Brief regering : Ruimtevaartbeleid 2022

Nr. 78 BRIEF VAN DE MINISTER VAN ECONOMISCHE ZAKEN EN KLIMAAT

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 20 oktober 2022

In aansluiting op de brief over de voortgang van het ruimtevaartbeleid1 informeer ik uw Kamer hierbij, mede namens de Minister van Onderwijs, Cultuur en
Wetenschap (OCW) en de Minister van Infrastructuur en Waterstaat (IenW), over de hoofdlijnen
van het ruimtevaartbeleid en de Nederlandse inzet tijdens de Ministeriële Conferentie
(MC22) van het Europese Ruimtevaartagentschap (ESA) op 22 en 23 november 2022 in Parijs.
Daarnaast zend ik uw Kamer als bijlage bij deze brief het advies van het Netherlands Space Office (NSO) en kom ik terug op de follow-up van de evaluatie van het NSO2.

Na een korte schets van het belang van ruimtevaart in paragraaf 1, zal ik in paragraaf
2 ingaan op de hoofdlijnen van het ruimtevaartbeleid. Paragraaf 3 beschrijft de overwegingen
en keuzes in vier specifieke domeinen van het ruimtevaartbeleid. Paragraaf 4 gaat
in op de governance en budgettaire aspecten en de concluderende paragraaf 5 benoemt de vervolgstappen.

1. Belang ruimtevaart

Ruimtevaart speelt een essentiële rol in onze hoogwaardige kenniseconomie en nationale
veiligheid. Satellietdata, satellietnavigatie en satellietcommunicatie zijn niet meer
weg te denken uit ons dagelijkse leven. Voor Nederland is in 2020 op verzoek van uw
Kamer de groeiende maatschappelijke relevantie van ruimtevaarttechnologie uitputtend
in kaart gebracht, ook voor de grote transitievraagstukken3. We kunnen in toenemende mate spreken van (meestal Europese) infrastructuur in de
ruimte, die vitale maatschappelijke functies borgt en nieuwe wetenschappelijke inzichten
mogelijk maakt.

Het NSO onderscheidt in haar advies vier domeinen waar ruimtevaart bijdraagt aan de
samenleving.

Box 1: Bijdrage ruimtevaart aan de samenleving

Innovatie en groei: de ruimtevaartsector kent wereldwijd bovengemiddelde groeicijfers
en jaagt innovaties aan.

Veiligheid en strategische autonomie: met groeiende civiele en militaire risico’s
in de ruimte is bescherming van Europese en Nederlandse belangen in de ruimte nodig,
in beginsel met autonome Europese industriële en technologische capaciteiten.

Zorg voor de planeet Aarde: satellietdata zijn onmisbaar voor het monitoren van mondiale
klimaat- en milieuuitdagingen.

Wetenschap en inspiratie: ruimtevaart levert een essentiële bijdrage aan fundamenteel
onderzoek naar de kosmos, planeten en de mens in de ruimte.

In Nederland zorgde ruimtevaart in 2018 direct en indirect voor circa 10.500 fte en
€ 1,7 mrd productiewaarde, met bovengemiddelde groeicijfers4. Veel onderzoek- en testactiviteiten vinden plaats op ESTEC, de grootste locatie
van ESA in Europa en één van grootste publieke R&D-locaties in ons land. De NL Space Campus nabij ESTEC heeft de potentie om als internationale kennishub voor bedrijven en kennisinstellingen
in de ruimtevaart te gaan fungeren. Ook het ruimteonderzoek neemt toe in omvang en
is steeds breder verankerd binnen het kennislandschap5.

De groeiende relevantie van ruimtevaart leidt wereldwijd tot nieuwe impulsen. Met
een publiek budget (civiel + militair) van $ 54,6 mrd in 2021 zijn de Verenigde Staten
wereldwijd dominant, met een enorme voorsprong op Europa (€ 11,9 mrd) en China ($ 10,3 mrd)6. In Europa voert ESA met een budget van € 7,1 mrd in 2022 ruimtevaart activiteiten
uit voor de lidstaten, de Europese Commissie en EUMETSAT. De EU is verantwoordelijk
voor het Galileo satellietnavigatiesysteem en de Copernicus aardobservatiesatellieten.
Daarnaast kondigde de Europese Commissie in 2022 twee nieuwe ruimtevaartprogramma’s
aan binnen het veiligheidsdomein. Ten eerste het Secure Connectivity Program7, dat ook het GOVSATCOM-programma omvat, beoogt een Europese infrastructuur voor snelle
en veilige (data)-communicatie te ontwikkelen. Ten tweede ontwikkelt de Europese Commissie
maatregelen om het verkeersmanagement in de ruimte te verbeteren, in samenhang met
het EU-Space Surveillance and Tracking (SST) – partnership8.

2. Hoofdlijnen ruimtevaartbeleid 2023-2025

De relevantie van ruimtevaart voor het publieke domein en de transities waar we als
samenleving voor staan neemt toe. De grote technologische complexiteit en risico’s
maken een sterke internationale inbedding en samenwerking binnen ESA, de EU, NAVO
en de Verenigde Naties (VN) noodzakelijk. Met een georeturn van 1,09 en 208 Nederlandse
deelnemers in ESA-programma’s in de periode 2015–2020 pakt het ESA-lidmaatschap voor
Nederland goed uit. Daarnaast groeit de commerciële ruimtevaartsector, ook in Nederland,
ook al blijven overheidsopdrachten voor deze bedrijven van bovengemiddeld belang9.

Nederland staat voor de uitdaging om in de ruimtevaart te kiezen voor onderdelen die
bijdragen aan maatschappelijke transities én passen binnen niches waar onze kennisinstellingen
en bedrijven concurrerend zijn. Dit vraagt om een ruimtevaart-agenda die aangeeft
hoe ruimtevaarttechnologie kan bijdragen aan verschillende beleidsdomeinen, ook op
de lange termijn. Deze integrale lange termijn ruimtevaartagenda zal de basis vormen
om de samenhang tussen de inzet van de departementen vergroten. Zoals de te verschijnen
Defensie Ruimte Agenda van het Ministerie van Defensie aantoont, kan dit ook tot budgettaire
impulsen voor de ruimtevaart leiden.

In lijn met het NSO-advies zal het kabinet daarom het NSO verzoeken om in 2023 een
lange termijn ruimtevaartagenda te ontwikkelen. Dit moet een advies voor een brede
interdepartementale ruimtevaartagenda opleveren. In deze agenda geven we voor de komende
10 jaar aan welke civiele, wetenschappelijke en militaire investeringen in ruimtevaart
nodig zijn voor een duurzaam en welvarend Nederland en voor de maatschappelijke transities
waar we nu voor staan. Deze agenda kan worden gerealiseerd via ESA of andere instrumenten.
In een separaat traject (en in samenhang met de uitwerking van de evaluatie van het
NSO) zal ik bezien hoe in de governance rekening kan worden gehouden met het toenemende
belang van ruimtevaart.

Voor de korte termijn moet de inzet van Nederland tijdens de Ministeriële Conferentie
worden bepaald. Het NSO adviseert om te kiezen voor een scenario, waarbij Nederland
op termijn de Nederlandse inschrijving in ESA-optionele programma’s in lijn brengt
met ons BNP-aandeel (4,7%). Voor de ESA Ministeriële Conferentie zou dit als tussenstap
neerkomen op een Nederlandse inschrijving van zo’n € 275 mln in optionele programma’s.
Met een aanpassing van het verplichtingenbudget in de toekomst laten de budgettaire
kaders voor het ruimtevaartbeleid echter een inschrijving van € 170 mln in optionele
programma’s toe. Het NSO geeft in haar advies aan dat met € 170 mln Nederland haar
ruimtevaartcapaciteiten kan behouden en niet uit ESA-programma’s hoeft terug te treden.

Tegelijkertijd bieden andere departementale begrotingen en begrotingsfondsen perspectief
om het ruimtevaartcluster op specifieke onderdelen te versterken. Daarvan kunnen er
op de korte termijn twee worden gerealiseerd:

1. Uit de tweede tranche van het Groeifonds komt € 76,4 mln beschikbaar voor «laser satellietcommunicatie»,
al langer één van de prioriteiten in het ruimtevaartbeleid.

2. Voor de Defensie Ruimte Agenda (die in november 2022 aan uw Kamer zal worden aangeboden)
komt in de periode 2023–2027 € 25 mln – € 100 mln beschikbaar10.

De civiele onderdelen van deze intensiveringen zullen in aanzienlijke mate via ESA-programma’s
worden uitgewerkt, terwijl voor de militaire onderdelen overwegend naar nationale,
bilaterale of EU-instrumenten zal worden gekeken. Ook op andere beleidsterreinen liggen
mogelijk intensiveringen in het verschiet, ook al kunnen die voor de ESA Ministeriële
Conferentie geen rol meer spelen. Zo ontwikkelt het consortium Climate SpaceNL een aardobservatievoorstel voor de 3e tranche van het Nationaal Groeifonds. Het NSO
zal bij de opstelling van de lange termijn ruimtevaartagenda de behoeften op verschillende
beleidsterreinen inventariseren.

Het NSO heeft bij de uitwerking van haar advies rekening gehouden met maatschappelijke
behoeften en de ambities van het Nederlandse ruimtevaartcluster. Het kabinet dankt
het NSO voor dit advies en neemt de keuzes bij de uitwerking van een € 170 mln pakket
voor de optionele programma’s van ESA over. Daarbij is rekening gehouden met een inschrijving
van de verplichte programma’s, die op basis van het BBP-aandeel van de lidstaten wordt
berekend. Voor Nederland (en Europa) zijn deze verplichte programma’s overigens van
grote betekenis, gezien de locatie van ESTEC in Nederland en de hoogwaardige participatie
van Nederlandse wetenschappers in het ESA Science-programma.

In de volgende paragraaf worden enkele keuzes bij de inzet tijdens de ESA-Ministeriële
Conferentie toegelicht, in samenhang met andere onderdelen van het ruimtevaartbeleid.

3. Keuzes per ruimtevaartdomein

Innovatie & groei

Door deel te nemen aan de technologieprogramma’s van ESA krijgen Nederlandse bedrijven
en kennisinstellingen de mogelijkheid om technologisch up to date te blijven en aan te haken bij Europese bedrijvenconsortia. Nederlandse bedrijven
zijn actief op verschillende markten, zoals zonnepanelen, kleine satellieten (en hun
voortstuwingsystemen) en satellietcommunicatie. Ook de onderzoeks- en innovatie-programma’s
van de EU (zoals Horizon Europe en het Digital Europe Programme) bieden kansen voor Nederlandse partijen om te innoveren en hun internationale positie
te verstevigen. Het NSO en RVO ondersteunen bedrijven en kennisinstellingen bij de
vorming van consortia en de voorbereiding van voorstellen. Tenslotte krijgen ruimtevaartbedrijven
ook de mogelijkheid om via een nationaal instrument (Technologie-SBIR) zich te kwalificeren
voor deelname aan EU- en ESA-programma’s.

Box 2: Laser satellietcommunicatie

Laser satellietcommunicatie is intrinsiek veilig en maakt hoge data-overdracht snelheden
met compacte systemen mogelijk. Nederlandse partijen participeren al geruime tijd
in optionele ESA-programma’s die de ontwikkeling van technologieën en producten voor
optische communicatie tussen satelliet, grondstations en vliegtuigen ondersteunen.
Laser SatCom is één van de domeinen van het NXTGEN HIGHTECH voorstel uit de 2e tranche
van het Nationaal Groeifonds. Over 7 jaar zijn onderzoeks- & ontwikkelingsactiviteiten
van € 144,8 mln voorzien, waarvan € 38,4 mln private investeringen, € 30 mln uit de
reguliere ruimtevaartbegroting en € 76,4 mln uit het Groeifonds. Tijdens de ESA Ministeriële
Conferentie zal € 41,4 mln uit het Groeifonds en € 15 mln uit het reguliere budget
worden ingeschreven. Deze technologie sluit overigens aan bij de behoefte van de strijdkrachten
(en andere publieke partijen) aan snelle, beschikbare en veilige communicatie.

De rijksoverheid ondersteunt met de Provincie Zuid-Holland en de gemeente Noordwijk
de ontwikkeling van de NL Space Campus nabij ESTEC. Deze campus heeft de potentie om zich als een internationale hub voor
kennisintensieve ruimtevaartactiviteiten te ontwikkelen. Daarbij hebben het Rijk en
de regionale overheden verschillende rollen. Het Rijk zal de investering in het BIC-startersprogramma
van ESA ondersteunen en een bijdrage leveren aan de internationale branding van deze locatie. Daarnaast heeft het Rijk ESA ondersteund met de bouw van een International Meeting Facility, waarvan de bouw is gestart. Momenteel overweegt ESA een grootschalige renovatie
van ESTEC. De provincie en de gemeente zijn verantwoordelijk voor de governance, vastgoedontwikkeling
en ontsluiting, en voor de regionaal-economische ontwikkeling van de NL Space Campus.

Het voorgaande leidt in lijn met het NSO-advies tot een indicatief budgettair beslag
van € 84 mln – € 99 mln voor deelname aan ESA-optionele programma’s binnen dit domein.
Het fiche in bijlage 1 bevat een overzicht van de inzet via ESA en andere programma’s.

Veiligheid & open strategische autonomie

Nederland ondersteunt een betaalbare Europese autonome toegang tot en gebruik van
de ruimte. De urgentie hiervan is groter dan ooit: met de groeiende strategische betekenis
in het veiligheidsdomein van Europese infrastructuur in de ruimte, geldt dit ook voor
autonome Europese lanceercapaciteiten. Daarbij bracht de oorlog in Oekraïne kwetsbaarheden
bij de beschikbaarheid van draagraketten aan het licht, die een herprioritering binnen
het Europese lanceerprogramma noodzakelijk maken.

Nederlandse bedrijven participeren in de ontwikkeling en productie van de nieuwe generatie
Europese draagraketten, de Ariane 6 en VEGA-C. Het NSO adviseert om tijdens de MC22
€ 35 – € 45 mln in te schrijven om de bestaande positie van Nederlandse partijen in
de keten te kunnen handhaven. Deze middelen zijn nodig voor de ontwikkeling en industrialisatie
van deze (en daaropvolgende) generatie draagraketten.

Het Ministerie van Defensie zal in aansluiting op de Defensienota 2022 in november
de Defensie Ruimte Agenda presenteren. Deze agenda biedt kansen voor Nederlandse hightech-bedrijven
en voor een betrokkenheid van Defensie in civiele EU-programma’s. Een voorbeeld is
de voorgenomen inzet door Nederland van militaire radar-capaciteit in het EU-Space Surveillance & Tracking Partnership (EU-SST), een belangrijk onderdeel van de Europese aanpak van ruimteverkeersbeheer11. Ook het Ministerie van Buitenlandse Zaken onderkent de meerwaarde van SST bij het
naleven van afspraken over verantwoord gedrag in de ruimte12.

Box 3: Synergie tussen civiele en militaire ruimtevaartactiviteiten

Ruimtevaarttechnologie heeft (doorgaans) een dual-use karakter en kent civiele en
militaire toepassingen. Synergie is nodig om duplicatie van onderzoeksactiviteiten
te voorkomen en om met bedrijven en kennisinstellingen te werken aan een robuust en
concurrerend ruimtevaart-ecosysteem in Nederland. Immers, door de veranderde veiligheidssituatie
is het belang van een eigen technologische en industriële basis toegenomen. Deze basis
heeft niet alleen een veiligheidswaarde, maar ook een economische waarde. Het realiseren
van synergie begint met het naast elkaar leggen van de civiele en militaire behoeftestelling
en technologie-roadmaps. Het NSO en Defensie zullen dit in samenspraak met andere
departementen oppakken bij de uitwerking van de Lange Termijn Ruimtevaartagenda in
2023, waarbij ook een structurele borging van synergie tussen het civiele en militaire
domein aan de orde komt.

Het Galileo-programma van de EU biedt Europa en Nederland een autonome satellietnavigatiecapaciteit
voor civiele en militaire toepassingen. De huidige geopolitieke ontwikkelingen hebben
eens te meer het belang van autonome en beveiligde satellietnavigatie aangetoond,
met name voor militaire toepassingen en de nationale veiligheid. Het Ministerie van
I&W verkent, in nauwe samenwerking met andere departementen, de financiële mogelijkheden
en organisatorische consequenties van het gebruik en beheer van de Galileo Public Regulated Service(PRS) in Nederland. Het PRS signaal is beveiligd en biedt een hoge bescherming tegen
verstoring en manipulatie. Daarmee geeft PRS geautoriseerde overheidsinstanties en
vitale sectoren de garantie dat ook in crisis- of complexe operationele omstandigheden
navigatie- en tijdssignalen beschikbaar blijven.

Tenslotte adresseert het EU-Secure Connectivity Programme (i.o.) veiligheidsvraagstukken in het civiele en militaire domein, waarbij ook overwegingen
rond Europese strategische autonomie een rol spelen. Nederland droeg in 2022 via ESA
€ 2,9 mln bij aan de ontwikkeling van het ruimtesegment van het Europese Kwantum Internet-programma
EuroQCI, een onderdeel van dit EU-programma. Hiermee kunnen Nederlandse partijen participeren
in de ontwikkeling van een grondstation van deze nieuwe infrastructuur.

Nederland ondersteunt een veilige en duurzame ruimtevaart door een actieve inzet in
het VN-comité voor het vreedzame gebruik van de ruimte (COPUOS). Zo onderschrijft
Nederland de binnen de VN opgestelde richtlijnen voor het lange-termijn duurzaam gebruik
van de ruimte en wordt nader onderzocht hoe de Wet Ruimtevaartactiviteiten (Wra) hierop
aansluit. Nederland is ook actief betrokken bij multilaterale (VN-)discussies over
verantwoord gedrag in de ruimte en het voorkomen van een wapenwedloop in de ruimte
(PAROS).

Het voorgaande leidt voor de komende periode tot een indicatieve inzet van € 37 mln–€ 48 mln
tijdens de MC22. Het fiche in bijlage 1 biedt een overzicht van de activiteiten op
dit terrein.

Zorg voor planeet aarde

Satellietdata bieden niet alleen een onmisbare bron voor kennis over de Aarde, maar
dragen ook bij aan de beleidsvoorbereiding, monitoring en handhaving van overheden
op tal van beleidsterreinen. Nederland heeft een sterke technologische positie in
de ontwikkeling van instrumenten die emissies van (broeikas)-gassen op Aarde kunnen
meten. Zo monitort het Nederlandse Tropomi-instrument op de Europese Sentinel 5-P
satelliet wereldwijd emissies van diverse broeikasgassen. Daarnaast beschikt Nederland
over sterke wetenschappelijke partijen en bedrijven die satellietdata benutten voor
toepassingen in het publieke en private domein, bijvoorbeeld op het gebied van klimaatbeleid,
irrigatie, watermanagement, landgebruik, veiligheid en de onderhoud van infrastructuur.

Het kabinet wil de kansen voor het publiek-private Nederlandse ecosysteem in deze
nichemarkt stimuleren. Aardobservatietechnologie en satellietdata zijn immers van
strategische waarde voor het publieke domein en de concurrentiekracht van Nederlandse
bedrijven. Op de korte termijn zal Nederland daarom blijven participeren in ESA-programma’s
op het terrein van aardobservatie, zoals in wetenschappelijke aardobservatie (Future
EO), missies van de EU en EUMETSAT (Copernicus Space Component, Aeolus-2) en commercieel
gebruik van satellietdata (Incubed). Deze programma’s maken het mogelijk voor Nederlandse
partijen om technologisch concurrerend te blijven, aan te haken bij Europese consortia,
te profiteren van Europese tenders en de sprong naar commerciële markten te maken.
Daarnaast zal het NSO specifiek Nederlandse publieke toepassingen van satellietdata
stimuleren met het Satelliet-dataportaal en het SBIR-instrument.

Deze inzet zal echter niet toereikend zijn om een nieuwe generatie aardobservatie-instrumenten
te ontwikkelen. Daarom worden binnen de huidige budgettaire kaders verschillende sporen
onderzocht. Momenteel ontwikkelt het consortium Climate SpaceNL een aardobservatievoorstel voor de 3e tranche van het Nationaal Groeifonds. Hoewel
dit voor de inschrijving tijdens de ESA Ministeriële Conferentie 2022 geen rol meer
zal kunnen spelen, biedt dit een uitgelezen kans voor het versterken van het Nederlandse
aardobservatiecluster. Daarnaast zal het NSO de behoeften van verschillende publieke
domeinen inventariseren voor de Lange termijn ruimtevaartagenda, waarbij ook nieuwe
budgettaire impulsen aan de orde kunnen komen. De mogelijke bijdrage van satellietwaarnemingen
aan de meting van stikstof-depositie wordt momenteel door het Ministerie van Landbouw,
Natuurbeheer en Voedselkwaliteit verkend via het Nationaal Kennisprogramma Stikstof
(NKS).

In totaal worden investeringen in het aardobservatie-domein tijdens de MC22 van € 60 mln–€ 65 mln
voorzien, zoals toegelicht in het Fiche in bijlage 1.

Wetenschap & inspiratie

Nederland heeft wereldwijd een sterke positie op het gebied van ruimteonderzoek. Uit
een recente analyse door Dialogic blijkt dat het Nederlandse ruimteonderzoek zich kan meten met de wereldtop, zeker
op het gebied van aardobservatie en astronomie/astrofysica13. De basis voor deze positie wordt mede gelegd door de uitstekende onderzoekinfrastructuur
op dit gebied. Uiteraard geldt ook dat het ruimteonderzoek sterk verweven is met het
onderwijs en de sterke samenwerking tussen universiteiten, hogescholen en kennisinstellingen
zoals SRON en ASTRON. Vanuit deze basis participeren Nederlandse partijen succesvol
in het verplichte ESA-Science programma. Verder kent Nederland een aantal nationale
programma’s op het gebied van het wetenschappelijke ruimteonderzoek, zoals het programma
Gebruikersondersteuning Ruimteonderzoek. Dat is gericht op het beter benutten van
data die wordt verzameld met instrumenten aan boord van satellieten. Andere nationale
programma’s zijn de Kennisnetwerkenregeling en het Instrumentenontwikkelingsprogramma,
die als doel hebben om de samenwerking in Nederland te bevorderen op het gebied van
de ontwikkeling en het gebruik van ruimte-instrumenten. Deze programma’s worden momenteel
bekeken en mogelijk herijkt om ook in de toekomst effectief te blijven.

Tenslotte investeren we in publieks- en educatieprogramma’s, ook om de geweldige verbeeldingskracht
die uitgaat van de exploratie van de kosmos te mobiliseren als inspiratiebron voor
jongeren om technische opleiding te volgen. Het kabinet wil de Nederlandse inzet in
dit domein op het huidige niveau continueren.

Nederland heeft in 1998 de akkoorden voor het Internationale Ruimtestation ISS ondertekend
en sindsdien significante bijdragen aan deze internationale samenwerking in de ruimte
geleverd. Naast de twee ruimtevluchten van André Kuipers, springt uiteraard de Nederlandse
bijdrage aan de Europese Robotarm ERA in het oog, die in de zomer van 2021 werd gelanceerd.
Het kabinet zal zich inspannen om de Nederlandse levering van zonnepanelen voor de
European Service Module, de Europese bijdrage aan de NASA-maancapsule Orion, te behouden.
Hiermee levert Nederland via ESA een bescheiden, maar zichtbare, bijdrage aan het
Maan-programma van NASA. Hoewel een grotere rol van Nederland in het Maan- en Marsprogramma
binnen de bestaande budgettaire kaders niet haalbaar is, behouden we hiermee opties
voor de toekomst, zoals een grotere bijdrage aan het Maan- en Mars-programma van NASA
en ESA en wellicht ruimtevluchten voor een Nederlandse astronaut.

Het voorgaande leidt indicatief tot een inschrijving in ESA-Science programma van
€ 88,5 mln en het ESA-exploratieprogramma van € 20 mln–€ 25 mln, zoals toegelicht
in het fiche in bijlage 1.

4. Governance en budget

Het Nederlandse ruimtevaartbeleid wordt voorbereid binnen de Interdepartementale Commissie
Ruimtevaartbeleid (ICR), waarin alle relevante ministeries en het NSO zijn vertegenwoordigd.
Het Ministerie van EZK coördineert het ruimtevaartbeleid met het oog op de samenhang
tussen de maatschappelijke, economische, wetenschappelijke en politiek-strategische
functies van ruimtevaart. Daarbij wordt gelet op de samenhang binnen de ruimtevaartketen
(van draagraketten die satellieten in een aardbaan brengen tot toepassingen van satellietdata)
en op de samenhang van de Nederlandse inzet in diverse internationale gremia.

Het NSO werd in 2008 opgericht voor het uitvoeren van het ruimtevaartbeleid en het
adviseren bij de voorbereiding ervan. De aansturing van het NSO ligt bij een Stuurgroep
NSO, waarin naast NWO de Ministeries van EZK, OCW en IenW zijn vertegenwoordigd. Het
NSO is organisatorisch en beheersmatig ondergebracht bij RVO.

Eind 2021 is aan het onderzoeksbureau Technopolis gevraagd het functioneren van NSO
over de periode 2014–2021 te evalueren. De onderzoekers concluderen dat het NSO op
effectieve en doelmatige wijze haar taken uitoefent. Daarnaast wijzen de onderzoekers
aan hoe het NSO zich nog verder kan verbeteren en er worden 10 aanbevelingen gedaan.

Het kabinet heeft met waardering kennisgenomen van de resultaten van de evaluatie.
Het NSO zal samen met de relevante departementen de verbeterrichtingen in twee werkstromen
oppakken. In de eerste werkstroom zal NSO de aanbevelingen oppakken die vooral de
interne organisatie van het NSO betreffen, zoals het opvangen van de komende pensioneringsgolf
en het pakken van een pro-actievere rol bij beleidstrajecten. In de tweede werkstroom
zullen NSO en de departementen samen verkennen welke organisatorische verbeteringen
recht doen aan de groeiende relevantie van ruimtevaart, zoals die bijvoorbeeld in
de Defensie Ruimte Agenda tot uiting zal komen. De conclusies zullen in 2023 worden
uitgewerkt in een nieuw convenant over de taken en verantwoordelijkheden van NSO,
waarbij ook rekening met de nieuwe lange termijn ruimtevaartagenda zal worden gehouden.

Bij de voorbereiding van deze brief is uitgegaan van de mogelijke budgettaire kaders
voor 2023. Tabel 1 bevat een overzicht van het totale beleidsbudget binnen de rijksbegroting
voor de periode 2023–2025, waarbij voor de programma’s van Defensie en het Groeifonds
een langere horizon is gekozen. Daar een fors deel van dit budget via ESA zal worden
gerealiseerd, is de voorgenomen inzet tijdens de MC22 samengevat in tabel 2. Deze
inzet is vooralsnog indicatief, omdat nog steeds onderhandelingen plaatsvinden, die
pas tijdens de MC22 worden afgerond. Niettemin zal hiermee op verplichtingenbasis
de Nederlandse inschrijving tijdens de MC22 (€ 376,5 mln) nominaal € 93 mln (+32%)
hoger uitkomen dan tijdens de ESA Ministeriële Conferentie in 2019, toen Nederland
voor € 283,5 mln inschreef.

Zoals het NSO in haar advies aangeeft, kan met deze inschrijving Nederland publieke
en private ruimtevaartcapaciteiten behouden. Omdat de huidige budgettaire kaders voor
EZK en OCW stabiel zijn gebleven, moeten extra investeringsimpulsen uit begrotingsfondsen
of andere departementale begrotingen komen. Voor een specifiek onderdeel (laser satellietcommunicatie)
wordt dit via een toekenning uit het Nationaal Groeifonds gerealiseerd. Er komen extra
middelen beschikbaar uit de begroting van het Ministerie van Defensie voor de ontwikkeling
van militaire capaciteiten. Op termijn komt ook de 3e tranche van het Nationaal Groeifonds in beeld. Bij de opstelling van de Lange termijn
ruimtevaartagenda zullen ook andere budgettaire opties worden verkend.

5. Conclusie en vervolgstappen

Ruimtevaart is van groot belang voor ons welzijn én onze welvaart. Ruimtevaartechnologie
helpt ons bij het vinden van antwoorden op grote maatschappelijke vraagstukken. Van
duurzaamheid tot veilige communicatie, van efficiënt transport tot rampenbestrijding.
Die antwoorden zijn niet alleen essentieel voor onze samenleving; het levert ook geld
op. De opbrengsten van ruimtevaarttechnologie versterken bovendien onze internationale
concurrentiepositie. Er wordt internationaal steeds meer geïnvesteerd in ruimtevaart,
zowel publiek als privaat. Nederland blijft daarin niet achter, wij doen er alles
aan om onze positie te behouden én verstevigen.

22 en 23 november 2022 wordt de ESA Ministeriële Conferentie gehouden. Met die conferentie
in het vizier zijn er op korte termijn keuzes nodig. Het kabinet volgt het bijgevoegde
advies van het NSO. Daarin wordt rekening gehouden met behoeftes en ambities van alle
betrokken Nederlandse ruimtevaartorganisaties. Dankzij het Nationaal Groeifonds en
de Defensie Ruimte Agenda kan er extra geïnvesteerd worden in de Nederlandse ruimtevaart,
naast de al bestaande budgetten. In totaal komt voor ruimtevaart in de periode 2023–2025
ruim € 500 miljoen beschikbaar, waarvan ongeveer € 376 miljoen tijdens de Ministeriële
Conferentie 2022 zal worden ingeschreven.

We onderzoeken ook voor andere ruimtevaartprogramma’s de mogelijkheden van het Nationaal
Groeifonds, zodat op de langere termijn geïnvesteerd blijft worden. Het NSO adviseert
daarnaast in 2023 over een Lange Termijn Ruimtevaartagenda. Hierin wordt op basis
van een gedeelde visie op ruimtevaart beschreven wat de langere termijndoelen zijn,
hoe Nederland bijdraagt aan een open strategische autonomie en waaraan precies behoefte
is bij de betrokken beleidsonderdelen in de Ruimtevaart. Tegelijkertijd wordt gewerkt
aan een nieuwe governance, zodat de verschillende Ruimtevaartorganisaties beter samenwerken
en tot nog meer resultaat komen.

Alleen als we samenwerken, zowel publiek-privaat als interdepartementaal, zal Nederland
de kansen die ruimtevaart biedt kunnen grijpen. Nu en in de toekomst. Met de maatregelen
die in deze brief beschreven worden ligt er een nieuwe basis voor een integraal ruimtevaartbeleid.
Dit versterkt niet alleen onze internationale positie, het zorgt voor antwoorden op
grote maatschappelijke vraagstukken waar deze tijd zo naar verlangt.

Begin 2023 zal ik aan uw Kamer verslag uitbrengen over de resultaten van de Ministeriële
Conferentie 2022.

De Minister van Economische Zaken en Klimaat, M.A.M. Adriaansens