Brief regering : Transportschaarste op het elektriciteitsnet

Nr. 358 BRIEF VAN DE MINISTER VOOR KLIMAAT EN ENERGIE

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 17 november 2022

De energietransitie zit in een forse stroomversnelling, de vraag naar duurzame energie
is als gevolg van de oorlog in Oekraïne en de daarmee gepaard gaande hoge gasprijzen
geëxplodeerd. Het elektriciteitsnet loopt daardoor versneld tegen grenzen aan, waardoor
steeds meer knelpunten ontstaan. Dit urgente vraagstuk vraagt een urgente en gecoördineerde
aanpak, langs diverse sporen, met de gezamenlijke inzet van netbeheerders, het Rijk,
medeoverheden en marktpartijen om tot werkbare oplossingen en keuzes te komen. Daartoe
heb ik onder mijn leiding de Nationale Taskforce ingesteld, die de opdracht heeft
om te komen met oplossingen voor de korte, middellange en lange termijn. Een van de
noodzakelijke sporen betreft beter en efficiënter gebruik van het bestaande elektriciteitsnet.
Met dat doel starten TenneT, de regionale netbeheerders en verschillende brancheorganisaties
een landelijke markconsultatie naar meer flexibiliteit om het net op korte termijn
te kunnen ontlasten. Ook kondigen TenneT en de betrokken regionale netbeheerders vandaag
in verschillende gebieden onderzoeken naar congestiemanagement aan. In deze brief
geef ik een korte toelichting op de ontwikkelingen van vandaag.

Versnelling energietransitie

Sinds de inval in Oekraïne ondervinden huishoudens en bedrijven de gevolgen van de
sterk gestegen gasprijzen en de volatiele energiemarkt. Gedreven door deze ontwikkelingen
maken consumenten en ondernemingen versneld keuzes voor duurzame energie, met een
stroomversnelling in de energietransitie als gevolg. Als Minister voor Klimaat en
Energie juich ik deze beweging vanzelfsprekend toe, het maakt ons minder afhankelijk
van Russische en fossiele brandstoffen en is cruciaal voor het behalen van de klimaatdoelen.
Dit jaar zien we heel veel bedrijven die van fossiele brandstoffen overgaan op elektriciteit
en een snelle groei van elektrolysers (waterstof), batterijen en e-boilers. De afgelopen
jaren hebben we ook een snelle toename van windparken en zonneparken gezien en deze
groei zet in 2022 door. De ontwikkelingen gaan sneller en vinden daarmee eerder plaats
dan de afgelopen jaren ingeschat. Helaas loopt ons elektriciteitsnet op piekmomenten
tegen grenzen aan door de snelgroeiende vraag naar transportcapaciteit.

Transportvraag groeit sneller dan netten verzwaard kunnen worden

De netbeheerders investeren fors (ca. € 3,9 miljard per jaar) in het uitbreiden en
verzwaren van de netten. Dit levert voor 2030 op veel knelpunten een verdubbeling
tot verdrievoudiging van de capaciteit op. Dat is echter niet voldoende om in de groeiende
vraag te voorzien. Door de sterk toegenomen vraag naar transport van elektriciteit,
groeit de vraag naar transport veel sneller dan het elektriciteitsnet kan uitbreiden.
Alleen al bij de landelijke netbeheerder TenneT ligt op dit moment in totaal voor
meer dan 40 gigawatt aan potentiële nieuwe aanvragen voor een aansluiting op het net.
Dat is vergelijkbaar met 50 keer het vermogen van de stad Amsterdam. De versnelde
aanleg van infrastructuur kan deze exponentiële groei niet bijbenen. Vandaag is duidelijk
geworden dat dit leidt tot nieuwe netcongestie in verschillende provincies en regio’s.
Het is noodzakelijk dat we naast verzwaring en uitbreiding van het net ook op een
andere manier het elektriciteitsnet gaan gebruiken om onze klimaatdoelen te realiseren
en onze economie zich te laten ontwikkelen. Dit vraagt veel meer flexibiliteit van
bestaande en toekomstige aanbieders en afnemers van elektriciteit. Dat is overigens
niet alleen nodig voor het oplossen van transportschaarste, maar volgt noodzakelijkerwijs
ook uit het veranderende energiesysteem met een fluctuerend aanbod van hernieuwbare
elektriciteit.

Landelijke marktconsultatie naar meer flexibel potentieel

TenneT start op korte termijn een landelijke marktconsultatie, in samenwerking met
de regionale netbeheerders en brancheverenigingen zoals VNO-NCW en MKB Nederland.
Ik ondersteun dit initiatief van harte. Via de consultatie onderzoekt TenneT waar
klanten tegen een vergoeding het elektriciteitsnet willen ontlasten op momenten dat
het net overbelast is. In Noord-Brabant en Limburg is op deze wijze extra ruimte gevonden.
Uit analyses blijkt dat er meer flexibiliteit in de markt is dan nu wordt aangeboden
door grootverbruikers met beschikbare flexibiliteit, waaronder industrie, energieproducenten
en zon- en windparken. Slechts een klein deel van het flexibel potentieel wordt aangeboden
aan TenneT. Zonder flexibel potentieel zullen de wachtlijsten blijven oplopen totdat
de uitbreiding van de netten gereed is. Dan moeten ondernemers en instellingen jarenlang
wachten op een nieuwe of grotere aansluiting op het elektriciteitsnet en dus jarenlang
wachten met de verduurzaming en economische ontwikkeling. Ik moedig alle partijen
aan dit flexibele potentieel maximaal beschikbaar te stellen. TenneT en de netbeheerders
betalen (uit de nettarieven) partijen om minder gebruik te maken van het net op piekmomenten.
Daarnaast kunnen netbeheerders in de toekomst ook een flexibel contract aanbieden
tegen een gereduceerd tarief, waarmee piekmomenten worden gemeden. Dit heeft dus niet
alleen voordelen voor het net en voor partijen die willen uitbreiden, maar ook voor
de partijen die flexibel potentieel aanbieden.

Landelijk Actieprogramma Netcongestie en flexibiliteit

Flexibel potentieel bij bedrijven is in aanvulling op versnelde verzwaring van het
net één van de speerpunten van het Landelijk Actieprogramma Netcongestie, dat ik uw
Kamer volgende maand verwacht te kunnen aanbieden. Dit actieprogramma is opgezet naar
aanleiding van de netcongestie in juni jl. en kijkt breed naar landelijke en regionale
oplossingen voor netcongestie. In dit actieprogramma zal ik ingaan op de snelle groei
van de aanvragen voor grootschalige batterijen en elektrolyse, wat er nodig is om
hier mee om te gaan om de congestie niet te verergeren en de afspraken die nodig zijn
om voor alle partijen ruimte op het net te houden en creëren.

Regionale netcongestie-onderzoeken

In een aantal regio’s raken de grenzen van de transportcapaciteit van het hoogspanningsnet
in zicht. TenneT heeft hierover een formele melding gedaan bij de toezichthouder op
de energiemarkt, de Autoriteit Consument en Markt (ACM). TenneT kondigt vandaag congestie
aan bij ACM en start een congestieonderzoek. De beoogde uitkomst is dat TenneT congestiemanagement
kan toepassen door netgebruikers tegen betaling het net te laten ontlasten. In desbetreffende
gebieden blijft het gedurende dit proces mogelijk om nieuwe aanvragen in te dienen
voor transportcapaciteit. Daar waar geen transportcapaciteit beschikbaar is worden
de nieuwe aanvragen op een wachtlijst gezet. TenneT onderzoekt of congestiemanagement
toegepast kan worden, of dat er vanuit de marktconsultatie meer vermogen beschikbaar
komt. Zodra dat onderzoek en de consultatie is afgerond, zal bekend worden of er vermogen
beschikbaar is en of klanten van de wachtlijst aangesloten kunnen worden. De boodschap
is dat grootverbruikers zoals bedrijven en producenten in deze gebieden langer dan
gebruikelijk moeten wachten op een nieuwe of grotere aansluiting, maar de mate waarin
verschilt per locatie.

Regierol provincies bij regionale netcongestie

Voor alle regio’s met congestieproblemen geldt dat er weliswaar geen tijdelijke stop
is, maar wel een wachtlijst. Dit betekent dat economische of maatschappelijke activiteiten
moeten wachten totdat er tijdelijke oplossingen zijn gerealiseerd of er andere voorzieningen
zijn geregeld. Ik heb met de provincies afgesproken dat zij een regierol nemen in
de aanpak van regionale netcongestie. Dat wil zeggen dat provincies het initiatief
nemen om partijen bij elkaar te brengen en ieder vanuit zijn verantwoordelijkheid
te laten bijdragen aan de benodigde oplossingen. Deze acties zijn urgent, omdat wachtlijsten
in de regio’s oplopen tot soms meer dan honderd bedrijven en instellingen. Naast de
hier al genoemde oplossingen zal landelijk en regionaal «alles uit de kast» moeten
om de regionale wachtlijsten te verkleinen en weg te werken.

Verder zijn provincies bezig met het opstellen van provinciale MIEK’s; dit zijn regionale
infrastructuurplannen, aansluitend bij het nationale MIEK. Deze zijn voorjaar 2023
gereed en geven inzicht in de planning en waar nodig prioritering van de regionale
infrastructuur. De langere termijnaanpak voor de landelijke en regionale infrastructuur
moet hand in hand gaan met de aanpak voor het oplossen van de congestieproblemen op
de korte termijn.

Regio’s met knelpunten bij afname van elektriciteit

Knelpunten in het net ontstaan door snelle groei van afname van elektriciteit en het
gebruik van elektriciteit door bedrijven en instellingen. Er doen zich in de volgende
gebieden nieuwe knelpunten voor afname voor.

Flevopolder, Gelderland, Utrecht

In dit gebied is een snelle ontwikkeling van de vraag naar elektriciteit bij zowel
TenneT als de regionale netbeheerders. Bedrijven stappen over van aardgas op elektriciteit
en er is een verdere groei van het aantal bedrijven en woningen met warmtepompen en
laadpalen. TenneT onderzoekt of met behulp van flexibiliteit de ruimte op het net
kan worden vergroot.

Haven Rotterdam en omgeving

Voor een groot deel van de Rotterdamse haven (Europoort, Botlek en Pernis) en omliggende
regio’s geldt dat het hoogspanningsnet nagenoeg aan de maximale capaciteit zit. Er
is een groot aantal aanvragen voor verzwaring van het net en voor het aansluiten van
o.a. elektrolysers, e-boilers, walstroom, e-logistiek en elektrificatie van overige
industriële processen. De aanvragen bij elkaar zijn goed voor 650 MW en werden in
de scenarioplanning pas voorzien richting 2030. De groei van 650 MW is vergelijkbaar
met vier keer het vermogen van de stad Delft. TenneT en Stedin gaan onderzoeken of
het elektriciteitsnet efficiënter benut kan worden met behulp van congestiemanagement
(spitsmijden) voor afname van elektriciteit.

Drenthe

In de provincie Drenthe komen er meer bedrijven bij en plaatsen bedrijven e-boilers
om hun energievoorziening te elektrificeren. Deze snelle groei leidt tot een knelpunt
bij station Assen, de verbinding tussen het regionale hoogspanningsnet en de landelijke
elektriciteitssnelweg. Dit station wordt momenteel uitgebreid en deze uitbreiding
zal in 2025/2026 gereed zijn.

Regio’s met knelpunten bij invoeding van elektriciteit

Er doen zich al jaren knelpunten bij invoeding in het net door snelle groei van windparken
en zonneparken. Dit speelt in een groot aantal provincies. Voor drie provincies zijn
er nieuwe knelpunten en voor vier provincies is er relatief goed nieuws te melden.

Snelle groei van aantal zonnepanelen in Groningen, Drenthe en Overijssel

In de provincies Groningen, Drenthe en Overijssel is de laatste jaren een explosieve
groei te zien van het aantal partijen dat duurzame energie wil produceren. Met name
het aantal zonneparken dat zich hier wil vestigen, is afgelopen jaren fors gegroeid.
In grote delen van deze provincies zat het elektriciteitsnet ook al aan de grenzen
van de maximale capaciteit. TenneT start een nieuw onderzoek op basis van de nieuwe
netcode netcongestie. Op basis van de nieuwe code lijkt meer congestiemanagement mogelijk
en daarmee is er mogelijk ook meer ruimte op het net in deze gebieden.

Gelderland, Friesland, Utrecht en Flevopolder

In deze regio’s is voor invoeding (zon- en windparken) relatief goed nieuws te melden.
In deze provincies was in 2021 de maximale capaciteit van het regionale hoogspanningsnet
bereikt door de snelle opkomst van met name zonneparken. Hierdoor konden er tijdelijk
geen nieuwe aanvragen in behandeling worden genomen en kwamen aanvragen op de wachtlijst.
TenneT heeft onderzoek gedaan op basis van de nieuwe netcode netcongestie en op deze
wijze meer flexibiliteit gevonden. Hiermee kan een deel van de wachtlijst aangesloten
worden. TenneT gaat op zoek naar meer partijen die tegen betaling flexibel vermogen
kunnen bieden, om zo meer van de wachtlijst aan te sluiten. Uiteraard wordt ook in
deze regio’s het net uitgebreid.

Tot slot

De transportschaarste op het elektriciteitsnet en de groeiende maatschappelijke impact
hiervan hebben mijn volledige aandacht. Ik zal alle mogelijkheden aangrijpen om waar
mogelijk verlichting te bieden. We kunnen echter niet voorkomen dat transportschaarste
zich voorlopig blijft voordoen. Ik doe daarom een dringend beroep op netbeheerders,
medeoverheden en marktpartijen om het maximale te doen om de schaarste te verlichten.
Tegelijkertijd zal ik in het kader van het Nationaal Plan Energiesysteem onderzoeken
wat er vanuit een breder energiesysteem- en langetermijnperspectief mogelijk is om
tot structurele oplossingen te komen. Ik kijk uit naar het Landelijk Actieprogramma
Netcongestie en zal uw Kamer daar naar verwachting volgende maand over informeren.

De Minister voor Klimaat en Energie, R.A.A. Jetten