en frequenties verhogen. Zo zal NS tussen Eindhoven
en Amsterdam (maandag tot en met donderdag) weer elke tien minuten een trein rijden,
en ook in het weekend zal NS op de nu drukste trajecten langere treinen inzetten.
Op plekken waar de vervoersvraag dat toelaat zal NS minder of kortere treinen rijden.
In totaliteit neemt per dienstregeling 2023 de zitplaatskans naar verwachting toe.
Wel blijft de afschaling in treinkilometers circa 13%.

Ik heb in de periodieke overleggen die ik met NS voer, en daarin gesterkt door de
motie van het lid Madlener1, kenbaar gemaakt dat ik verwacht dat NS alles in het werk stelt om verdere afschaling
te voorkomen. Uit mijn contacten met NS weet ik dat hen hier zelf ook alles aan gelegen
is. NS geeft echter aan dat er een kans blijft dat – ondanks getroffen maatregelen
– het tekort in 2023 verder oploopt, en in dat geval mogelijk opnieuw genoodzaakt
zal zijn om verdere aanpassingen door te voeren.

Afstemming dienstregeling en vervolg

Recentelijk heeft NS conform de voorschriften uit de hoofdrailnetconcessie de voorgenomen
wijzigingen aan de dienstregeling 2023 geconsulteerd bij de consumentenorganisaties
vertegenwoordigd in het Locov en decentrale overheden vertegenwoordigd aan de Landsdelige
OV- en Spoortafels. Ik heb NS op het hart gedrukt de adviezen en suggesties die zij
hierop hebben ontvangen zorgvuldig te bestuderen, en over te nemen waar dit in het
algemene reizigers belang is, en zodra de personeelsbezetting dit toelaat. Enkele
reacties van stakeholders op deze adviesaanvraag van NS heeft mijn departement in
afschrift ontvangen. Naast een begrijpelijke teleurstelling over de afschaling, valt
de bereidheid van partijen om mee te denken over mogelijke beheersmaatregelen en verbeteringen
in positieve zin op. Ik heb NS gevraagd deze proposities en suggesties serieus te
bestuderen. En hier ook over met deze stakeholders, waaronder de consumentenorganisaties
in het Locov, komend jaar in gesprek te blijven.

Integrale aanpak personeelstekort & review BCG

Zoals eerder aangegeven heeft NS, om het personeelstekort op een zulk kort als mogelijke
termijn te stabiliseren, en (vervolgens) weer in te lopen een integrale aanpak opgesteld.
De maatregelen die NS in het kader van deze integrale aanpak treft zien toe op vier
thema’s:

1. Het vergroten van het personeelsbestand, door het verhogen van de instroom en vertragen
van verdere uitstroom.

2. Het verhogen van de inzetbaarheid van conducteurs en machinisten (o.a. door het efficiënter
plannen van diensten)

3. Verlagen van ziekteverzuim en verhogen van werkplezier, en

4. Het aanpassen van de dienstregeling in najaar 2022 en 2023.

Per thema heeft NS specifieke maatregelen uitgewerkt. Een aantal daarvan, zoals het
op onderdelen versoepelen van sollicitatie-eisen, de intensivering van wervingscampagnes
en het vergroten van de wervingscapaciteit, heeft NS inmiddels gerealiseerd. Andere
maatregelen worden momenteel uitgevoerd of voorbereid. Onlangs heeft NS in samenspraak
met medezeggenschap en vakbonden afspraken gemaakt over de manier waarop invulling
wordt gegeven aan de dubbele bemensing van treinen waarbij conducteurs in de avonduren
ondersteund kunnen worden door ingehuurde beveiligers en bij langere treinen door
NS-medewerkers die normaal niet op de trein werken. Deze (tijdelijke) maatregelen
kunnen volgens NS naar verwachting vanaf in 2023 een (significante) bijdrage leveren
aan het verlagen van de werkdruk, het voorkomen van verdere afschalingen en het mogelijk
verhogen van de vervoerscapaciteit. Voor een volledig overzicht van de maatregelen
en status daarvan verwijs ik u graag naar het overzicht hiervan in de brief van NS
in de bijlage.

Externe review BCG

NS heeft het adviesbureau Boston Consultancy Group (BCG) opdracht gegeven om een externe
en onafhankelijke review uit te voeren op de «integrale aanpak personeelstekort» van
NS. BCG zal kijken naar de grondoorzaken van de huidige capaciteitstekorten en de
vraag of de door NS geïdentificeerde maatregelen deze op adequate wijze adresseren.
Ook zal BCG adviseren over (eventuele) aanvullende maatregelen waarin NS nog niet
heeft voorzien, en die NS kan treffen om het aan treindienst gerelateerd personeelstekort
versneld op te lossen. Ik vind het laten uitvoeren van een onafhankelijke review een
verstandig besluit. Ik heb met NS afgesproken dat zij de resultaten van deze review
met mij zal delen. De uitkomsten van dit rapport worden in december door NS verwacht.
Uiteraard zal ik het rapport nadien met uw Kamer delen.

Vooruitblik

NS laat weten dat ze volgens haar meest recente prognoses tot april 2023 een stabiele
en voorspelbare dienstregeling verwacht te kunnen rijden waarbij ad-hoc uitval wordt
beperkt. Of na april 2023 verdere aanpassingen aan de dienstregeling noodzakelijk
zijn, is volgens NS afhankelijk van de effectiviteit van de getroffen maatregelen.
NS laat weten alles in het werk te stellen om verdere afschaling te voorkomen, maar
dat veel afhangt af van de instroom van nieuw personeel en de realisatie van alternatieve
personeelsinzet. Ik zal uw Kamer blijven informeren in geval van wezenlijke wijzigingen
aan de dienstregeling komend jaar.

Voortgang introductie Intercity Nieuwe Generatie (ICNG) op de HSL

In december 2021 is uw Kamer geïnformeerd over de voortgang van de introductie van
de ICNG op de HSL-Zuid2. Uit de externe toets die toen is gedaan op de planning van NS, kwam naar voren dat
het afgeven van een harde instroomplanning op dat moment niet realistisch was. In
plaats daarvan was het advies dat NS in het vierde kwartaal vann4 2022 een concreet
voorstel zou moeten kunnen doen. In lijn met het advies uit de externe toets heeft
NS nu een concreet voorstel gedaan voor de volledige instroom van de ICNG op de HSL-verbinding
Amsterdam-Breda. NS heeft mij hierover per brief geïnformeerd. Deze treft u als bijlage
2 aan bij deze brief. Ook op dit voorstel vindt momenteel een externe toets plaats.
Met deze brief informeer ik uw Kamer over de huidige stand van zaken van de introductie.
Ik zal uw Kamer in het eerste kwartaal van 2023 nader informeren over de uitkomsten
van de externe toets op de voorgestelde planning van NS.

In de afgelopen periode heeft NS met de introductie van de ICNG op diverse vlakken
vooruitgang geboekt. In april is NS gestart met het proefbedrijf. In het NS Proefbedrijf
worden alle processen rondom de inzet van de nieuwe trein uitvoerig getest. Ook is
in oktober de opleiding van de machinisten gestart en lopen de opleidingen voor het
onderhoudsbedrijf. Daarnaast is op 2 en 3 juli 2022 de ICNG onder grote belangstelling
op station Rotterdam Centraal gepresenteerd aan het publiek.

Zoals NS schrijft in haar brief is de infasering van de ICNG in de reizigersdienst
op de HSL in 2022 niet meer haalbaar. Als gevolg van noodzakelijke software updates,
de duur van het toelatingsproces, capaciteits- en leveringsproblemen door de coronapandemie
en de oorlog in Oekraïne en diverse productieproblemen heeft NS een nieuw planningsscenario
moeten ontwikkelen. NS heeft mij in bijgaande brief laten weten dat, ondanks alle
stappen die NS en haar leveranciers nemen, zij de instroom in de reizigersdienst op
de HSL pas in het tweede kwartaal van 2023 kan starten en dat zij deze naar verwachting
in 2023 zal afronden. Zoals eerder aan uw Kamer gemeld heeft NS ook de ICNG-België
besteld voor de verbinding met Brussel. De huidige vertraging op de binnenlandse ICNG-treinen
werkt door op het testen en toelaten van de ICNG-België, maar brengt de afspraak om
aan het einde van de concessieperiode voldoende materieel beschikbaar te hebben voor
de verbinding naar Brussel vooralsnog niet in gevaar.

Ik betreur het dat reizigers langer moeten wachten om in te kunnen stappen in de nieuwe
ICNG. Op de nieuwe planning die NS hiervoor afgeeft laat ik een externe toets uitvoeren.
Ik wacht de resultaten van deze toets eerst af en dan informeer ik uw Kamer hierover
begin 2023.

De Staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat,
V.L.W.A. Heijnen