Brief regering : Inzet kabinet met betrekking tot EU-arbeidsmigratie

Nr. 78
BRIEF VAN DE MINISTER VAN SOCIALE ZAKEN EN WERKGELEGENHEID

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 11 mei 2022

Arbeidsmigranten leveren een belangrijke bijdrage aan de Nederlandse maatschappij.
Zij vormen een belangrijk deel van de arbeidsmarkt in tal van sectoren. Ondanks dat
is de positie van een deel van de arbeidsmigranten nog niet goed geregeld.

Arbeidsmigranten moeten behandeld worden als gelijkwaardige en volwaardige deelnemers
aan onze samenleving en arbeidsmarkt. De overheid moet haar regelgeving daar beter
op richten en een actievere rol spelen in de bescherming van arbeidsmigranten, op
het gebied van werk, huisvesting en zorg en het verbeteren van het zicht op de arbeidsmigranten
in Nederland. Zo luidde het advies «Geen tweederangsburgers» van het Aanjaagteam bescherming
arbeidsmigranten (hierna: het Aanjaagteam) onder leiding van dhr. Roemer.1

Het kabinet gaat onverminderd door met de uitvoering van de aanbevelingen uit het
rapport van het Aanjaagteam om misstanden bij arbeidsmigratie tegen te gaan. Ook bekijkt
het kabinet waar de uitvoering mogelijk versneld kan worden, zonder daarbij de zorgvuldigheid
uit het oog te verliezen. Dit om uitbuiting en slechte arbeidsomstandigheden van werknemers
tegen te gaan, slechte huisvesting aan te pakken en oneerlijke concurrentie en verdringing
op de arbeidsmarkt te voorkomen.

In de Jaarrapportage Arbeidsmigranten 2021 heeft u kunnen lezen wat de tussenstand
van de uitvoering van de aanbevelingen in december 2021 was.2 Door middel van deze brief informeer ik u over de uitvoering van de aanbevelingen
van het Aanjaagteam en de daarmee verbonden budgettaire investering. Tevens ga ik
in op het Plan van Aanpak dakloze EU-arbeidsmigranten en de rapporten van Pharos3 en het Kenniscentrum Arbeidsmigranten4 over zorg en welzijn bij arbeidsmigranten. Daarnaast sta ik stil bij de maatregelen
die getroffen worden om misstanden bij ontheemden uit Oekraïne te voorkomen.

Budgettaire investering

In het coalitieakkoord is geld vrijgemaakt voor de implementatie van de aanbevelingen
van het Aanjaagteam. In de bijlage bij de Jaarrapportage Arbeidsmigranten 2021 is
uw Kamer geïnformeerd over de budgettaire vraagstukken, als opvolging van de motie
van het lid Van Kent c.s. (Kamerstuk 29 861, nr. 71).5 Middels de suppletoire begroting van SZW, die uw Kamer binnenkort zal ontvangen,
worden de middelen die in het coalitieakkoord zijn vrijgemaakt overgeheveld van de
aanvullende post naar de begroting van SZW. De middelen worden aangewend voor trajecten
die in de uitwerking van de motie van het lid Van Kent c.s. zijn genoemd.

Uitvoering van de maatregelen

Certificering van uitzendbureaus

Eén van de belangrijkste aanbevelingen van het Aanjaagteam is om een verplicht certificeringsstelsel
voor bestaande en startende uitleners op te zetten. Om een certificaat te verkrijgen
en behouden, moeten uitleners aantonen dat zij de regels naleven, o.a. op het gebied
van loonbetaling, fiscaliteit, en huisvesting. Uitleners die misbruik maken van de
kwetsbare positie van arbeidsmigranten, bijvoorbeeld door hen onder te betalen of
slecht te huisvesten, kunnen hun certificaat verliezen en zo uit de markt worden geweerd.
Om de aanbevelingen van het Aanjaagteam uit te werken tot een wetsvoorstel voor een
publiek-privaat stelsel, werkt de overheid nauw samen met sociale partners in de Stichting
van de Arbeid (VNO-NCW, MKB Nederland, LTO Nederland, FNV, CNV, VCP) en de uitzendsector
(ABU en NBBU). Ik streef ernaar om medio dit jaar een hoofdlijnenbrief naar uw Kamer
te sturen en parallel daaraan een conceptwetsvoorstel in internetconsultatie te brengen.
Zodoende worden zowel de politieke reacties uit de Tweede Kamer als reacties uit de
internetconsultatie meegenomen in het definitieve wetsvoorstel. Ik streef naar zo
vroeg mogelijke inwerkingtreding van het nieuwe stelsel. Dit is op zijn vroegst haalbaar
per 2025, gezien hier sprake is van een complex wetgevingstraject, de implementatie
waarvan om veel zorgvuldigheid vraagt.

Registratie

Door het verbeteren van de registratie van arbeidsmigranten krijgt de overheid beter
zicht en kunnen arbeidsmigranten beter geholpen worden om hun rechten te effectueren.
Op 26 mei 2021 is uw Kamer per brief geïnformeerd over het voornemen contactgegevens
en tijdelijke verblijfsadressen van niet-ingezetenen te registreren om het zicht op
arbeidsmigranten in Nederland te verbeteren.6 In deze brief is de stapsgewijze aanpak om de registratie van deze gegevens te realiseren
toegelicht.

In de per 1 januari 2022 gewijzigde Wet Basisregistratie Personen (hierna: BRP) zijn
middels het amendement van het lid Rajkowski c.s. grondslagen opgenomen voor de registratie
van contactgegevens en een tijdelijk verblijfadres voor niet-ingezetenen.7 Deze artikelen treden in werking zodra de benodigde aanpassingen in de ICT-voorzieningen
zijn gedaan om contactgegevens en tijdelijke verblijfsadressen te kunnen registreren.
Hier wordt op dit moment door de Rijksdienst voor Identiteitsgegevens (RvIG) aan gewerkt.
Naar verwachting zijn de systemen deze zomer gereed en zal vanaf dat moment dan ook
gestart kunnen worden met het registreren van deze gegevens in de BRP (Register voor
Niet-Ingezetenen (hierna: RNI)). Tot die tijd gaat het experiment met registratie
van contactgegevens op vrijwillige basis aan de 19 RNI-lokketen door. Deze gegevens
worden nu buiten de BRP om geregistreerd en kunnen (beperkt) gebruikt worden voor
contact met de geregistreerden. Sinds de start van het experiment in januari 2021
zijn van zo’n 150.000 niet-ingezetenen contactgegevens geregistreerd.

De registratie van contactgegevens en tijdelijke verblijfsadressen in de BRP vanaf
de zomer zorgt ervoor dat gemeenten beter zicht krijgen op wie er in hun gemeente
verblijft en geeft hen ook de mogelijkheid om contact op te nemen met niet-ingezetenen,
bijvoorbeeld om ervoor te zorgen dat zij tijdig bij de gemeente worden geregistreerd
als ingezetene indien zij toch langer dan vier maanden in Nederland verblijven.

Daarnaast werkt de RvIG ook aan het verbeteren van de toegang van arbeidsmigranten
tot DigiD. Om het proces voor het aanvragen van DigiD te vergemakkelijken en versnellen
worden er voorbereidingen getroffen om het mogelijk te maken om de aanvraag van DigiD
tegelijkertijd te kunnen laten plaatsvinden met de registratie in de BRP als niet-ingezetene
aan een van de 19 RNI-loketten. De technische aanpassingen die hiervoor nodig zijn
worden op dit moment gerealiseerd en naar verwachting kan het gecombineerde proces
vanaf de zomer met de eerste loketten worden beproefd.

Huisvesting

In het rapport van het Aanjaagteam was er veel aandacht voor de huisvesting van arbeidsmigranten.
Het probleem is tweeledig: er zijn te weinig huisvestingslocaties en er zijn veel
locaties die kwalitatief onder de maat zijn. Daarnaast zijn arbeidsmigranten vaak
erg afhankelijk van de werkgever voor hun huisvesting.

Begin april heeft de Minister voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening (hierna:
VRO) het advies van de Raad van State bij het wetsvoorstel Goed Verhuurderschap ontvangen.
Het streven is het wetsvoorstel voor het zomerreces bij uw Kamer in te dienen. Met
dit wetsvoorstel wordt een basisnorm voor goed verhuurderschap geïntroduceerd in de
vorm van landelijke algemene beginselen die zien op het gedrag dat een goed verhuurder
betaamt. Onderdeel van deze beginselen is de verplichting voor verhuurders om de huurovereenkomst
op schrift te stellen. In het geval van verhuur aan arbeidsmigranten dient de huurovereenkomst
bovendien separaat te zijn van de arbeidsovereenkomst. De gemeente krijgt de taak
om de algemene beginselen te handhaven via het bestuursrechtelijke handhavingsinstrumentarium.
In aanvulling op de landelijke algemene beginselen krijgen gemeenten de bevoegdheid
om een verbod in te voeren voor de specifieke verhuur van verblijfsruimte aan arbeidsmigranten
zonder verhuurvergunning. De gemeente kan een aantal in het wetsvoorstel genoemde
voorwaarden aan de vergunning verbinden, zoals eisen aan het maximaal aantal personen
per verblijfsruimte, alsmede eisen die zien op de kwaliteit van de huisvesting.

Begin mei 2022 heeft de Minister voor VRO ook het programma «Een thuis voor iedereen»
naar uw Kamer gestuurd.8 Doel van het programma is ervoor te zorgen dat er voor mensen uit aandachtsgroepen,
onder wie arbeidsmigranten, voldoende betaalbare woningen zijn, met een evenwichtige
verdeling over gemeenten en met de juiste zorg, opvang, ondersteuning en begeleiding.
Het programma legt het brede fundament voor het verbeteren van de huisvesting voor
mensen uit aandachtsgroepen. Gezien de grote diversiteit aan omstandigheden waarin
mensen zich bevinden, kan er naast een generieke aanpak ook een specifieke aanpak
nodig zijn. Zo is er voor een aantal aandachtsgroepen ook een specifieke aanpak (waaronder
de opvolging van het advies van het Aanjaagteam). In de Nationale Woon- en Bouwagenda
zijn de contouren van de verschillende programma’s ook al te lezen.9 Daar worden ook de vier actielijnen van het programma geschetst.

De komende twee jaar wordt weer een regeling aandachtsgroepen opengesteld. In totaal
is daar € 100 miljoen voor beschikbaar. Deze regeling zal voor de zomer van 2022 worden
gepubliceerd en zal eind september worden opengesteld. Via deze regeling kunnen gemeenten
een aanvraag doen voor een bijdrage om projecten voor de huisvesting van aandachtsgroepen
te realiseren. Arbeidsmigranten zijn een van groepen waarvoor een aanvraag kan worden
gedaan.

Zoals in de Jaarrapportage Arbeidsmigranten 2021 is aangegeven, volgt uit de evaluatie
van de tijdelijke huurcontracten dat deze contracten niet voor de verhuur aan arbeidsmigranten
worden gebruikt. Bovendien volgt uit de evaluatie van de tijdelijke huurcontracten
dat niet eenduidig kan worden vastgesteld dat de doelen van de wet behaald zijn.10 Daarom verkent de Minister voor VRO op dit moment hoe de balans tussen het belang
van huurders en verhuurders kan worden verbeterd. Uitgangspunt daarbij is dat huurcontracten
voor onbepaalde tijd de norm blijven, zoals dat ook in het coalitieakkoord is opgenomen.
Naast deze verkenning wordt specifiek voor arbeidsmigranten gekeken hoe hun huurpositie
kan worden verbeterd, nu de tijdelijke huurcontracten hier geen oplossing voor bieden.
Hierbij wordt gedacht aan een doelgroepencontract voor arbeidsmigranten, waarmee hun
rechtspositie wordt verbeterd. In het programma Betaalbaar wonen zal de Minister voor VRO met een verdere duiding komen over de tijdelijke huurcontracten.
Dit programma wordt in mei 2022 naar uw Kamer gestuurd.

Zorg en welzijn

De aanbevelingen van het Aanjaagteam met betrekking tot de gezondheid en het welzijn
van arbeidsmigranten concentreren zich op toegang tot zorg zonder afhankelijkheid
van de werkgever. Na het verschijnen van het rapport van het Aanjaagteam hebben zowel
onderzoeksinstituut Pharos als het Kenniscentrum Arbeidsmigranten rapporten uitgebracht
waarin helder naar voren komt dat er breder aandacht besteed moet worden aan de zorg
voor en het welzijn van arbeidsmigranten.11 Het Interdepartementaal Projectteam Arbeidsmigranten (hierna: IPA) zal met deze aanvullende
aanbevelingen gaan bekijken hoe deze tot uitvoering gebracht kunnen worden. Hierover
wordt uw Kamer middels de Jaarrapportage Arbeidsmigranten 2022 in december 2022 geïnformeerd.

Dakloosheid kwetsbare EU-arbeidsmigranten

Uw Kamer heeft door middel van de motie-Segers/Marijnissen het kabinet opgeroepen
om te komen met een plan voor de groep kwetsbare dakloze EU-arbeidsmigranten.12 Er is inmiddels een Plan van Aanpak dakloze EU-arbeidsmigranten gereed als aanvulling
op de aanbevelingen van het Aanjaagteam. Uw Kamer is eerder geïnformeerd over de nieuwe
beleidsvoornemens uit dit Plan van Aanpak.13

Ten eerste wordt voorgesteld om de groep dakloze EU-burgers in subgroepen uit te splitsen,
zodat meer maatwerk geboden kan worden. Daarbij is het uitgangspunt dat EU-burgers
die recent werk hebben gehad meer bescherming zouden moeten krijgen op basis van geldend
EU-recht. Hiervoor is het belangrijk dat professionals goed zicht hebben op de rechtenopbouw
van EU-burgers tijdens hun verblijf in Nederland. Het basisaanbod per (arbeidsmarkt)regio
zal er ongeveer zo uit moeten gaan zien: een sobere kortdurende opvang in combinatie
met werktoeleiding of repatriëring. Het betreft een gezamenlijke aanpak tussen Rijk
en gemeenten, begeleid door onderzoek en monitoring de komende jaren. De aanpak dakloosheid
EU-arbeidsmigranten zal onder de vlag van arbeidsmigratie worden opgepakt in nauwe
samenwerking met het IPA.

De nieuwe vorm van opvang moet centraal gelegen zijn in arbeidsmarktregio’s met veel
arbeidsmigranten, dus dat betekent dat de opvang zich zal concentreren in een aantal
specifieke gemeenten. Op dit moment worden de laatste gesprekken gevoerd over de invulling
van de noodzakelijke financiën door de Staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn
en Sport. Nadat de suppletoire begroting aan uw Kamer is gestuurd, zal het Plan van
Aanpak door de Staatssecretaris van VWS met uw Kamer worden gedeeld. Getracht wordt
in de loop van 2022 reeds te starten met pilots in een aantal van die specifieke gemeenten.

Toezicht en handhaving

Om arbeidsmigranten beter te beschermen tegen misstanden en om malafide ondernemers
aan te pakken, is handhaving als sluitstuk van een goed werkend stelsel een belangrijk
instrument. Met de beschikbare middelen bij het Regeerakkoord kan ook aan de versterking
van handhaving een verdere impuls gegeven worden. In de bijlage bij de brief van 1 april
2021 is uw Kamer geïnformeerd hoe deze impuls eruit kan komen te zien en hoe deze
kan leiden tot resultaat.14

Daarin is ook aandacht voor het verder versterken van het slachtoffer. Zo moeten arbeidsmigranten
bij slechte werk- en woonomstandigheden de mogelijkheid krijgen zich aan die slechte
situatie te kunnen onttrekken. Daarom is het kabinet een pilot gestart om opvang te
bieden aan ernstig benadeelde arbeidsmigranten. Zij kunnen vanaf 4 april 2022 voor
een duur van maximaal 2 weken worden opgevangen in een crisisopvanglocatie. Dit is
in aanvulling op de al bestaande noodopvang voor vermoedelijke slachtoffers van arbeidsuitbuiting.

De Nederlandse Arbeidsinspectie heeft de beslissingsbevoegdheid of iemand geplaatst
kan worden in de opvang, net als bij mogelijke slachtoffers van arbeidsuitbuiting
het geval is. Tot nu toe was er geen alternatief voor deze zogenoemde «ernstig benadeelden»
voorhanden. Daarom bleven vele van hen werken en wonen bij de malafide werkgever.

Zodra de ernstig benadeelde arbeidsmigrant naar de opvang is doorverwezen door de
Nederlandse Arbeidsinspectie, zal na het eerste rustmoment de persoon door de zorgverlener
van de opvang geïnformeerd worden over de mogelijke vervolgstappen en welke instanties
hierin een rol kunnen spelen. De arbeidsmigrant bepaalt zelf over de gewenste vervolgstap
na maximaal twee weken crisisopvang: mogelijkheden bekijken tot bemiddeling naar ander
werk, terug naar land van herkomst of anderszins.

Ontheemden uit Oekraïne

Uw Kamer is op 30 maart jl. geïnformeerd over de vrijstelling van de tewerkstellingsvergunningsplicht
voor ontheemden die onder de richtlijn tijdelijke bescherming vallen en arbeid in
loondienst willen verrichten.15 Deze vrijstelling is op 1 april 2022 in werking getreden en geldt met terugwerkende
kracht vanaf 4 maart 2022.

De mensen die Oekraïne zijn ontvlucht, zijn kwetsbare, soms door oorlogsgeweld getraumatiseerde
mensen. Om het risico op misstanden te signaleren en te verkleinen, geldt er sinds
1 april 2022 een meldplicht voor werkgevers die een vreemdeling op grond van de vrijstelling
in dienst willen nemen. De werkgever moet ten minste twee werkdagen voor aanvang van
de werkzaamheden bij het UWV melden dat er een vreemdeling op grond van de vrijstelling
tewerk wordt gesteld. Het niet naleven van deze nieuwe meldplicht is een overtreding
en beboetbaar op grond van de Wet arbeid vreemdelingen. De Nederlandse Arbeidsinspectie
is belast met de handhaving hiervan. De Nederlandse Arbeidsinspectie zal bovendien
inspecteren en handhaven indien zij constateert dat er sprake is van andere overtredingen
van arbeidswetten, bijvoorbeeld van de Wet minimumloon en minimumvakantiebijslag of
de Arbeidstijdenwet.

Daarnaast beperkt de vrijstelling voor het aanvragen van een tewerkstellingsvergunning
zich in eerste instantie tot het verrichten van arbeid in loondienst. Naar verwachting
zijn de vreemdelingen daardoor beter beschermd tegen misstanden zoals onderbetaling.

Het kabinet doet bovendien extra inspanningen ten aanzien van informatievoorziening.
Zo zal www.workinnl.nl naar het Oekraïens en Russisch vertaald worden. Het is wel belangrijk om aan te stippen
dat de groep ontheemden een bijzondere verblijfsstatus op grond van de Richtlijn tijdelijke
bescherming kent. Daarmee hebben zij op onderdelen andere rechten dan EU-burgers.
Dat zal in de informatievoorziening ook terug te zien zijn.

Conclusie

We staan voor een belangrijke opgave om de aanwezige arbeidsmigranten in Nederland
op een fatsoenlijke en waardige wijze te ontvangen en te behandelen. De heer Roemer
heeft hiertoe een gedegen rapport geschreven met zijn Aanjaagteam en het kabinet rekent
nu op de inzet van alle betrokkenen om de uitvoering te realiseren. Op 12 mei 2022
organiseert het IPA een congres waar al deze betrokkenen gezamenlijk spreken over
de brede thematiek die beschreven is door het Aanjaagteam en om gezamenlijk verdere
stappen te zetten. Dat veranderingen in de positie van de arbeidsmigrant niet van
de ene op de andere dag geregeld zijn is duidelijk, maar ik vertrouw erop dat met
de stappen en mijlpalen die het kabinet in deze brief uiteengezet heeft, de positie
van arbeidsmigranten daadwerkelijk zal worden verbeterd.

Mede namens de Minister van Economische Zaken en Klimaat, de Minister van Landbouw,
Natuur en Voedselkwaliteit, de Minister voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening,
de Staatssecretaris van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, de Staatssecretaris
van Justitie en Veiligheid, en de Staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en
Sport.

De Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid,
C.E.G. van Gennip