Brief regering : Klacht Bits of Freedom bulkdatasets

Nr. 232
BRIEF VAN DE MINISTERS VAN BINNENLANDSE ZAKEN EN KONINKRIJKSRELATIES EN VAN DEFENSIE

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 15 juni 2022

Op 15 juni 2022 heeft de afdeling klachtbehandeling van de Commissie van Toezicht
op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CTIVD) geoordeeld over de klacht van Bits
of Freedom inzake de omgang van de AIVD en de MIVD met bulkdatasets, meer concreet
op de praktijk van de wijze van relevant verklaren van deze bulkdatasets.1 Gezien de reikwijdte van de beslissing en de daaraan verbonden gevolgen voor de AIVD
en MIVD vinden wij het passend uw Kamer te informeren over de beslissing.

De beslissing heeft als gevolg dat de vijf onderzochte bulkdatasets moeten worden
verwijderd en vernietigd. Het oordeel van de afdeling klachtbehandeling is bindend,
op grond van artikel 124 lid 5 Wiv 2017. Het kabinet zal deze beslissing dan ook per
direct uitvoeren.

Vooropgesteld, het staat niet ter discussie, ook niet voor de CTIVD, dat het gebruik
van bulkdatasets door de diensten noodzakelijk is. In rapport 70 benadrukt de afdeling
toezicht van de CTIVD dat bulkdatasets grote waarde hebben voor de taakuitvoering
van de diensten, waarbij, naast de waarde voor de verdere analyse van gekende dreigingen,
vooral moet worden gedacht aan het onderkennen en identificeren van verborgen targets
en dreigingen2. Ook staat vast dat bulkdatasets langdurige waarde kunnen hebben. Tegelijkertijd
moet het recht op privacy gedurende het verwerken van de sets geborgd blijven, aangezien
deze datasets per definitie gegevens bevatten van personen die geen onderwerp van
onderzoek zijn en dat ook niet zullen worden.

Het kabinet wil benadrukken dat de te vernietigen bulkdatasets gegevens bevatten ten
behoeve van onderzoeken gericht tegen dreigingen uit het buitenland. De afdeling klachtbehandeling
stelt bovendien vast dat er geen sprake is geweest van verstrekking aan internationale
partners, waarop twee van de vier punten uit de klacht betrekking hadden.

De klacht van Bits of Freedom heeft specifiek betrekking op de omgang van de AIVD
en de MIVD met de bulkdatasets die in rapport 70 van de afdeling toezicht van de CTIVD
onderwerp van onderzoek waren. De afdeling toezicht oordeelde destijds dat de wijze
waarop de diensten deze bulkdatasets relevant hadden verklaard, onrechtmatig was.
De afdeling toezicht verbond hieraan de aanbeveling de betreffende bulkdatasets terstond
te vernietigen. Op 22 september 2020 heeft het kabinet uw Kamer in de beleidsreactie
op rapport 70 geïnformeerd de bulkdatasets niet te zullen vernietigen en hiermee dus
bij hoge uitzondering af te wijken van een aanbeveling van de CTIVD.3 Het kabinet gaf in zijn reactie aan dat de wijze waarop de diensten de bulkdatasets
op relevantie hebben beoordeeld, strookt met de wettelijke kaders en rechtmatig is
uitgevoerd en dat het vernietigen van de sets onverantwoord is gelet op het operationele
belang van deze sets. Daarnaast is door het kabinet in zijn reactie aangekondigd met
aanvullende regels en waarborgen te komen voor de verdere verwerking van alle bulkdatasets
(met uitzondering van OOG-interceptie, waarvoor reeds een specifiek wettelijke regime
bestaat4). Deze regels zijn op 3 november 2020 in werking getreden met de Tijdelijke regeling verdere verwerking bulkdatasets. (Kamerstuk 29 924, nr. 204).

De afdeling klachtbehandeling sluit zich met zijn beslissing op de klacht aan bij
het oordeel van de afdeling toezicht in rapport 70 inzake de relevantiebeoordeling
van de datasets. Daarnaast is de afdeling klachtbehandeling van oordeel dat de AIVD
en de MIVD niet behoorlijk hebben gehandeld bij de uitvoering van de Tijdelijke regeling
ten aanzien van de vijf bulkdatasets.

De afdeling klachtbehandeling heeft geconstateerd dat de diensten onvoldoende of niet
tijdig gemotiveerd hebben waarom deze bulkdatasets langer dienden te worden bewaard.
Omdat de Tijdelijke regeling van toepassing is op de verwerking van alle bulkdatasets
zullen de diensten hierover in overleg treden met de afdeling toezicht. Daarbij zullen
de diensten ervoor zorgen dat zij het belang van het bewaren van de bulkdatasets motiveren
op een wijze die aansluit bij de zienswijze van de CTIVD.5

Met de beslissing van de afdeling klachtbehandeling is bevestigd dat het huidige wettelijke
kader van de Wiv 2017 tekort schiet voor de omgang met bulkdatasets. De huidige wettelijke
termijnen passen niet bij de uitvoering van de relevantiebeoordeling op een wijze
die de CTIVD rechtmatig acht. De afdeling toezicht van de CTIVD heeft dit signaal
al meerdere malen afgegeven.6

Ook de Evaluatiecommissie Wiv 2017 (ECW) heeft in januari 2021 in haar eindrapport
aanbevolen een nieuw regime voor bulkdata te introduceren.7 De ECW typeert dit zelf als haar belangrijkste aanbeveling. In de kabinetsreactie
op het rapport van de ECW is aangegeven dat de aanbevelingen van de ECW omarmd worden
en een start zal worden gemaakt met de wijziging van de Wiv 2017 waarbij de aanbevelingen
van de ECW als uitgangspunt worden genomen. Deze wijziging van de Wiv 2017 moet een
structurele oplossing gaan bieden die recht doet aan de operationele waarde van bulkdatasets
voor de nationale veiligheid en de bescherming van fundamentele rechten van burgers.

Daarnaast ligt op dit moment de Tijdelijke Wet onderzoeken AIVD en MIVD naar landen
met een offensief cyberprogramma ter advisering bij de Raad van State. Deze concept-wet
bevat een regeling voor bulkdatasets binnen de strekking van onderzoek naar landen
met een offensief cyberprogramma tegen Nederland of Nederlandse belangen.

Het kabinet zal een oplossing voor de geconstateerde problematiek formuleren in een
wettelijke regeling.

De Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties,
H.G.J. Bruins Slot

De Minister van Defensie,
K.H. Ollongren