Brief regering : Onderhoudsrapport Specifieke Uitkeringen (OSU) 2021

Nr. 22 BRIEF VAN DE MINISTER VAN BINNENLANDSE ZAKEN EN KONINKRIJKSRELATIES

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 17 mei 2022

Hierbij stuur ik u, mede namens de Staatssecretaris van Financiën, het jaarlijkse
Onderhoudsrapport Specifieke Uitkeringen (OSU) 2021 met bijlage1, zoals voorgeschreven op grond van artikel 20 van de Financiële-verhoudingswet. Dit
rapport geeft een overzicht van alle specifieke uitkeringen die het Rijk in 2021 heeft
verstrekt aan medeoverheden, te weten gemeenten, provincies en gemeenschappelijke
regelingen (WGR).

Overzicht specifieke uitkeringen 2021

In 2021 zijn door de verschillende departementen 131 specifieke uitkeringen verstrekt
voor een totaal uitbetaald bedrag van 13,5 miljard euro. Tabel 1 geeft een overzicht
van het aantal specifieke uitkeringen per ministerie en het uitgekeerde bedrag. Het
detailoverzicht met cijfers van specifieke uitkeringen, opgenomen in de bijlage bij
deze brief, omvat alle in 2021 door departementen verstrekte specifieke uitkeringen
op basis van de uitgekeerde bedragen in 2021.

Specifieke uitkeringen staan op de begrotingen van de departementen en zijn zowel
beleidsmatig als financieel geoormerkt door de Minister die het aangaat. Dit in tegenstelling
tot middelen die via het gemeente- en/of provinciefonds worden verstrekt, waarbij
bestedings- en beleidsvrijheid geldt. De financiële verantwoording van specifieke
uitkeringen vindt verticaal plaats, van de ontvangende overheid aan het verstrekkende
ministerie. De accountant van de decentrale overheid geeft in het kader van de jaarrekeningcontrole
een oordeel over de getrouwheid en rechtmatigheid van de besteding van de specifieke
uitkering. Hierdoor kan de Minister die de specifieke uitkering heeft verstrekt onder
meer beoordelen of de besteding overeenkomstig het beoogde doel heeft plaatsgevonden
en of de besteding rechtmatig was.

In 2021 zijn de meeste specifieke uitkeringen verstrekt door het Ministerie van Infrastructuur
en Waterstaat (37) en het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties
(38). Het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid verstrekt het hoogste bedrag
aan specifieke uitkeringen (7,5 miljard euro).

Ministerie

Aantal

Bedrag (€ mln.)

Justitie en Veiligheid (JenV)

7

€ 260

Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW)

4

€ 7.534

Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW)

9

€ 976

Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV)

10

€ 430

Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK)

38

€ 1.708

Infrastructuur en Waterstaat (IenW)

37

€ 1.799

Financiën (FIN)

1

€ 12

Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS)

13

€ 547

Economische Zaken en Klimaat (EZK)

12

€ 219

Totaal

131

€ 13.486

Naast de 131 specifieke uitkeringen die in 2021 zijn verstrekt, zijn er ook specifieke
uitkeringen die in voorgaande jaren zijn verstrekt, en waarover decentrale overheden
nog verantwoording moeten afleggen. Het gaat dus om regelingen waarover vanuit het
Rijk geen betalingen meer plaatsvinden, maar waarbij de verantwoording nog wel doorloopt
in de tijd. Voor 2021 gaat het om 50 zogeheten administratieve specifieke uitkeringen;
dit zijn er aanzienlijk meer dan de 12 administratieve specifieke uitkeringen in 2020.
In totaal zijn er 181 specifieke uitkeringen verstrekt waarover verantwoording moet
worden afgelegd.2 De bijlage bij deze brief geeft een detailoverzicht van deze administratieve uitkeringen
weer.

Sterke stijging aantal specifieke uitkeringen

Van 2015 tot en met 2018 lag het aantal jaarlijks verstrekte specifieke uitkeringen
rond de 20 specifieke uitkeringen, vanaf 2019 is dit aantal sterk toegenomen tot 131
specifieke uitkeringen in 2021. Ten opzichte van 2020 is het aantal specifieke uitkeringen
toegenomen met 32, maar de financiële omvang steeg daarentegen beperkt mee met circa
0,1 miljard euro. Ook het aantal ontvangers per specifieke uitkering nam gemiddeld
genomen toe. In 2020 werd meer dan de helft (53%) van de specifieke uitkeringen aan
vijf of minder ontvangers verstrekt en was het gemiddelde aantal ontvangers 35; in
2021 was dit iets minder dan de helft (48%) en waren dit er gemiddeld 49.

De oorzaak van deze stijging van het aantal specifieke uitkeringen is voor een belangrijk
deel gelegen in, zoals ook vermeld in het OSU 2020, de vraagtekens die de Algemene
Rekenkamer heeft gesteld bij de rechtmatigheid van de verstrekking van sommige decentralisatie-uitkeringen,
waarbij voorwaarden worden gesteld aan de besteding van de middelen. Decentralisatie-uitkeringen
worden verstrekt uit het gemeentefonds of provinciefonds en zijn hiermee in principe
vrij besteedbaar door medeoverheden. Sinds 2019 toetsen de fondsbeheerders samen met
departementen strikter of een voorgenomen uitkering als decentralisatie-uitkering
kan worden verstrekt.3 Omdat bij veel voorgenomen uitkeringen sprake is van een specifiek bestedingsdoel,
zijn er vanaf 2019 meer uitkeringen dan voorheen als specifieke uitkering uitgekeerd;
de verwachting is dat deze trend ook in 2022 zal doorzetten. Onderstaande tabel 2
en grafiek 2 geven deze toename weer.

Tabel 2 en figuur 2: Ontwikkeling specifieke uitkeringen vanaf 2009

Jaar

Aantal specifieke uitkeringen

Financiële omvang (€ mln.)

2009

109

€ 15.269

2010

88

€ 14.526

2011

75

€ 13.383

2012

55

€ 12.324

2013

45

€ 12.649

2014

34

€ 12.860

2015

22

€ 9.012

2016

24

€ 7.386

2017

21

€ 7.765

2018

16

€ 8.024

2019

41

€ 8.462

2020

99

€ 13.378

2021

131

€ 13.486

Op basis van informatie over verstuurde beschikkingen is in Figuur 3 het aantal te
verantwoorde specifieke uitkeringen in 2021 per gemeente inzichtelijk gemaakt4. In 2021 moeten de meeste gemeenten tussen de 15 en 25 specifieke uitkeringen verantwoorden.
De G4 gemeenten hebben de meeste specifieke uitkeringen om te verantwoorden.

Figuur 3: Totaal aantal specifieke uitkeringen om te verantwoorden in 2021, per gemeente

Aanpassingen in het uitkeringsstelsel

Op 25 maart jl. heb ik het rapport «Advies over het uitkeringsstelsel tussen Rijk
en provincies en gemeenten» naar de Tweede Kamer gestuurd5. In het rapport zijn aanbevelingen aan de fondsbeheerders gedaan om te komen tot
aanpassingen in het uitkeringsstelsel. Met drie gewenste doelen:

1. Borgen dat de inrichting van de financiële verhoudingen blijft passen bij de wijze
waarop maatschappelijke opgaven door gemeenten en provincies worden opgepakt.

2. Verhelderen wat op basis van de Financiële-verhoudingswet wel en niet is toegestaan.

3. Verminderen van de administratieve en verantwoordingslasten voor zowel decentrale
overheden als het Rijk. Hierbij wordt ook gekeken naar de administratieve en controle
lasten die verbonden zijn aan specifieke uitkeringen en de mogelijkheden om deze te
verlagen.

Het rapport is richtinggevend voor de verdere uitwerking van de gewenste en benodigde
aanpassingen in het uitkeringsstelsel. Deze uitwerking zal gebeuren binnen een interdepartementale
Taskforce en de fondsbeheerders gaan hierover parallel in gesprek met de VNG en het
IPO. Zoals toegezegd in het Hoofdlijnendebat, zal ik voor de zomer van 2022 de Tweede
Kamer hierover nader informeren in een Contourennota.

De Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, H.G.J. Bruins Slot