Brief regering : NAVO-toetredingsaanvragen van Finland en Zweden

Nr. 407
BRIEF VAN DE MINISTER VAN BUITENLANDSE ZAKEN

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 25 mei 2022

Op 18 mei 2022 hebben zowel Finland als Zweden een aanvraag voor het NAVO-lidmaatschap
ingediend. Dit is een historisch moment. Zowel voor de beide landen, die een lange
traditie van neutraliteit hebben, alsook voor de NAVO en voor de veiligheid en stabiliteit
van het Europese continent.

Door middel van deze brief informeer ik u graag over de aanloop naar de lidmaatschapsaanvragen,
de context waarin deze aanvragen zijn gedaan, de Nederlandse positie dienaangaande
en over het relevante NAVO- en nationale proces.

De Finse en Zweedse veiligheidssituatie is in aanloop naar en sinds de illegale Russische
inval in Oekraïne sterk veranderd. Dit heeft Finland en Zweden er mede toe bewogen
elk een aanvraag voor toetreding tot de NAVO te doen, gesteund door een groot gedeelte
van hun beider bevolking en na een zorgvuldig democratisch proces: op 13 mei verklaarden
de Finse president en premier en de Zweedse minister-president voorstander te zijn
van toetreding tot de NAVO; vervolgens spraken ook het Zweedse parlement en het Finse
parlement zich op respectievelijk 16 en 17 mei uit ten faveure van toetreding. Op
18 mei dienden Finland en Zweden officieel hun toetredingsaanvragen in.

Nederland heeft een politieke verklaring1 afgegeven om de lidmaatschapsaanvragen te verwelkomen en te ondersteunen. In deze
verklaring wordt onderstreept dat beslissingen omtrent de eigen defensie tot het soevereine
recht van landen behoort. Ook betuigt Nederland solidariteit met Finland en Zweden.
Als de veiligheidssituatie daarom vraagt zal Nederland Finland en Zweden bijstaan,
zoals dit ook is vastgelegd in de wederzijdse bijstandsclausule van de EU en in artikel
51 van het Handvest van de Verenigde Naties. Ook andere bondgenoten hebben verklaringen
afgegeven waarin de lidmaatschapsaanvragen van Finland en Zweden worden verwelkomd.
Onder andere de Verenigde Staten, Duitsland, het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, België,
Noorwegen, IJsland, Denemarken, Estland, Letland en Litouwen zegden eveneens veiligheidsgaranties
toe.

Toetreding van Finland en Zweden tot de NAVO vormt naar de mening van het kabinet
een versterking van het bondgenootschap. Finland en Zweden zijn robuuste democratieën,
lidstaten van de Europese Unie en reeds lange tijd hechte NAVO-partners. Zo nemen
zij ook nu al veelvuldig deel aan NAVO-ministeriële bijeenkomsten. Sinds het begin
van de oorlog in Oekraïne is die samenwerking en informatiedeling verder versterkt
door het activeren van de zogenaamde Modalities for Strengthened Interaction-status. Beide landen namen deel aan NAVO-missies en aan oefeningen. Zowel Finland
als Zweden heeft een relatief groot en goed getraind leger dat de beschikking heeft
over een ruim arsenaal aan capaciteiten. Door hun toetreding wordt de NAVO-presentie
in het bijzonder in de Baltische Zee-regio verstevigd, en zal de NAVO als geheel sterker
worden.

Krachtenveld

Toetreding tot de NAVO vereist de goedkeuring van alle 30 bondgenoten. Tot op heden
heeft in de Noord-Atlantische Raad (NAR) alleen Turkije zich kritisch uitgelaten over
toetreding van Finland en Zweden. NAVO Secretaris Generaal Stoltenberg sprak zijn
vertrouwen uit dat de partijen hier uitkomen zonder het toetredingsproces te vertragen.
Nederland heeft samen met verschillende bondgenoten reeds gesteld dat toetredingsonderhandelingen
bij uitstek de plek zijn om veiligheidszorgen zoals die van Turkije onderling te bespreken,
en dat deze onderhandelingen daarom zo snel mogelijk van start moeten gaan.

NAVO-procedure

Nu Finland en Zweden een toetredingsverzoek hebben ingediend zullen bondgenoten op
korte termijn kunnen besluiten toetredingsonderhandelingen tussen de NAVO en Finland
en Zweden te openen. Deze onderhandelingen zullen vervolgens naar verwachting snel,
in enkele dagen tot twee weken, worden afgerond en resulteren in een toetredingsprotocol.
Dit protocol moet door de bondgenoten worden ondertekend in de NAR en vervolgens door
alle 30 bondgenoten worden geratificeerd.

Elk toetredingsproces is anders; het NAVO-verdrag (Art. 10) geeft weinig aanwijzingen
en laat de bondgenoten veel ruimte. Er is geen gedetailleerd stappenplan. Wel is aantal
elementen gebruikelijk onderdeel van de procedure:

• Het proces start met de officiële brief waarin Finland en Zweden een toetredingsaanvraag
hebben gedaan.

• Daarna wordt besloten de toetredingsonderhandelingen te starten tussen de NAVO en
Finland en Zweden. Hierbij bevestigen zij zich te zullen houden aan Bondgenootschappelijk
principes en waarden, en bevestigen zij hun vermogen om aan de politieke, juridisch
en militaire voorwaarden en verplichtingen van de NAVO te voldoen. Ook bevat dit een
serie toezeggingen van meer praktische aard.

• Vervolgens sturen de ministers van Buitenlandse Zaken van Finland en Zweden een intentieverklaring naar de Secretaris-Generaal van de NAVO waarin zij kenbaar maken de voorwaarden en
verplichtingen van de NAVO te zullen accepteren. Deze intentieverklaringen worden
samen met de verslagen van de onderhandelingsbesprekingen gedeeld met bondgenoten.

• Hierna wordt voor beide landen een concept toetredingsprotocol opgesteld waarmee zij de status van invitee krijgen. Dit kan een eenvoudige tekst zijn waarmee bondgenoten stellen: «We agree that the Treaty now also applies to...». Als een land deze status heeft, dan mag het aanschuiven bij alle overleggen en
ontvangt het alle informatie, behalve die betreffende nucleaire planning en discussies
over andere aspirant-leden. Het doel is om het toetredende land soepel te laten instromen
als het lidmaatschap een feit is.

• Vervolgens start het ratificatieproces bij de individuele bondgenoten, conform de
procedures die daar gelden.

• Na ratificatie door alle bondgenoten nodigt de SG van de NAVO Finland en Zweden uit
toe te treden tot het Noord-Atlantisch Verdrag.

• Als laatste stap worden Finland en Zweden lid van de NAVO in overeenstemming met hun
nationale procedures hiervoor. Zodra de instrumenten voor toetreding gedeponeerd zijn
bij het Ministerie van Buitenlandse zaken van de Verenigde Staten, de depositaris
van het Noord-Atlantisch Verdrag, zijn Finland en Zweden officieel lid van de NAVO.

Nederlandse ratificatieprocedure

Het NAVO-verdrag wordt pas van kracht nadat de laatste bondgenoot heeft geratificeerd.
Finland en Zweden zijn in de periode tussen aanvraag en toetreding kwetsbaar voor
Russische agressie. Snelle ratificatie van de NAVO-bondgenoten is daarom van groot
belang voor de veiligheid van Finland en Zweden. Dat legt een bijzondere verantwoordelijkheid
bij het kabinet, zijn hoogste adviseur de Raad van State en het parlement.

Het kabinet zal zich inspannen alles te doen wat een spoedig verloop van de ratificatieprocedure
mogelijk maakt. Zo worden de toetredingsprotocollen van Finland en Zweden samengevoegd
in één wetsvoorstel behandeld. Na inhoudelijke behandeling door de ministerraad, zal
deze de Raad van State verzoeken een spoedadvies uit te brengen over het samengevoegde
wetsvoorstel, opdat het wetsvoorstel onmiddellijk daarna aan uw Kamer ter goedkeuring
kan worden voorgelegd.

Het concrete tijdpad, zoals verzocht door de vaste commissie voor Buitenlandse Zaken
op 24 mei, is afhankelijk van het moment waarop de toetredingsonderhandelingen tussen
de NAVO en zowel Zweden als Finland daadwerkelijk kunnen beginnen en worden afgerond.
Op zijn vroegst zullen de toetredingsprotocollen in de week van 7 juni 2022 ter tekening
voorliggen in de NAR, vervolgens zal de ministerraad op 10 juni kunnen agenderen en
kunnen de stukken, na advies door de Raad van State, in de daaropvolgende week ter
behandeling aan uw Kamer worden voorgelegd.

De Minister van Buitenlandse Zaken,
W.B. Hoekstra