Brief regering : Waardevolle artificiële intelligentie (AI) voor Gezondheid

Nr. 275 BRIEF VAN DE MINISTER VAN VOLKSGEZONDHEID, WELZIJN EN SPORT

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 9 mei 2022

Samen met de zorgpartijen wil ik de juiste zorg op de juiste plek op het juiste moment
realiseren. Voor iedereen, nu en in de toekomst. Innovaties en eHealth dragen hieraan
bij en kunnen ook helpen de toenemende druk op het zorgstelsel te verlichten. Met
apps, digitale consultatie en andere slimme hulpmiddelen wordt zorg toegankelijker,
persoonlijker en betaalbaarder. Het gebruik van of artificiële intelligentie (AI)
maakt hier deel van uit en is van meerwaarde als het op grotere schaal ingezet wordt
voor gezondheid en zorg. Maar structurele belemmeringen staan de versnelling en opschaling
van AI vooralsnog in de weg, waardoor deze meerwaarde onvoldoende gerealiseerd kan
worden.1

De afgelopen jaren hebben ik en mijn voorgangers uw Kamer regelmatig geïnformeerd
over digitale innovaties en eHealth.2 Met deze brief informeer ik uw Kamer over de actuele Europese ontwikkelingen omtrent
AI voor gezondheid en zorg, de stand van zaken ten aanzien van mijn specifieke beleid
in de afgelopen jaren op AI toepassingen voor gezondheid en zorg, en hoe ik mijn rol
in beiden vanaf 2022 verder zal oppakken. Met als doel dat AI als (medische) toepassing
mensgericht en betrouwbaar wordt ingezet in de Nederlandse gezondheidszorg en zo bijdraagt
aan kwalitatief goede en toekomstbestendige (d.w.z. beschikbare, betaalbare en toegankelijke)
zorg.

AI voor gezondheid en zorg

Onder AI verstaan we: systemen die intelligent gedrag vertonen door hun omgeving te
analyseren en – met een zekere mate van zelfstandigheid – actie ondernemen om specifieke
doelen te bereiken.3 Door AI worden algoritmes krachtiger en complexer en kunnen ze intelligentere taken
uitvoeren dan voorheen. Een algoritme is een aantal stappen dat gezet wordt om een
bepaald doel te bereiken. AI maakt dat algoritmes zich in deze stappen kunnen aanpassen
aan hun omgeving, waardoor activiteiten en beslissingen (deels) te automatiseren zijn.

De reikwijdte van deze brief betreft AI toepassingen voor gezondheid en zorg, bijvoorbeeld
het gebruik van voorspelmodellen in preventie, diagnostiek of behandeling of door
het accuraat kunnen beoordelen van beeld, spraak of samenvatten van klinische teksten.

Afbeelding 1. AI in gezondheid en zorg

Een AI-toepassing die radiologen ondersteunt in het verwerkingsproces van scans kan
dit proces daardoor versnellen en verbeteren. Een voorbeeld hiervan is Quantib Prostate.
Deze toepassing ondersteunt de radioloog bij het beoordelen van de vraag of er sprake
is van prostaatkanker en welke type behandeling van toepassing is voor de patiënt.
De radioloog kan daardoor met grotere nauwkeurigheid en zekerheid zijn beoordeling
doen. De AI-toepassing stelt de radioloog in staat meer tijd te nemen voor complexere
casuïstiek en eenvoudige gevallen met AI-ondersteuning sneller af te handelen, bijvoorbeeld
door de volgorde van te analyseren beelden zo in te richten dat complexe gevallen
als eerste door de radioloog kunnen worden beoordeeld. Een ander voorbeeld is dat
de AI ondersteuning aangeeft waar de radioloog naar moet kijken, omdat de software
daar afwijkingen constateert.4

Een AI-toepassing kan ook patiënten en burgers helpen om meer grip en regie op hun
gezondheid te krijgen door gepersonaliseerde (medische) toepassingen. Een voorbeeld
daarvan is MonitAir, een door AI ondersteunde zelftest om de impact van longaanvallen
te verminderen. Deze toepassing gebruikt AI en kennis uit het werkveld om longaanvallen
te voorspellen en preventief advies te geven aan COPD-patiënten. De toepassing kan
longaanvallen enkele dagen voordat deze plaatsvinden voorspellen en patiënten vertellen
hoe ze de impact hiervan kunnen verminderen of vermijden.

Leeswijzer

Eerst zal ik u meenemen in de internationale context van AI voor gezondheid en zorg.
Daarna bespreek ik het nationaal perspectief van AI in algemene zin, en de zorg in
het bijzonder. Vervolgens zal ik (beleids)ontwikkelingen beschrijven in relatie tot
eerdere communicatie richting uw Kamer. Hierbij zal ik uitgebreid stilstaan bij het
programma «Waardevolle AI voor gezondheid». Dit programma is een uitwerking van het
beleidsuitgangspunt gericht op versnelling en opschaling van de inzet van AI in de
zorg op een veilige en transparante manier. Om dat te bereiken is het programma uitgewerkt
in drie pijlers, die apart in deze brief besproken worden: (1) werken aan gedeeld
eigenaarschap en structurele samenwerking, (2) focus op de waardetoevoeging van AI
en (3) invullen van randvoorwaarden voor vertrouwen, kwaliteit en transparantie.

Ik sluit de brief tenslotte af door in te gaan op de systeemtechnologie AI5 als digitale innovatie.6

Internationale context

De Europese Commissie heeft digitalisering, data en AI als één van haar speerpunten
benoemd.7 Zij geeft aan dat de snelle wereldwijde opmars van AI en de miljardeninvesteringen
vanuit onder meer de Verenigde Staten en China en bredere geopolitieke ontwikkelingen
en veiligheidsdreigingen vragen om een proactieve en ambitieuze aanpak. Europese voorstellen
voor intensivering van investeringen en gezamenlijke inzet op het creëren van een
gunstig klimaat voor AI-ontwikkeling binnen de EU zijn daarbij belangrijk. Maar naast
sociaaleconomische voordelen van AI kunnen er ook nieuwe risico’s voor het individu
of de samenleving ontstaan. Gezien de snelheid van de technologische veranderingen
en de mogelijke uitdagingen, is de EU vastbesloten te streven naar een evenwichtige
aanpak.8 Met het voorstel tot wetgevende kaders als de AI Act kan betrouwbaarheid en veiligheid
bij AI worden geborgd, en kan de EU wereldwijd de standaard kan zetten. Het Nederlandse
kabinet staat hier positief tegenover.9 Het kabinet ondersteunt de inzet van de Commissie voor een gemeenschappelijke en
gecoördineerde Europese aanpak voor het versterken van strategisch leiderschap op
het gebied van AI in sectoren van groot mondiaal belang, zoals op het gebied van gezondheidszorg,
robotica, publieke dienstverlening, mobiliteit, en landbouw. Dit versterkt de weerbaarheid
van deze sectoren en vergroot de strategische autonomie van de EU. Ik onderschrijf
dit standpunt.

AI Act

De Europese Commissie is in het voorjaar van 2021 met een voorstel gekomen voor een
verordening betreffende Artficiele Intelligentie (hierna: AI Act10). Hiermee heeft zij tot doel om te zorgen dat AI-systemen die in de EU in de handel
worden gebracht en worden gebruikt, veilig zijn en de bestaande wetgeving inzake grondrechten
en waarden van de Unie respecteren; te zorgen voor rechtszekerheid om investeringen
en innovatie in AI te vergemakkelijken; het bestuur en de effectieve handhaving van
de bestaande wetgeving inzake grondrechten en veiligheidseisen die van toepassing
zijn op AI-systemen te verbeteren; de ontwikkeling van een interne markt voor legale,
veilige en betrouwbare AI-toepassingen te vergemakkelijken en marktfragmentatie te
voorkomen. Het is een strategisch raamwerk gebaseerd op Europese waarden: veilig,
transparant, ethisch, zonder bias en onder menselijke controle.

AI als (toebehoren van) medische hulpmiddel valt nu ook al onder Europese wetgeving.11 De door de Europese Commissie voorgestelde AI Act bevat aanvullende regels voor AI
op basis van het risico dat een AI-systeem mogelijk met zich meebrengt op gezondheid,
veiligheid en mensenrechten. Er zijn vier risico categorieën waarvan in ieder geval
de categorie hoog voor de gezondheidszorg relevant is.12

De AI Act gaat niet alleen over de toepassing van AI in de gezondheidszorg, maar over
elke inzet van AI. Daarom wordt Kabinetsbreed ingezet bij de Europese onderhandelingen
over de AI Act om het Nederlandse standpunt mee te nemen. Het kabinet verwelkomt het
voorstel en staat positief tegenover de doelstellingen zoals beschreven in het voorstel.13 Voor de Nederlandse gezondheidszorg is met name de samenhang met de MDR14 en IVDR15 van belang. Om de veiligheid van AI als medisch hulpmiddel te borgen, innovatie van
AI voor de zorgsector mogelijk te houden en een zware verantwoordingslast voor ontwikkelaars,
fabrikanten en zorgverleners te voorkomen, is het van belang dat de AI Act goed aansluit
op de MDR en IVDR. Hier zet ik op in bij de onderhandelingen over de AI Act.

Nationaal perspectief

In 2019 is het kabinetsbrede Strategisch Actieplan voor AI (SAPAI)16 gepubliceerd. SAPAI bevat de overkoepelende AI-aanpak van het kabinet en beschrijft
de beleidsmaatregelen om de maatschappelijke en economische kansen van AI te benutten (spoor 1), de juiste voorwaarden te scheppen (spoor 2) en bij te dragen aan publieke
belangen en waarden als welvaart en welzijn (spoor 3). Onderdeel van de AI-aanpak
is ook het belang van AI voor gezondheid en zorg te benutten. Verderop in deze brief
zal ik mijn bijdrage hieraan toelichten. Om dit te realiseren en om de Nederlandse
AI-activiteiten voor de zorg vorm te geven, is de Nederlandse AI Coalitie (NL AIC)
opgezet. De NL AIC is een publiek-privaat samenwerkingsverband waarbij overheid, bedrijfsleven,
onderwijs- en onderzoeksinstellingen en maatschappelijke organisatie zich inzetten
om AI-ontwikkelingen in Nederland te versnellen en AI-initiatieven in Nederland met
elkaar te verbinden. Daarom ondersteun ik de NL AIC werkgroep Gezondheid en Zorg.

In 2018 heeft de regering de WRR om advies gevraagd over de impact van AI op maatschappelijke
waarden. Inmiddels is het WRR rapport Opgave AI – De nieuwe systeemtechnologie gepubliceerd en naar uw Kamer gestuurd. U zult een kabinetsbrede inhoudelijke reactie
hierop ontvangen.

Vanuit de Tweede Kamer blijft de roep voor meer sturing van de overheid op digitalisering
aanwezig. Daarom hebben mijn collega bewindspersonen op 8 maart jl. de brief Hoofdlijnen
beleid voor Digitalisering naar uw Kamer gestuurd.17 Ook uit deze hoofdlijnenbrief blijkt dat een op waarden gedreven aanpak in alle sectoren
voorop staat, en daarbij specifiek aandacht is voor principes als inclusie, privacy,
non-discriminatie en zelfbeschikking. Digitalisering in het domein van gezondheidszorg
blijft onder mijn eindverantwoordelijkheid vallen, daarmee ook het dossier AI voor
gezondheid en zorg.

In de brief «Data laten werken voor gezondheid»18 heeft één van mijn ambtsvoorgangers aangekondigd dat hij onderzoek zou doen naar
datavraagstukken voor gezondheid en zorg. Het doel van deze brief was om te informeren
en te agenderen hoe we met gepaste snelheid komen tot meerwaarde van data voor onze
gezondheid. Ik heb daarop mijn focus ook vooral gericht op AI, omdat daar veel meerwaarde
te verwachten valt voor gezondheid en dit aansluit bij het kabinetsbrede beleid zoals
hierboven geschetst. In het zorgveld wordt steeds meer ingezet op AI en zie ik op
meerdere plekken vruchtbare initiatieven19. Het verandert daarmee het werk van de zorgverlener, de ervaren zorg door patiënten
en de regie op gezondheid door burgers. AI biedt kansen om de gezondheid te bevorderen
en de toenemende druk op het Nederlandse zorgstelsel te verlichten. Door bijvoorbeeld
bij te dragen dat eerder de juiste diagnose gesteld wordt of dat meer patiënten geholpen
kunnen worden.

Het gebruik en de opschaling van andere digitale toepassingen is vanuit mijn departement
al langer gestimuleerd, onder andere in programma’s over digitale innovatie en zorgvernieuwing.
Maar specifieke aandacht voor de betekenis van AI als nieuwe systeemtechnologie en
de impact daarvan op de zorgsamenleving ontbrak nog. Ik vind het belangrijk dat AI
ook binnen de zorgsector op een betrouwbare en mensgerichte wijze wordt ontwikkeld
en ingezet. De focus ligt daarbij op inzet van AI die in de praktijk merkbaar waarde
toevoegt voor de professional, patiënt of burger in gezondheid en zorg. Hiermee wil
ik een klimaat stimuleren voor versnelde toepassing van kansrijke en opschaalbare
innovaties op het gebied van AI in de gezondheid en zorg. Eind 2019 is mede hierom
het Programma Waardevolle AI voor gezondheid gestart. In dat kader is een werkgroep
Gezondheid & Zorg opgezet, als onderdeel van de hierboven genoemde NL AIC en de Leidraad
kwaliteit AI in de zorg. De Leidraad is samen met experts en vertegenwoordigers van
(koepel)organisaties tot stand gekomen.20 In de brief van mijn ambtsvoorganger van 15 oktober jl.21 bent u geïnformeerd over de eerste resultaten van het programma.22 Hieronder ga ik verder in op wat het programma heeft opgeleverd.

(Beleids)ontwikkelingen

Het recente WRR rapport concludeert dat AI een systeemtechnologie is met een grote
impact op de maatschappij. De potentie van AI voor gezondheid en zorg wordt in de
Nederlandse context echter nog maar op beperkte schaal benut en beoogde gebruikers
hebben in de praktijk weinig ervaring met hoe AI voor hen zou kunnen werken. Te weinig
AI-toepassingen vinden hun weg naar de praktijk door tal van belemmeringen, zoals:

• onvoldoende beschikbaarheid van data voor AI-ontwikkelaars om vanaf ontwikkeling tot
werkend in de praktijk goede toepassingen te kunnen maken;

• onvoldoende transparantie in kwaliteit en betrouwbaarheid van AI-uitkomsten en weinig
bewustzijn welke oplossingen AI biedt voor zorg en gezondheid;

• oplossingen worden met enige terughoudendheid bekeken door beoogde gebruikers of bestuurders
en beleidsmakers;

• onzekerheid over wat wel en niet mag door overlap en ruimte in het wettelijk kader.
Dit leidt tot handelingsverlegenheid in het veld. Met als gevolg dat iedereen zijn
eigen oplossingen uitwerkt om zoveel mogelijk zelf de controle te houden. Dit uit
zich in een sterke versnippering van initiatieven en hindert de schaalbaarheid van
oplossingen. Marktpartijen die nodig zijn om toepassingen naar de praktijk te krijgen,
stuitten daardoor op dichte deuren. Dit frustreert de innovatiesnelheid blijkt uit
onderzoek dat ik in 2020 heb laten uitvoeren23.

Deze belemmeringen haken zodanig op elkaar in dat er een vicieuze cirkel ontstaat:
doordat er te weinig toepassingen in de praktijk komen, kan de technologie zich onvoldoende
verder ontwikkelen. Leren in de praktijk is nodig om beter te worden. Hierdoor komt
ook de vraag naar AI-toepassingen niet van de grond, omdat onvoldoende zichtbaar wordt
wat de toegevoegde waarde is. De uitdaging is hoe we in Nederland voldoende ruimte
kunnen creëren om AI zodanig te laten ontwikkelen en in te zetten dat het wel op grote
schaal gaat werken voor de gezondheidssector.

Programma Waardevolle AI voor Gezondheid

In het programma is ingezet op het versnellen en opschalen van kansrijke AI-toepassingen
die zorgprofessionals, patiënten en burgers ondersteunen in hun praktijk. Het gaat
daarbij om toepassingen die oplossingen bieden om de zorg toegankelijk en betaalbaar
te houden. Eind 2019 is gestart met het Programma Waardevolle AI voor gezondheid om
het veld te helpen in de versnelling en opschaling van de inzet van AI in de zorg.
Om de eerder geschetste vicieuze cirkel te helpen doorbreken, is het programma opgezet
langs de volgende drie pijlers.

1. Het versterken van gedeeld eigenaarschap en samenwerking in het ecosysteem om knelpunten
in de ontwikkeling, implementatie en opschaling van AI aan te pakken

Om de ervaren belemmeringen en het mislopen van kansen door versnippering van initiatieven
in het veld aan te gaan, is gedeeld eigenaarschap en samenwerking van alle stakeholders
betrokken bij AI noodzakelijk. Vanaf het moment dat een idee voor een AI-toepassing
ontstaat tot aan dat het werkt in de praktijk is samenwerking. Er is namelijk geen
unieke eigenaar voor AI in de gezondheidssector aan te wijzen. Alleen door samen de
schouders eronder te zetten is versnelling en opschaling mogelijk. Daarnaast helpt
kennisdeling en samen leren in een ecosysteem om de onbekendheid met deze technologie
sneller om te zetten naar een bewuste en gecoördineerde inzet in de praktijk. Van
belang is dat de inzet gericht is op een schaal die groot genoeg is om effectief vraagstukken
in de zorg te kunnen helpen oplossen.

In het programma is ingezet op het versterken van dit ecosysteem in de breedte van
de sector en daarin de NL AI Coalitie te helpen zich te positioneren als nationaal
platform om publiek-private samenwerking te realiseren. De werkgroep Gezondheid en
Zorg is inmiddels een bestendige groep van meer dan 250 deelnemers die samenwerking
en uitwisseling van best-practices activeert en faciliteert op kansrijke AI-projecten.
Deze coalitie helpt de juiste condities te creëren om voor de maatschappij waardevolle
innovaties verder te brengen, zoals opleidingen en verantwoord datadelen. Ook wordt
regionale samenwerking gestimuleerd en er wordt actief ingespeeld op de internationale
context door werkverbanden aan te gaan en te klankborden op Europese wetgeving.

Een sterk samenwerkend ecosysteem is randvoorwaardelijk voor het succesvol realiseren
van actielijnen op de volgende twee pijlers van het programma Waardevolle AI voor
Gezondheid.

De NL AI Coalitie is voor VWS een belangrijke publiek-private partner om door het
veld ervaren belemmeringen aan te pakken en initiatieven te versnellen. De samenwerking
kan voor een groot deel invulling geven aan de nationale regie die nodig is om AI
in te zetten voor maatschappelijke vraagstukken. Om die nationale rol ook te kunnen
pakken en voldoende breed draagvlak te verkrijgen zal de NL AI Coalitie zich verder
moeten professionaliseren. VWS zal de coalitie hierin blijven ondersteunen.

2. Het stimuleren van groei van de toepassing van AI in de breedte van de sector door
de focus te leggen op de waarde die AI toevoegt voor de maatschappij, de zorgverlener,
de burger en de ondernemer

Van technologie naar zorgproces gedreven ontwikkeling van AI

De ontwikkeling van AI is de afgelopen decennia vooral gedreven vanuit de technologische
of wetenschappelijke context. Daar zit een beperking op, omdat deze invalshoeken niet
automatisch leiden tot doorontwikkeling van AI-toepassingen die door de zorgpraktijk
op grotere schaal omarmd worden. De door het veld ervaren belemmeringen in AI-ontwikkeling
komen grotendeels door de mismatch tussen verwachtingen van gebruikers en de op technologie
of kennisvermeerdering gebaseerde aanpak. Om deze barrière te overkomen, is een omslag
nodig in perspectief. AI toepassingen zouden ontwikkeld moeten worden vanuit de vraag
van het zorgproces en niet voornamelijk technologie gedreven. Door de (ervaren) waarde
en impact voor gezondheid en zorg centraal te stellen bij AI ontwikkeling en vanuit
dat perspectief integraal samen te werken om tot een AI toepassing te komen, ontstaat
handelingsruimte en focus om AI succesvol naar de praktijk te krijgen.

Het programma heeft ingezet op het waardeperspectief om de groei en versnelling van
AI te bevorderen. Vanuit dit perspectief ontwikkelen betekent dat er altijd aangesloten
wordt bij vraagarticulatie uit de zorgpraktijk of uit de maatschappij. Met waarde
bedoel ik bijvoorbeeld dat een zorgprofessional werklast uit handen wordt genomen,
omdat hij veel sneller accurate diagnoses kan stellen. Of de chronische patiënt die
door intelligent zelfmanagement beter met zijn ziekte kan omgaan. Als zij daadwerkelijk
ervaren dat AI hen helpt in het verbeteren van hun eigen situatie, ontstaat voor hen
waarde. Voor een innovator die vanuit dat gebruikersperspectief werkt en daarmee zijn
AI-toepassing goed kan onderbouwen, ontstaat ook waarde: grotere kans op financiering
en daarmee innovatievermogen. De maatschappij ervaart waarde als op grote schaal schaarse
zorgpersoneel effectiever kan worden ingezet en ruimte krijgt voor het menselijke
contact.

AI toepassing in de Nederlandse zorgpraktijk

De nulmeting24 die is uitgevoerd naar de feitelijke toepassing van AI in de Nederlandse zorgpraktijk
laat echter zien dat de waarde voor de praktijk nog op beperkte schaal blijft en zich
vooral concentreert op toepassingsgebieden waar het nut van AI zich inmiddels laat
bewijzen. Namelijk waar data sterk gestructureerd en gecompartimenteerd is: beeldverwerkende
technieken, veelal in de diagnostiek en aan het begin van het zorgproces. De potentie
van AI reikt echter veel verder. Daarom is binnen het programma een aantal actielijnen
opgezet om het toepassingsgebied van AI te verbreden en het accent te verleggen naar
implementatie en opschaling in de praktijk.

Hulpmiddelen met en door het veld

Centraal bij die actielijnen was het nemen van initiatief om samen met het veld generieke
hulpmiddelen te maken die waarde centraal stellen en handelingsopties geven om succesvol
te kunnen zijn bij het agenderen, ontwikkelen, implementeren en opschalen van AI.
Daarnaast gaat het om inzichtelijk maken wat het potentiele nut is van specifieke
AI-toepassingen als die slim worden ingezet in de zorgpraktijk. Zoals het geholpen
worden in het stellen van een correcte diagnose. Aandachtspunten voor de implementatie
en opschaling van innovatie in de zorg in het algemeen, en dus ook op het gebied van
AI, zijn bijvoorbeeld informatievoorziening en kennisverspreiding, maar ook interoperabiliteit
van systemen en financiering. Hiertoe heb ik waarden als gezondheidswinst en bredere
maatschappelijke baten laten onderzoeken in een maatschappelijke kosten baten analyse
(MKBA) en een Health Technology Assessment (HTA).

Voor de MKBA is een analyse van drie bestaande op te schalen AI-zorgtoepassingen gemaakt. Voor
elke casus is een verkennende MKBA uitgevoerd. Hiermee is inzichtelijk geworden wat
het potentiële effect is op de beschikbaarheid, toegang en betaalbaarheid van zorg.
Er is hierbij gekeken naar de baten en kosten voor zorgaanbieders, zorgverzekeraars,
patiënten en de maatschappij als geheel. De verhouding kosten en baten is bij alle
casussen positief voor de maatschappij, maar de balans voor andere stakeholders varieert
per situatie door de huidige marktordening. De grootste baten betreffen verbetering
van de kwaliteit van leven van patiënten, vermindering van de zorgkosten en een efficiënt
gebruik van de zorgcapaciteit. De analyse toont echter ook aan dat de mogelijkheden
voor de inzet van de AI-toepassingen tot op heden niet volledig zijn benut. Momenteel
worden nog niet alle mogelijke gebruikers bereikt. Anderzijds is er naar de toekomst
toe nog veel potentieel voor doorontwikkeling, waardoor ook de effecten groter worden.
Denk hierbij aan het kunnen vermijden van zorg of dure behandelingen, tijdwinst of
het ontlasten van zorgprofessionals en patiënten (inclusief hun mantelzorgers). Het
positief maatschappelijk rendement kan volgens de analyse alleen worden bereikt als
structurele belemmeringen voor implementatie en opschaling van innovatie worden weggenomen,
zoals op informatievoorziening en kennisverspreiding, maar ook op interoperabiliteit
van systemen en financiering.25

In het rapport Vroege HTA naar de waarde van een beslissingsondersteunende AI-toepassing in Multiple
Sclerose26 is onderzocht op welke wijze een HTA ingezet kan worden om de meerwaarde van de inzet
van AI-toepassingen in de zorg te beoordelen. Een beslissingsondersteunende applicatie
in patiënten met multiple sclerose (MS) wordt hierbij als praktijkcasus van een (financiële
en kwalitatieve) waardebepaling van een AI-toepassing uitgewerkt.

In de rapporten staan diverse handelingsperspectieven voor het wegnemen van mogelijke
belemmeringen die ten grondslag liggen aan het nog niet volledig benutten van AI-toepassingen.
Deze inzichten helpen ontwikkelaars ook om duidelijke keuzes te maken in hoe ze hun
proposities van waarde beter kunnen onderbouwen.

Tot slot is het belangrijk dat zorgverleners, patiënten en burgers zich meer bewust
worden hoe AI waarde kan bieden voor hun werk of gezondheid. Op die manier kunnen
zij actiever betrokken zijn bij de ontwikkeling van betrouwbare AI die hen helpt.
Door praktijkvideo’s, podcasts en een docuserie over de interactie tussen mens en AI is geholpen AI dichter op de praktijkbeleving
te laten aansluiten. En hen daarmee handvatten te geven hoe de samenwerking met of
ondersteuning van AI in hun dagelijkse leven waardevol ingezet zou kunnen worden.
In de praktijkvideo’s, podcasts en docuserie worden vanuit verschillende invalshoeken
concrete hulpmiddelen en voorbeelden besproken.

Met de hulpmiddelen en bewustwordingsactiviteiten ondersteun ik het veld en zijn de
eerste handvatten gegeven om een beweging in te zetten naar waardegedreven AI. Het
veld heeft hier, onder andere via sociale media maar ook door actieve deelname aan
het programma, enthousiast op gereageerd. Ik zal onderdeel blijven van het ecosysteem
om de verdere doorontwikkeling op basis van praktijkervaringen te blijven stimuleren.
De NL AI Coalitie kan als centrale spil zo’n lerende beweging faciliteren, maar zal
daarin moeten samenwerken met partijen die de inhoudelijke evaluatie en het beheer
van hulpmiddelen op zich kunnen nemen. Waar nodig zal ik in de eerste jaren deze gemeenschappelijke
aanpak ondersteunen. Daarnaast neem ik bewustwording van de waarde die AI kan toevoegen
als integraal deel op in mijn huidige inspanningen op de versnelling van digitalisering
en zorgvernieuwing. Hierin worden meer overkoepelende thema’s als bekostiging, het
«digital ready» maken van zorginstellingen en de transformatie van zorg opgepakt die
ook cruciaal zijn om AI in de praktijk te kunnen implementeren en opschalen.

3. Vanuit VWS helpen bij de invulling van noodzakelijke randvoorwaarden en waarborgen
voor vertrouwen, kwaliteit en transparantie

Uiteindelijk kunnen alle inspanningen op AI alleen succesvol zijn als de gebruikers
en de maatschappij kunnen vertrouwen op de uitkomsten en de zorgvuldige wijze waarop
dit tot stand is gekomen. Tegelijkertijd vraagt een zelflerende technologie als AI
ook ruimte om te ontdekken welke waarde het kan toevoegen ten opzichte van de menselijke
intelligentie. Er is tijd nodig om de unieke competenties van AI te kunnen ontwikkelen
tot een volwassen niveau. Dit vraagt om een goede balans te vinden tussen grip op
de zorgvuldige totstandkoming en toepassing van AI én de flexibiliteit om te kunnen
experimenteren en leren.

Juist door samenwerking kan dit worden geborgd, en werk ik in gezamenlijkheid aan
invulling van de randvoorwaarden voor kwaliteit en transparantie.

Leidraad kwaliteit AI in de zorg en Routekaart Databeschikbaarheid voor AI

Zoals eerder benoemd, is door VWS het initiatief genomen om samen met experts en vertegenwoordigers
van (koepel)organisaties tot een Leidraad kwaliteit AI in de zorg27 te komen. Hiermee kunnen zorgverleners de kwaliteit van aangeboden AI beoordelen
en geeft het uniforme handvatten aan ontwikkelaars om kwalitatieve, betrouwbare AI
te ontwerpen en realiseren die tot de (verzekerde) markt toegelaten kunnen worden.
De beschikbaarheid van voldoende brede en kwalitatief goede data uit meerdere bronnen
is hierin cruciaal om tot betrouwbare AI algoritmes te kunnen komen. Voldoende beschikbaarheid
voor deze vorm van hergebruik komt echter niet vanzelf tot stand. Uit de nulmeting28 blijkt dat er op zich geen gebrek is aan data maar dat er nog nauwelijks initiatieven
zijn om data voor de ontwikkeling, training, validatie en toepassing van AI in te
zetten. Samen met sleutelpartijen in het veld en de NL AI Coalitie is daarom gewerkt
aan een routekaart om op nationaal niveau draaiknoppen te identificeren die met grote
impact op korte termijn de databeschikbaarheid voor AI versnellen.

Een regierol op de verbinding en de beweging blijft cruciaal om met elkaar op effectieve
wijze naar eenzelfde stip op de horizon te gaan. Ik onderzoek of deze regierol voor
databeschikbaarheid en juiste toepassing van AI bij een coalitie kan liggen zoals
de NL AIC of dat VWS hierin een extra stap naar voren moet zetten. Ik zal de komende
jaren ondersteunen dat er een gezamenlijke omgeving gecreëerd wordt om met veldpartijen
en toezichthouders te leren hoe en op welke wijze betrouwbare en waardevolle AI voor
de praktijk tot stand komt. Ik onderzoek daarom onder andere of het mogelijk is deel
te nemen aan de call vanuit het Digital Europe Programme van de Europese Commissie
voor het realiseren van een Testing and Experimenting Facilities (TEF’s) Health in
Nederland. Dit zou ook handvatten kunnen geven voor spelregels rond gebruik van data.

In dit kader bekijk ik ook welke grondslagen passend zijn om totstandkoming van waardevolle
AI te faciliteren. Daarnaast bekijk ik met veldpartijen hoe standaardisatie kan bijdragen
aan zowel primair gebruik van data als kan doorwerken in secundair gebruik, zoals
bijvoorbeeld voor AI.

Bovendien leg ik door de standaardisatie van primair gebruik van data ook de basis
om secundair gebruik van data mogelijk te maken, zoals voor de toepassing van AI.

Tot slot

De systeemtechnologie AI is een kansrijke digitale innovatie om oplossingen te bieden
voor structurele vraagstukken in onze sector. Om daadwerkelijk de potentie van AI
om te kunnen zetten naar ervaren waarde in praktijk, zijn meerdere bewegingen nodig.
Van belang daarbij is dat AI voor gezondheid en zorg niet technologie gedreven zou
moeten zijn, maar de praktijk en zorgvraag en hoe AI daarin van meerwaarde is zou
centraal moeten staan. In mijn beleidsinspanningen heb ik tot nu toe voornamelijk
de basis gelegd voor het vergroten van de kennis en handelingsruimte in het veld als
ook het verhogen van het vertrouwen in de uitkomsten van AI. Deze basis zal door het
veld verder uitgebouwd moeten worden, waarbij VWS het veld in deze beweging blijft
faciliteren. Maar daarnaast zal op stelselniveau samen met veldpartijen verder ingezet
moeten worden op randvoorwaarden die belangrijk zijn voor de opschaling van AI. Het
gaat om het versterken van prikkels in het (bekostiging)systeem om te investeren in
de implementatie en opschaling van AI-toepassingen voor de gezondheidspraktijk. En
de transformatie van de gezondheidszorg waarbij AI een oplossing is om de zorgverleners,
patiënten en burgers optimaal te ondersteunen. Beide onderwerpen zijn onderdeel van
het bredere zorginnovatie dossier waarin ik het gebruik van digitale toepassingen
voor zorg en ondersteuning stimuleer en waarvoor ik reeds versnellingsimpulsen heb
ingezet. AI als middel zal hier nadrukkelijker in verweven worden net als de bewustwording
op de handelingsmogelijkheden die AI als oplossing biedt voor vraagstukken in de zorgpraktijk
en voor beleidsopgaven van VWS.

Ik richt me, samen met het veld, op meervoudig gebruik van data als cruciale randvoorwaarde
voor toepassingen zoals AI. Tenslotte maak ik mij in Europa hard voor het VWS standpunt
inzake de AI Act om zo duidelijkheid voor het veld te scheppen en dubbele nalevingslast
te voorkomen.

Ik zal uw Kamer eind 2022 informeren over mijn beleid op meervoudig gebruik van data
en jaarlijks of vaker indien nodig over de voortang op mijn beleid over AI.

De Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, E.J. Kuipers