Brief regering : Evaluatie Centraal Bureau voor de Statistiek

Nr. 209
BRIEF VAN DE MINISTER VAN ECONOMISCHE ZAKEN EN KLIMAAT

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 23 juni 2022

Het onderzoeks- en adviesbureau KWINK groep heeft in opdracht van het Ministerie van
Economische Zaken en Klimaat (EZK) het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) geëvalueerd.
Conform artikel 39 van de Kaderwet zelfstandige bestuursorganen dient de Minister
van EZK elke vijf jaar een verslag aan de Eerste en Tweede Kamer te zenden ter evaluatie
van de doeltreffendheid en doelmatigheid van het CBS. Volgens de Wet op het CBS (artikel
58) maakt ook de onafhankelijkheid van het CBS hiervan onderdeel uit. In deze brief
geef ik u mijn reactie op de uitkomsten van de evaluatie. Het rapport van KWINK groep
vindt u in de bijlage. Daarnaast treft u in de bijlage de bestuurlijke reactie van
het CBS op dit rapport aan.

In de evaluatie staat centraal of het functioneren van het CBS over de periode 2016
tot en met 2020 doeltreffend, doelmatig en onafhankelijk is geweest. De wettelijke
taken van het CBS die zijn vastgelegd in artikelen 3, 4 en 5 van de Wet op het CBS
vormen het kader waarbinnen deze evaluatie werd uitgevoerd.

Conclusies en aanbevelingen

De evaluatie concludeert in algemene zin dat het CBS in de periode 2016–2020 doeltreffend,
doelmatig en onafhankelijk is geweest. KWINK groep doet daarbij een aantal aanbevelingen.
Ik ga daarmee graag aan de slag samen met het CBS. Hieronder reageer ik op de conclusies
en aanbevelingen.

Doeltreffendheid

KWINK groep concludeert dat het CBS doeltreffend is: het voert de wettelijke taken
uit, is responsief en levert statistieken van hoge kwaliteit die doorgaans veelvuldig
worden gebruikt en tijdig worden geleverd. Het CBS voorziet grotendeels in de statistiekbehoefte,
maar heeft beperkte ruimte om te vernieuwen en te innoveren en rondkrijgen van aanvullende
financiering lukt soms niet.

KWINK groep doet een aantal aanbevelingen. Zo wordt aanbevolen de transparantie in
de werkprogramma’s te vergroten, onder andere door het verschil te verduidelijken
tussen de niet-Europees verplichte statistieken uit het basispakket (statistieken
gefinancierd vanuit de meerjarenbijdrage van het Ministerie van EZK) en de statistieken
uit de aanvullende statistische dienstverlening (statistieken die door opdrachtgevers
zelf gefinancierd worden). Verder wordt aandacht gevraagd voor IT en hiertoe benodigde
investeringen.

Reactie: De conclusie uit de evaluatie dat het CBS doeltreffend voorziet in een statistiekbehoefte
stemt positief. De aanbevelingen kunnen hier verder aan bijdragen. Daarom zal ik over
het verhelderen van het inhoudelijke onderscheid tussen de niet-Europees verplichte
statistieken in het basispakket en aanvullende statistieken met het CBS in gesprek
gaan. Het CBS geeft in zijn bestuurlijke reactie ook aan hier voortvarend mee aan
de slag te willen gaan in het nieuwe Meerjarenprogramma. Over het aandachtspunt rond
de inzet van IT lopen reeds gesprekken tussen het CBS en EZK.

Doelmatigheid

KWINK groep constateert dat de doelmatigheid van het CBS zich in de evaluatieperiode
positief heeft ontwikkeld. Dit komt onder andere door kostenbesparingen in de bedrijfsvoering
en innovatieve methoden voor de gegevensverwerking. Het CBS heeft ook de transparantie
over de kosten voor opdrachtgevers aanzienlijk vergroot door verduidelijking van de
uurtarieven. Daarnaast zet CBS zich in om de feitelijke en ervaren administratieve
lasten voor het werkveld te beperken.

KWINK groep beveelt aan om samen met andere Europese statistiekbureaus in te zetten
op het genereren van meer vergelijkingsinformatie, om hiermee internationaal meer
te leren over statistiekproductie en de doelmatigheid ervan.

Reactie: De verbetering van de doelmatigheid is een mooi resultaat. Ik moedig daarbij het
voorgenomen initiatief van het CBS aan om in de Europese Unie het gesprek op gang
te brengen over het verbeteren van internationale vergelijkingsinformatie, zoals het
CVS heeft opgenomen in de bestuurlijke reactie op de aanbeveling van KWINK groep.

Governance en onafhankelijkheid

KWINK groep stelt vast dat de interne governance van het CBS goed functioneert en
voldoende waarborgen kent. Diverse checks & balances zijn geherpositioneerd in 2017
met het opheffen van de Centrale Commissie voor de Statistiek (CCS) en het instellen
van de Raad van Advies. Met deze checks & balances zijn het functioneren en de onafhankelijkheid
van het CBS voldoende geborgd. Er bestaat geen twijfel over de onafhankelijkheid van
het CBS.

KWINK groep beveelt aan om de interactie tussen de eigenaar, opdrachtgever en het
CBS (de zogenaamde driehoek) te versterken, evenals met de relevante actoren daarbuiten.
Hiervoor worden verschillende mogelijkheden genoemd: een pro-actievere opdrachtgeversrol,
periodieke ervaringen ophalen als opdrachtgever bij andere departementen om kennis
en inzichten uit te wisselen en periodieke driehoeksoverleggen voeren over onderwerpen
die zowel eigenaar als opdrachtgever aangaan. Verder concludeert KWINK dat het CBS
slechts in beperkte mate vrije (financiële) ruimte heeft. Daarom beveelt KWINK groep
aan om in kaart te brengen hoeveel vrije ruimte er nodig is voor het CBS om op eigen
initiatief nieuwe statistieken te produceren en te innoveren, en om statistieken te
maken waarvoor publieke vragers onvoldoende koopkrachtig zijn. Vervolgens zou meer
vrije ruimte moeten worden gecreëerd.

Reactie: Dat de evaluatie positief oordeelt over de aanpassingen in de interne governance
is belangrijk, gezien de onafhankelijke positie van het CBS. Een deel van de aanbevelingen
van KWINK groep sluit aan bij acties die al eerder in gang zijn gezet. Zo is sinds
dit jaar al gestart met een periodiek driehoeksoverleg tussen eigenaar en opdrachtgever
van EZK en het CBS.

KWINK groep beveelt aan om kennis en ervaringen bij andere departementen op te halen.
Hiertoe wordt de komende tijd in het licht van aankomende evaluatie over de beleidsregel
en regeling opvolging aan gegeven. Een gesprek over hoe departementen omgaan met de
rolverdeling tussen het CBS en marktpartijen sluit aan bij de voorbeelden die KWINK
groep noemt om ervaringen op te halen. Daarnaast ga ik graag in op de uitnodiging
van het CBS in zijn bestuurlijke reactie om de mogelijke oplossingsrichtingen voor
de benodigde vrije ruimte te verkennen.

Tot slot

Op 1 juli 2020 zijn de Beleidsregel taakuitoefening CBS en Regeling werkzaamheden
derden (beleidsregel en regeling) in werking getreden voor aanvullende statistische
diensten die het CBS levert. Gezien de recente inwerkingtreding maken de beleidsregel
en regeling geen onderdeel van deze evaluatie uit. KWINK groep constateert dat de
verhouding tussen marktpartijen en het CBS een onderwerp is dat leeft en in de loop
van deze evaluatie hebben enkele statistische marktpartijen kritiek geuit op deze
rolverdeling. Dit vraagstuk valt buiten de reikwijdte van dit onderzoek, maar zal
aan bod komen in de evaluatie van de beleidsregel en regeling waarin deze verhouding
is geregeld. Deze worden dit jaar separaat geëvalueerd, nadat zij twee jaar in werking
zijn geweest.

Graag dank ik KWINK groep voor het gedegen onderzoek. Met de aanbevelingen uit het
evaluatierapport ga ik aan de slag samen met het CBS om de resultaten verder te verbeteren.

De Minister van Economische Zaken en Klimaat,
M.A.M. Adriaansens