Brief regering : Geannoteerde agenda van de informele Raad Buitenlandse Zaken Defensie van 15 november 2022 te Brussel

Nr. 247
BRIEF VAN DE MINISTER VAN DEFENSIE

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 1 november 2022

Inleiding

Hierbij ontvangt u de geannoteerde agenda voor de informele Raad Buitenlandse Zaken
(RBZ) met de Ministers van Defensie, die op 15 november a.s. in Brussel zal plaatsvinden.
Tevens vindt er een ministeriële bestuursraad van het Europees Defensieagentschap
(EDA) plaats. Ik ben voornemens om aan beide bijeenkomsten deel te nemen. In deze
brief geef ik ook invulling aan de toezegging tijdens het Commissiedebat van 12 mei
jl. (Kamerstuk 21 501-28, nr. 242) om uw Kamer te informeren over de voortgang bij de implementatie van het Strategisch
Kompas. Tevens informeer ik u over de inzet van stafofficieren in de EU-missie EUFOR
Althea in Bosnië en Herzegovina.

1. Ministeriële Bestuursraad Europees Defensieagentschap

De Ministers van Defensie zullen tijdens de Bestuursraad van het Europees Defensieagentschap
(EDA) spreken over het Coordinated Annual Review on Defence (CARD)-rapport 2022. Bovendien worden ze geïnformeerd over de voortgang in de onderhandelingen
tussen het EDA en de Verenigde Staten om te komen tot een Administrative Arrangement (AA) en beslissen ze over het EDA-budget voor 2023.

Het CARD-rapport (2022) biedt inzicht in de belangrijkste trends op het gebied van
defensie-uitgaven, -planning en -samenwerking. Het rapport geeft tevens een overzicht
van samenwerkingsmogelijkheden tussen lidstaten op het gebied van capaciteitsontwikkeling,
onderzoek en praktische samenwerking.

Het rapport stelt dat het, mede met het oog op de stijgende defensie investeringen
door de lidstaten, zaak is om via samenwerking de grootste capaciteitstekortkomingen
weg te nemen, de coherentie van de capaciteiten te vergroten en fragmentatie van defensiematerieel
tegen te gaan. Investeringen gebeuren op dit moment nog vaak nationaal. EU-instrumenten
voor defensieplanning, zoals het Capability Development Plan (CDP), moeten beter ingebed worden in de nationale planningsprocessen. Ook worden
lidstaten opgeroepen meer gebruik te maken van de geïdentificeerde samenwerkingsmogelijkheden.

De Ministers zullen een update ontvangen over de onderhandelingen met de VS voor een
AA met het EDA. De EDA bestuursraad stelde hiervoor op 16 november 2021 het onderhandelingsmandaat
vast.1 Op dit moment vinden gesprekken tussen het EDA en de VS plaats over de potentiële
samenwerkingsgebieden en de eventuele impact van extraterritoriale regelgeving van
de VS (waaronder de International Traffic in Arms Regulation (ITAR)). Op basis van deze gesprekken, die goed verlopen, werken het EDA en de VS
de komende periode toe naar een concept AA.

Tot slot zal besluitvorming plaatsvinden over het EDA-budget voor 2023. Het totaalbudget
voor 2023 bedraagt € 43,5 mln. en wordt naar rato op basis van het Bruto Nationaal
Inkomen gefinancierd door de lidstaten. Het betreft een stijging van € 5,5 mln. ten
opzichte van 2022. Het voorstel wordt gepresenteerd in het licht van de huidige geopolitieke
context en de toenemende ambitie van de lidstaten inzake het werk van het EDA, zoals
op gezamenlijke aanschaf en innovatie. In de stijging van het budget zijn ook de kosten
voor de Innovatie hub van het EDA meegenomen.2 Ook zal besluitvorming plaatsvinden over het bijbehorende Three Year Planning Framework. Hiermee geeft het EDA inzicht in haar activiteiten voor de komende drie jaar.

Nederlandse positie

Nederland zal het CARD-rapport verwelkomen en onderschrijft de conclusies en aanbevelingen.
Het is noodzakelijk, mede in het kader van de toegenomen geopolitieke instabiliteit,
om de komende periode meer Europees te gaan samenwerken waardoor stappen worden gezet
op interoperabiliteit, uitwisselbaarheid en standaardisatie. Hiermee wordt de militaire
slagkracht vergroot, kunnen schaalvoordelen worden behaald en versterken we de Europese
Defensie Technologische en Industriële Basis. Ook kijkt Nederland met veel interesse
naar de samenwerkingsmogelijkheden die door het EDA in kaart zijn gebracht, zoals
het ontwikkelen van capaciteiten voor de bescherming van infrastructuur op de zeebodem.

Nederland verwelkomt de voortgang bij de bespreking tussen het EDA en de VS over een
AA, omdat we meerwaarde zien in betrokkenheid van de VS bij EDA-activiteiten. Dit
kan bijdragen aan een sterkere EU-VS en EU-NAVO-samenwerking.

Nederland zal akkoord gaan met het EDA-budget voor 2023 en instemmen met het Three Year Planning Framework. De lidstaten doen inderdaad in toenemende mate een beroep op het EDA, mede op het
gebied van gezamenlijke aanschaf en innovatie.

2. RBZ Defensie

De oorlog in Oekraïne

Tijdens deze RBZ wordt bij twee programmaonderdelen gesproken over de ontwikkelingen
rond de oorlog in Oekraïne en de EU-steun aan Oekraïne. Het onderwerp komt aan bod
in de ochtend tijdens de sessie «actualiteiten» en tijdens de lunch met de NAVO Secretaris
Generaal en de Oekraïense Minister van Defensie (aanwezig via videoverbinding).

Tijdens de RBZ van 17 oktober jl. is het Raadsbesluit over de EU Military Assistance Mission (EUMAM) voor Oekraïne aangenomen. Naar verwachting zullen de Ministers van Defensie
tijdens de RBZ van 15 november de missie operationeel verklaren, waarna de eerste
trainingen kunnen worden gestart. EUMAM Oekraïne heeft als doel bij te dragen aan
het verbeteren van de militaire vaardigheden van de Oekraïense krijgsmacht en Oekraïne
daarmee te steunen in hun verzet tegen de agressie van Rusland. De missie wordt aangestuurd
vanuit het Military Planning and Conduct Capability (MPCC) in Brussel. Een groot deel van de trainingen zal in Polen en Duitsland plaatsvinden.
Daarnaast kunnen andere lidstaten trainingen aan bieden onder EUMAM Oekraïne.

Ook zal gesproken worden over het voortzetten van steun aan Oekraïne via de Europese
Vredesfaciliteit (EPF). Momenteel is er in totaal 3 miljard euro vanuit de EPF beschikbaar
gesteld voor de levering van militair materieel. Sinds de aanname van de zesde tranche,
kan ook onderhoud en reparatie aan het aan Oekraïne geleverde materieel worden gefinancierd
vanuit de EPF.

Nederlandse positie

Nederland acht het van belang dat de EUMAM zo snel mogelijk van start gaat. Oekraïne
heeft een grote behoefte aan trainingen en het is van belang dat EU-lidstaten en andere
internationale partners hun aanbod goed op elkaar afstemmen. Zo kan gezamenlijk op
een effectieve en duurzame manier gehoor worden gegeven aan de vraag van Oekraïne.
Nederland zal met enkele stafofficieren bijdragen aan de uitgebreide staf die binnen
het MPCC voor de missie wordt ingericht. Daarnaast onderzoekt Nederland de mogelijkheden
voor het aanbieden van trainers en trainingen. Zo kan de ontmijningstraining die Nederland
in de afgelopen periode samen met Duitsland heeft gegeven aan Oekraïense militairen
mogelijk onder de EU-missie worden voortgezet. Defensie is ook betrokken bij een doorlopende
basisgevechtstraining aan Oekraïense strijdkrachten in het Verenigd Koninkrijk. Deze
zal naast de inspanningen van de EU worden voortgezet.

Om steun aan Oekraïne vanuit de EPF voort te kunnen blijven zetten, is de ophoging
van het meerjarig totaalbudget van het instrument noodzakelijk. Momenteel is namelijk
al meer dan de helft van het totale EPF-budget van 5,7  miljard euro, dat bedoeld
is voor de periode van 2021 tot en met 2027, toegekend aan Oekraïne. Het kabinet zal
uw Kamer informeren over de financiële opties wanneer er concrete voorstellen door
EDEO zijn gepresenteerd. Tijdens de RBZ op 17 oktober jl. en Europese Raad op 20 oktober
jl. heeft Nederland gepleit om het EPF-budget op korte termijn op te hogen om steun
aan Oekraïne te kunnen continueren.3

EU-missies en -operaties

Ten aanzien van de lopende militaire EU-missies en operaties zal naar verwachting
gesproken worden over de missies in de Sahel, Hoorn van Afrika en Bosnië en Herzegovina.
Met betrekking tot de Sahel zal de recente machtsgreep in Burkina Faso, en het effect
daarvan op de veiligheidsinzet van de EU in deze regio, aan bod komen. De activiteiten
die in Burkina Faso onder de EU-trainingsmissie (EUTM) Mali plaatsvonden zijn tot
nader order opgeschort. EDEO werkt momenteel, in overleg met de Nigerese autoriteiten,
aan opties voor een mogelijke militaire EU-inzet in Niger. Naar verwachting zal de
nadruk liggen op ondersteuning van de Nigerese krijgsmacht op infrastructureel en
logistiek gebied, waaronder training. Tot slot zal EUFOR Althea, de EU-operatie in
Bosnië en Herzegovina, aan de orde komen onder meer om de laatste ontwikkelingen omtrent
de mandaatverlenging in de VN Veiligheidsraad te bespreken.

Nederlandse positie

Het kabinet hecht aan vrede en stabiliteit in de Sahel regio. Een gebrek daaraan brengt
risico’s met zich mee voor de regio zelf en voor Europa, in de vorm van terroristische
dreiging, georganiseerde misdaad en irreguliere migratiestromen. Nederland steunt
in dat licht de mogelijke uitbereiding van de veiligheidsinzet in Niger, dat aangegeven
heeft behoefte te hebben aan EU-ondersteuning.

Met betrekking tot EUFOR Althea, ziet Nederland graag dat het VN-mandaat voor Althea,
dat op 3 november afloopt, wordt verlengd. Hierover wordt op 2 november in de VN Veiligheidsraad
gestemd. Zoals op 17 juni jl. aan uw Kamer gemeld via een kennisgevingsbrief4, onderzoekt het kabinet de wenselijkheid en mogelijkheid om een militaire bijdrage
te leveren aan de EU missie EUFOR Althea. Nederland wil bijdragen aan de politieke
en sociale stabiliteit en vreedzame co-existentie in die regio, waardoor de kans op
een nieuw (gewapend) conflict kan worden verminderd. Operatie Althea speelt daarin
een belangrijke rol. Vanaf eind november 2022 zal Nederland daarom, onder voorbehoud
van de mandaatverlening, als eerste stap vier stafofficieren aanbieden ter ondersteuning
van het hoofdkwartier in Sarajevo. Het onderzoek naar de mogelijkheid om ook met eenheden
bij te dragen aan de operatie loopt nog.

Snelle inzetbare EU-capaciteit

In navolging van de aanname van het Strategisch Kompas wordt gewerkt aan de ontwikkeling
van de snel inzetbare EU-capaciteit (Rapid Deployment Capacity (RDC)) die in 2025 operationeel moet zijn. Daarnaast worden vijf operationele inzetscenario’s
opgesteld. De operationele scenario’s creëren een gedeeld beeld van de wijze waarop
de RDC in de toekomst ingezet kan worden en welke capaciteiten daarvoor nodig zijn.
Hiermee worden de randvoorwaarden geschept voor de effectieve inzet van het instrument
in crisissituaties. Tijdens de RBZ zullen de eerste twee operationele scenario’s voor
redding & evacuatie en voor de initiële fase van een stabiliseringsoperatie worden
aangenomen. Begin 2023 dienen alle operationele scenario’s te zijn afgerond.

Nederlandse positie

Nederland verwelkomt de eerste twee concrete operationele inzetscenario’s voor de
RDC en kijkt uit naar de ontwikkeling van de andere drie scenario’s. De meerwaarde
van de scenario’s komt tot uiting in de voorbereiding van de inzet, waardoor gereedstelling
en besluitvorming snel en efficiënt kunnen verlopen wanneer dit nodig is. Dit voorbereidende
werk is van belang om de RDC per 2025 operationeel te hebben. Zoals eerder aangekondigd
is Nederland voornemens in 2025 een bijdrage te leveren aan de RDC. Duitsland zal
dat jaar de lead nation voor de RDC zijn.

Defensiepakket: Cyber Defence Policy & militaire mobiliteit

Naar verwachting zal tijdens deze RBZ ook gesproken worden over het verwachte Defensiepakket. Op 9 november presenteren de HV en de Commissie een mededeling voor een Cyber Defence Policy. Dit moet de EU beter in staat stellen zichzelf te beschermen tegen cyberaanvallen
door deze eerder te detecteren, zich hiertegen te verdedigen en anderen af te schrikken.
In september heeft Nederland samen met andere lidstaten een non-paper opgesteld met
input voor de Cyber Defence Policy. Dit paper wordt als vertrouwelijke bijlage bij deze brief met uw Kamer gedeeld5. Uw Kamer zal over de mededeling Cyber Defence Policy zoals gebruikelijk een BNC-fiche ontvangen.

Op 9 november presenteren de HV en de Commissie tevens het EU Actieplan Militaire
Mobiliteit 2.0. De doelstellingen uit het eerste Actieplan zijn afgerond. Het Actieplan 2.0
bouwt hierop voort, mede in het licht van de veranderde veiligheidssituatie in Europa.
De kern van het nieuwe Actieplan is dat de EU en lidstaten gezamenlijk toewerken naar
een Europees-breed netwerk van militaire corridors voor (grote) verplaatsingen. Het
Actieplan benadrukt daarnaast het belang van bescherming van kritieke infrastructuur,
zoals havens en aanvoerlijnen. Naar verwachting zullen deze beleidsstukken kort gepresenteerd
worden tijdens de RBZ. Uw Kamer wordt via het verslag RBZ geïnformeerd over het EU
Actieplan Militaire Mobiliteit 2.0.

Permanente Gestructureerde Samenwerking (PESCO)

Tijdens de Raad zal worden gesproken over het jaarlijkse PESCO-voortgangsrapport van
de HV (d.d. 13 juli jl.). Uw Kamer kan dit rapport via het EU Delegates Portal inzien.

Nederlandse positie

De Kamer is via het verslag van de RBZ Defensie d.d. 29–30 augustus geïnformeerd over
de inhoud en de Nederlandse positie ten aanzien van het rapport.6 Het is positief dat volgens het rapport van de HV een flink aantal PESCO-projecten
voortgang boekt. Zoals het project Cyber Rapid Respons Teams dat inzet op de bestrijding
van cyberincidenten. Ook wordt goede voortgang geboekt op het PESCO-project Maritime (semi-) Autonomous Systems for Mine Countermeasures (MAS MCM): dit is gericht op ontwikkeling van semi-autonome systemen voor mijnenbestrijding
op zee. Als projecten onvoldoende voortgang boeken, kunnen deze wat Nederland betreft
beter worden stopgezet.

Tevens informeer ik u over het deelnameverzoek van het Verenigd Koninkrijk (VK) aan
het door Nederland geleide PESCO-project Militaire Mobiliteit. Op 6 oktober jl. stemden
de 24 aan het project deelnemende lidstaten op projectniveau in met het VK verzoek.
De projectleden zijn unaniem van oordeel dat het VK aan de benodigde criteria voldoet
en veel toegevoegde waarde heeft te bieden. Nederland heeft de Raad en Hoge Vertegenwoordiger
hierover vervolgens genotificeerd. Het vervolg van de procedure is dat de Raad een
besluit neemt, op basis waarvan Nederland het VK tot het project kan uitnodigen. Dit
Raadsbesluit zal voorliggen aan de Ministers van Defensie tijdens de RBZ van 15 november.

Capaciteitsontwikkeling & gezamenlijke aanschaf

In lijn met de afspraak in het Strategisch Kompas spreken de Ministers van Defensie
jaarlijks over de voortgang op het gebied van capaciteitsontwikkeling. Naar verwachting
zal de focus liggen op de implementatie van de gezamenlijke mededeling van de Commissie
en de HV over «lacunes in defensie-investeringen en de weg voorwaarts».7

De Commissie heeft op 19 juli jl. een concept-verordening gepresenteerd waarmee € 500 mln.
uit het EU-budget beschikbaar wordt gesteld om gezamenlijke aanschaf door lidstaten
te bevorderen (European Defence Industry Reinforcement through common Procurement Act (EDIRPA)).8 De onderhandelingen hierover zijn nog gaande. Daarnaast brengt de Defence Joint Procurement Task Force (DJPTF) met input van de lidstaten samenwerkingsmogelijkheden voor gezamenlijke aanschaf
en de productiecapaciteit van de Europese industrie in kaart. Begin 2023 wordt de
verordening voor het European Defence Investment Programme (EDIP) verwacht, die gericht is op het creëren van een btw-vrijstelling voor gezamenlijke
aanschaf.

Nederlandse positie

Nederland steunt het belang van gezamenlijke capaciteitsontwikkeling en gezamenlijke
aanschaf, juist nu lidstaten fors investeren in hun krijgsmachten. Op die manier kan
op politiek niveau de voortgang op dit terrein worden bewaakt en bevorderd. Dit dient
een stimulans te geven aan het tot stand brengen van nieuwe concrete samenwerkingsmogelijkheden.
In dit kader onderzoekt Nederland o.a. samenwerkingsmogelijkheden op het gebied van
de gezamenlijke aanschaf van Anti-tank wapens (inclusief munitie) en 120mm mortieren
(inclusief munitie). Nederland verwelkomt het werk en de voorstellen van de Commissie,
EDEO en het EDA.9, 10

De oorlog in Oekraïne maakt het noodzakelijk om de productiecapaciteit van de Europese
industrie op te schalen. Het is essentieel dat bedrijven toegang hebben tot financieringsmogelijkheden
om de benodigde investeringen te doen. Dat is op dit moment nog onvoldoende mogelijk.
Ik blijf hier aandacht voor vragen in de Raad en zal hier op korte termijn ook over
spreken met de industrie.

Voortgang implementatie Strategisch Kompas

Zoals toegezegd tijdens het Commissiedebat op 12 mei jl. informeer ik uw Kamer bij
deze over de voortgang van de implementatie van het Strategisch Kompas (SK). Met het
Strategisch Kompas heeft de EU op 21 maart jl. voor de komende 5–10 jaar duidelijke
ambities en actiepunten geformuleerd op het gebied van veiligheid en defensie. De
urgentie hiervan is met de Russische oorlog in Oekraïne alleen maar groter geworden.
Het is dan ook van belang dat de EU-instellingen en de lidstaten vaart maken met de
uitvoering van het SK. Ik zal daar bij de discussies in de Raad op aandringen en zorgen
dat Nederland ook zelf de nodige stappen zet.

In maart 2023 zal de Hoge Vertegenwoordiger (HV) Borrell zijn eerste voortgangsrapport
presenteren. Dat rapport zal vervolgens in de RBZ Defensie worden besproken. Dat moment
geeft de mogelijkheid om aan bepaalde actiepunten extra prioriteit te geven. Hieronder
geef ik op hoofdlijnen aan welke voortgang tussen maart jl. en nu geboekt is en volg
daarbij de hoofdstukindeling van het SK. De actiepunten rondom de Cyber Security Policy, RDC en het Actieplan Militaire mobiliteit 2.0 worden reeds behandeld in de GA van
de RBZ Defensie van 15 november.

Crisismanagement («Act»)

Om het EU-crisismanagement te versterken zet de EU onder andere in op het verbeteren
van de militaire mobiliteit en de ontwikkeling van een snel inzetbare EU-capaciteit.
Op basis van het werkprogramma van de Connecting Europe Facility Transport
2021–2027 beschikt de Commissie over een budget van 1,6 miljard euro ter uitvoering van vervoersinfrastructuurprojecten.
Conform de afspraken in het SK zijn de investeringen ten aanzien van militaire mobiliteit
vanuit het EU-budget naar voren gehaald. Inmiddels zijn er twee rondes geweest om
projectvoorstellen in te dienen en naar verwachting opent een derde ronde begin 2023.
De voortgang met betrekking tot de snel inzetbare EU-capaciteit is reeds onder het
RBZ-deel behandeld. De EU heeft in oktober een trainingsmissie voor Oekraïne opgestart.

Weerbaarheid («Secure»)

Om de weerbaarheid van de EU en de lidstaten te versterken is afgesproken dat een
hybride toolbox wordt ontwikkeld. Ten aanzien van de hybride toolbox zijn in juni jl. Raadsconclusies aangenomen over «een raamwerk voor een gecoördineerd
EU antwoord op hybride campagnes» en wordt momenteel gewerkt aan de richtlijnen voor
implementatie van de toolbox. Nadere uitwerking van specifieke instrumenten volgen nog, zoals de nieuwe hybride
snelle reactieteams en de instrumenten voor het tegengaan van informatie manipulatie
en inmenging door buitenlandse actoren. De Commissie en de HV presenteren op 9 november
a.s. een voorstel voor een Cyber Defence Policy.

Capaciteitsontwikkeling («Invest»)

Om het handelingsvermogen van de EU te vergroten zijn investeringen in defensie-capaciteiten
nodig en is meer Europese samenwerking nodig (zie ook het agendapunt «Capaciteitsontwikkeling
& gezamenlijke aanschaf» van de RBZ Defensie).

Partnerschappen («Partner»)

Op het gebied van partnerschappen wordt het belang van diverse samenwerkingsverbanden
met strategische partners onderstreept. De belangrijkste daarvan is de samenwerking
tussen de EU en de NAVO. In het licht van de Russische oorlog in Oekraïne hebben beide
organisaties zeer nauw samengewerkt. Op dit moment wordt gewerkt aan een nieuwe roadmap voor EU-NAVO-samenwerking op gebieden als weerbaarheid, klimaat en nieuwe technologieën.
Daarnaast vond op 21 april jl. de eerste bijeenkomst plaats van de gestructureerde
dialoog tussen de VS en de EU inzake veiligheid en defensie. Daar werd o.a. gesproken
over de Russische agressie in Oekraïne, China, terrorismebestrijding en weerbaarheid.
De HV is voornemens om in het voorjaar van 2023 een ministerieel forum te organiseren
met alle partners van de EU op gebied van veiligheid en defensie.

De Minister van Defensie,
K.H. Ollongren