Brief regering : Reactie op de nader gewijzigde motie van de lelden Ceder en Kat over onderzoeken welke (financiële) effecten het afschaffen van de opslag uit de Regeling wanbetalers heeft (Kamerstuk 24515-640)

33 077
Evaluatie van de Wet structurele maatregelen wanbetalers zorgverzekering

Nr. 653
BRIEF VAN DE MINISTER VAN VOLKSGEZONDHEID, WELZIJN EN SPORT

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 22 november 2022

Op 31 mei 2022 heeft uw Kamer de regering bij nader gewijzigde motie1 van de leden Ceder (CU) en Kat (D66) verzocht om te onderzoeken welke (financiële)
effecten het afschaffen van de opslag uit de Regeling wanbetalers heeft en welke aanvullende
maatregelen genomen kunnen worden om de geconstateerde negatieve effecten weg te nemen.
In deze brief zal ik nader ingaan op deze verzoeken. Hieronder treft u de kernpunten
van deze brief:

• De bestuursrechtelijke premie is hoger dan de polis premies en stimuleert daardoor
een grote groep verzekerden om te voorkomen in de wanbetalersregeling te komen of er weer uit te komen. Voor een kleinere groep langdurige wanbetalers is deze werking
er niet. Veelal door bredere schuldenproblematiek en het ontbreken van inkomen.

• Afschaffing van de opslag vind ik daarom niet wenselijk, vanwege een mogelijk averechts
effect. Indien besloten zou worden tot afschaffing van de opslag, dan zou de bestuursrechtelijke
premie uitkomen op ca. € 137,– in 2023. Dit is lager dan de gemiddelde premies in
2023 (€ 138,25–€ 141,95).

• Wel beraad ik mij op een beperkte verlaging van de bestuursrechtelijke premie. Hierover informeer ik u voor het zomerreces van 2023. Daarnaast worden de investeringen
in lokale samenwerking gericht op langdurige wanbetalers voortgezet, zoals het thuis
bezoeken van wanbetalers en de inzet van de gunstige uitstroomregelingen. In de consultatie
van partijen zijn maatregelen aangedragen die worden uitgewerkt.

• Voor eventuele verdere aanpassingen van de bestuursrechtelijke premie acht ik verdiepend
onderzoek naar de precieze werking en effecten nodig. Dit onderzoek wordt in 2023 uitgevoerd. Tevens zal ik nader onderzoek laten verrichten
naar de mogelijkheid om de polis van wanbetalers te wijzigen en hun eigen risico te
herverzekeren.

Algemeen

De wanbetalersregeling draagt bij aan het solidariteitsbeginsel van ons zorgstelsel,
doordat de regering voorkomt dat verzekerden met een betalingsachterstand zorgpremie
onverzekerd raken en waar mogelijk wordt er premie geïnd. Ik geef hieronder een toelichting
bij de werking van de regeling.

• Zorgverzekeraars melden verzekerden met een betalingsachterstand van zes of meer maanden
zorgpremie aan bij het CAK. Het CAK legt hun een bestuursrechtelijke premie op ter
hoogte van 120% van de gemiddelde premie en int dit onder andere door broninhouding
en omleiding van zorgtoeslag.

• Wanbetalers blijven verzekerd voor de basisverzekering (polis) die zij hebben afgesloten.
Zorgverzekeraars ontvangen hiervoor vanuit het Zorgverzekeringsfonds een maandelijkse
bijdrage.

• Door het treffen van een betalingsregeling met de zorgverzekeraar betalen verzekerden
direct weer de premie van hun polis. Na definitieve afmelding bij het CAK wordt alle
openstaande bestuursrechtelijke premie kwijtgescholden.

Als er wordt gesproken over «de opslag» dan refereert men aan de 20% bovenop de gemiddelde
zorgpremie. De bestuursrechtelijke premie moet echter worden gezien als één geheel.
In artikel 18d, Zvw is opgenomen dat de bestuursrechtelijke premie zich bevindt binnen
een bandbreedte van ten minste 110% en ten hoogste 130% van de gemiddelde nominale
premie. Het percentage binnen deze bandbreedte wordt vastgelegd in de Regeling zorgverzekering.
De gedachte is dat de bestuursrechtelijke premie verzekerden aanzet tot het treffen
van een betalingsregeling met de zorgverzekeraar, omdat deze premie hoger is dan de
premie van de afgesloten polis. Hiermee voorkomen ze de bestuursrechtelijke premie
of ze stromen uit de wanbetalersregeling.

Effecten afschaffen van de opslag

De wanbetalersregeling is in 2019 geëvalueerd2. Ten algemene kwam uit deze evaluatie naar voren dat de regeling doeltreffend is,
omdat de doelen van de regeling worden bereikt, namelijk: 1. wanbetalers blijven verzekerd,
2. waar mogelijk wordt er premie geïnd en 3. het aantal wanbetalers wordt teruggedrongen.
Over de opslag stellen de onderzoekers dat er een wisselend beeld is over de preventieve
werking. Verzekerden krijgen bij 2 en 4 maanden achterstand een brief met de aankondiging
van de bestuursrechtelijke premie. Een «fors deel» van de mensen loopt na deze brieven
de achterstand in.

Jaarlijks verstuurde tweede- en vierdemaandsbrieven (bron: Ketenmonitor)

2019

2020

2021

Tweedemaandsbrieven

384.309

379.635

351.843

Vierdemaandsbrieven

111.875

107.730

88.633

Zes maanden: aanmelding bij CAK

187.912

174.963

138.242

Er blijft echter een groep over die alsnog de regeling instroomt. Hulpverleners stellen
dat deze mensen vooral niet kunnen betalen. De bestuursrechtelijke premie brengt hen
mogelijk in diepere problemen. Zij komen niet goed zelf uit hun situatie. De cijfers
laten tegelijkertijd zien dat ook langdurige wanbetalers kunnen uitstromen. De afgelopen
jaren is het aantal wanbetalers sterk gedaald; van 325.000 in 2014 naar 170.000 heden.
Deze daling is ook te zien bij langdurige wanbetalers (>24 maanden); van 190.000 naar
100.000. Deze daling komt doordat zorgverzekeraars op grote schaal betalingsregelingen
aanbieden.

Aantallen wanbetalers per jaar en bestuursrechtelijke premie (bron: Verzekerdenmonitor)

Per ultimo

2015

2016

2017

2018

2019

2020

2021

Aantal

312.037

277.023

249.044

223.714

202.702

189.652

170.221

Best. premie

€ 153

€ 159

€ 134

€ 137

€ 139

€ 142

€ 148

De daling van het aantal wanbetalers is ook het gevolg van de verbetermaatregelen
die gericht waren op het verminderen van het aantal wanbetalers en het helpen van
financieel kwetsbaren. In de onderstaande tabel treft u een overzicht van deze maatregelen.

Jaar

Maatregel

2009

Wet structurele maatregelen wanbetalers zorgverzekering treedt in werking. Bestuursrechtelijke
premie is op dat moment 130% van de standaardpremie (gemiddelde premie plus gemiddelde
eigen risico)

2016

Wet verbetering wanbetalersmaatregelen treedt in werking met o.a.:

– Uitstroom bij betalingsregeling zonder tussenkomst schuldhulp

– In wet wordt vastgelegd dat de opslag in de bestuursrechtelijke premie tussen 110%
tot 130% van de gemiddelde nominale premie moet zijn (bij ministeriële regeling vastgesteld
op 125%)

– Mogelijkheid om groepen aan te wijzen die onder (gunstige) voorwaarden kunnen uitstromen

2016

Uitstroomregeling voor bijstandsgerechtigde wanbetalers

2018

Eindafrekening bestuursrechtelijke premie wordt afgeschaft.

2019

Bestuursrechtelijke premie wordt verlaagd naar 120%.

2019

Uitstroomregeling voor wanbetalers die onder bewind staan

De afgelopen periode zijn er meerdere verdiepende gesprekken geweest met onder andere
zorgverzekeraars en het CAK over de effecten van de (hoogte van de) bestuursrechtelijke
premie, de impact van mogelijke afschaffing en de te nemen aanvullende maatregelen.
Enerzijds blijkt uit deze gespreksronde dat het directe financiële voordeel voor verzekerden
die een betalingsregeling treffen (direct weer de normale premie betalen) een stevige
bijdrage heeft geleverd aan de daling van het aantal wanbetalers. Anderzijds geven
de uitkomsten van deze gespreksronde ook zicht op andere belangrijke variabelen die
invloed kunnen hebben op de daling van het aantal wanbetalers, zoals de inspanningen
van incassopartners, en het vooruitzicht om weer een aanvullende verzekering te kunnen
afsluiten en over te stappen naar een andere zorgverzekeraar.

Samenvattend zou voor wanbetalers met voldoende inkomen het afschaffen van de bestuursrechtelijke premie meer financiële ruimte bieden, maar
de prikkel om in actie te komen zou bij deze groep afnemen. Voor wanbetalers zonder voldoende inkomen zal er met eventuele afschaffing een beperkt effect zijn. Als er op een later moment
wel inkomen is dan loont het om een betalingsregeling te treffen. Als deze betalingsregeling
is afbetaald dan worden alle openstaande schulden bij het CAK kwijtgescholden.

Concluderend kan daarom op dit moment worden gesteld dat de hoogte van de bestuursrechtelijke
premie bij een grote groep verzekerden bijdraagt aan het voorkomen en oplossen van
betalingsachterstanden. Voor een kleine groep langdurige wanbetalers lijkt de bestuurlijke
premie minder effect te sorteren. In ieder geval niet zonder inzet van aanvullende
schuldhulp. Het is echter nog onvoldoende duidelijk in welke mate de bestuurlijke
premie voor de verschillende groepen verzekerden bijdraagt aan het voorkomen en oplossen
van betalingsachterstanden, omdat er, zoals gesteld, ook andere factoren een rol spelen.
Afschaffing van de opslag vind ik daarom niet wenselijk, vanwege een mogelijk averechts
effect. Ik vind het daarom verstandig om een verdiepend onderzoek uit te laten voeren
naar de precieze werking van de wanbetalersregeling en de effecten van de (hoogte
van de) bestuurlijke premie op de verschillende groepen. Tevens beraad ik mij op de
kortere termijn op een beperkte verlaging van de bestuursrechtelijke premie, waarover
ik uw Kamer voor het zomerreces van 2023 informeer.

Aanvullende maatregelen

De motie verzoekt de regering om tevens in beeld te brengen welke aanvullende maatregelen
genomen kunnen worden om de negatieve effecten te verminderen. Hieronder treft u een
samenvatting van de belangrijkste maatregelen die naar voren zijn gekomen in de genoemde
gespreksrondes.

Maatregel: wijziging polis naar goedkopere natura

Verzekerden in de wanbetalersregeling behouden de polis die zij hebben afgesloten.
Ook een eventuele duurdere restitutie polis. Door het eventueel aanpassen van de polis
naar een goedkopere natura polis zou de bestuursrechtelijke premie kunnen worden verlaagd
zonder dat deze lager wordt dan de premie van deze polis. Een verdiepend onderzoek
is nodig om de voor- en nadelen van deze maatregel goed af te wegen, waaronder de
wettelijke ruimte. Dit verdiepend onderzoek laat ik in 2023 uitvoeren, ik zal u over
de uitkomsten informeren voor het einde van 2023.

Maatregel: herverzekering eigen risico

Veel wanbetalers hebben ook een betalingsachterstand met betrekking tot het eigen
risico. Om uit de wanbetalersregeling te stromen moet er een betalingsregeling worden
getroffen voor de gehele schuld bij de zorgverzekeraar. Om incassoverhogingen en stress
te voorkomen zou het eigen risico kunnen worden herverzekerd en onderdeel kunnen worden
gemaakt van de bestuursrechtelijke premie. Een verdiepend onderzoek is nodig om de
voor- en nadelen goed af te wegen, waaronder de wettelijke ruimte. Dit onderzoek loopt
mee in het bovengenoemde onderzoek.

Maatregel: versterken lokale samenwerking

Vooral langdurige wanbetalers hebben te maken met bredere schuldenproblematiek en
onvoldoende inkomen. Voor hen heeft de bestuursrechtelijke premie geen effect zolang
zij niet actief worden benaderd en hulp wordt geboden. De afgelopen jaren is er geïnvesteerd
in vroegsignalering en schuldhulpverlening. Ook door VWS en gericht op wanbetalers
zorgpremie. Gemeenten kunnen bij het CAK een lijst opvragen met inwoners in de wanbetalersregeling.
VWS en SZW hebben samen met een aantal gemeenten gekeken naar goede aanpakken om langdurige
wanbetalers thuis te bezoeken en hen te helpen (projectnaam «de challenge»). Er is
daarbij ook gewerkt aan het opschalen van het gebruik van de wettelijke (gunstige)
uitstroomregelingen voor bijstandsgerechtigden en onderbewindgestelden. De geleerde
lessen van de challenge worden momenteel uitgewerkt en in 2023 landelijk gedeeld via
Zorgverzekeringslijn. Een vervolg van de challenge is wenselijk. Daarnaast zijn in
de consultatie van partijen verschillende suggesties aangedragen die verder worden
verkend. Bijvoorbeeld m.b.t. de afkoop van schulden door gemeenten met saneringskrediet,
budgetbeheer, en de inzet van gemeentepolissen en het inhouden & doorbetalen van premie
op de uitkering.

Tot slot

Ik realiseer mij dat de bestuursrechtelijke premie wrang kan voelen. Zeker in het
licht van de stijgende zorgpremie en andere stijgende vaste lasten. Mensen maken zich
zorgen over het kunnen betalen van hun zorgpremie. Dit kabinet heeft daarom een uitgebreid
koopkrachtpakket gepresenteerd, waaronder een stijging van de zorgtoeslag.

Ik constateer tegelijkertijd dat de bestuursrechtelijke premie bij veel verzekerden
er waarschijnlijk aan bijdraagt dat zij een betalingsregeling treffen en daardoor
sneller uit de financiële problemen komen. Het afschaffen van de opslag kan daardoor
averechts uitpakken, waardoor het aantal wanbetalers toeneemt. Samengevat overweeg
ik om deze reden op de kortere termijn een beperkte verlaging van de bestuursrechtelijke
premie en zal ik tegelijkertijd nader verdiepend onderzoek laten uitvoeren naar de
precieze werking en effecten van de bestuursrechtelijke premie voordat ik verdere
stappen zet in de aanpassing van de wanbetalersregeling.

De Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport,
E.J. Kuipers