Brief regering : Appreciatie cohesieactie voor vluchtelingen in Europa (CARE)

Nr. 3348 BRIEF VAN DE MINISTER VAN ECONOMISCHE ZAKEN EN KLIMAAT

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 25 maart 2022

Op 8 maart jl. heeft de Europese Commissie (EC) een voorstel gedaan voor een verordening:
Cohesieactie voor vluchtelingen in Europa (Cohesion’s Action for Refugees in Europe
– CARE).1 De Commissie heeft op hetzelfde moment een bredere mededeling gepubliceerd over Europese
ondersteuning aan Oekraïense vluchtelingen en aanpassing van het AMIF-voorstel (Asiel,
Migratie en Integratiefonds), waarover uw Kamer separaat wordt geïnformeerd.

Met deze brief informeer ik uw Kamer over het voorstel en de beoordeling van het kabinet.
Gegeven de urgente aard van het Commissievoorstel wenst het Franse voorzitterschap
vaart te maken met de besluitvorming over dit voorstel, en is het voornemens om na
een versnelde wetgevingsprocedure samen met het Europees parlement (EP) te komen tot
aanname van het voorstel in april, zonder dat een van beide instituties amendementen
in het voorstel zal aanbrengen. Gelet op de snelheid van de Brusselse onderhandelingsprocessen
en het belang dat het kabinet hecht aan een tijdige informatievoorziening aan uw Kamer,
is ervoor gekozen uw Kamer per brief een appreciatie te doen toekomen van het voorstel.

Inhoud van het voorstel

CARE heeft als algemene doelstelling om lidstaten en regio’s in staat te stellen om
noodhulp te verlenen aan de vluchtelingen in Europa als gevolg van de crisis in Oekraïne.
Daarnaast geeft het voorstel mogelijkheden om lidstaten te ondersteunen bij het herstel
van de COVID-19 pandemie. CARE bouwt voort op het Coronavirus Response Investment
Initiative Plus (CRII+).2 Dit initiatief bestaat sinds de COVID-19 pandemie en geeft lidstaten de mogelijkheid
om ongebruikte middelen uit een aantal fondsen onder het cohesiebeleid, te weten het
Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO), het Europees Sociaal Fonds (ESF)
en het Cohesiefonds (CF), uit de periode 2014–2020 flexibeler in te zetten voor de
gevolgen van de pandemie. Voorts benadrukt het voorstel dat het Europees Fonds voor
de meest behoeftigen (EFMB)3 ook gebruikt kan worden voor voedselhulp en materiële steun aan personen die geraakt
zijn door de inval van Rusland in Oekraïne, waaronder derdelanders. Bovenstaande flexibiliseringsbepalingen
worden ook voor het EFMB voorgesteld. Het voorstel doet dit door aanpassing van de
Algemene Bepalingen Verordening (Common Provisions Regulation, CPR)4 en het EFMB die deze flexibiliseringen mogelijk maakt.

Met CARE worden vier wijzigingen van het cohesiebeleid voorgesteld:

1) Om de druk op de nationale begrotingen te verlichten wordt de mogelijkheid van 100%
medefinanciering door de EU voor de financiering van projecten uit het cohesiebeleid
2014–2020 verlengd met het boekjaar 2021–2022. Dit betreft EFRO, ESF en het Cohesiefonds;

2) Voor het EFRO en ESF geldt dat de lidstaten de mogelijkheid krijgen om middelen uit
het EFRO of het ESF te gebruiken voor maatregelen ter ondersteuning van vluchtelingen
uit Oekraïne. Door deze flexibiliteit zullen beide fondsen ook onderling projecten
kunnen ondersteunen die normaal gesproken onder het andere fonds zouden vallen;

3) De uitgaven van de lidstaten voor alle acties voor hulp aan vluchtelingen uit Oekraïne
komen met terugwerkende kracht in aanmerking voor EU-steun vanaf de begindatum van
de Russische invasie, d.d. 24 februari 2022;

4) De verslaglegging over en de wijzigingsprocedure van programma’s zullen worden vereenvoudigd.

Kabinetsappreciatie

Inhoudelijke appreciatie

Het kabinet onderstreept het belang van een eendrachtige en solidaire Europese respons
op de invasie in Oekraïne en de gevolgen die dit heeft in de lidstaten. Daarom verwelkomt
het de maatregelen om lidstaten te ondersteunen om noodhulp te kunnen bieden aan mensen
die op de vlucht zijn voor de Russische invasie van Oekraïne. Nederland steunt het
voorstel om lidstaten meer flexibiliteit te bieden om de ongebruikte middelen binnen
de cohesieprogramma’s voor 2014–2020 in te zetten ten behoeve van hulp aan mensen
die vluchten uit Oekraïne. In principe dient cohesiebeleid gericht te zijn op lange
termijn structurele hervormingen en investeringen in innovatie, vergroening, digitalisering,
menselijk kapitaal en sociale inclusie, maar deze crisis vraagt om uitzonderlijke
maatregelen. Het voorstel sluit aan bij de inzet van het kabinet om Europese financiering
voor crisisbestrijding te vinden binnen bestaande instrumenten en reeds beschikbare
middelen.

De MFK-rechtsstaatverordening is van toepassing op alle EU-middelen die na 1 januari
2021 worden uitgegeven, ongeacht onder welk Meerjarig Financieel Kader deze EU-middelen
vallen. De MFK-rechtsstaatverordening is daarmee ook van toepassing op de ongebruikte
middelen uit de cohesieprogramma’s voor 2014–2020 die met behulp van CARE kunnen worden
ingezet ten behoeve van de uitdagingen door de migratiestromen.

1) Appreciatie 100% EU-medefinanciering en verlenging boekjaar 2021–2022

100% EU-medefinanciering betekent dat 100% van een project door de EU gefinancierd
wordt. Het kabinet is van mening dat door verplichte nationale medefinanciering er
een prikkel uitgaat bij de regio’s om de middelen effectief en efficiënt te besteden.
Evenzo stelt het kabinet dat nationale medefinanciering van belang is om het totale
investeringsbudget op peil te houden. Tegelijkertijd erkent het kabinet dat, gegeven
de uitdagingen als gevolg van de situatie in Oekraïne, het noodzakelijk is om lidstaten
en regio’s in staat te stellen zo snel en gericht mogelijk maatregelen te nemen om
deze uitdagingen het hoofd te bieden. De voorgestelde 100% EU-medefinanciering draagt
bij aan de snelheid waarmee lidstaten middelen kunnen inzetten. Tegen die achtergrond
kan Nederland tevens de verlenging van de mogelijkheid van 100% EU-medefinanciering
met het boekjaar 2021–2022 goedkeuren.

2) Appreciatie bestedingsflexibiliteit EFRO en ESF

Nederland vindt het positief dat gekeken wordt hoe binnen bestaande fondsen middelen
vrijgemaakt kunnen worden om steun te verlenen aan Oekraïense vluchtelingen. In dat
licht steunt het kabinet de voorgestelde flexibiliteit binnen de fondsen EFRO en ESF
onder het cohesiebeleid om middelen op deze doelstelling in te zetten. Nederland vindt
het logisch dat in dit kader ook naar het EFMB gekeken wordt. Het kabinet heeft vraagtekens
bij het voorstel om de flexibiliteit binnen het cohesiebeleid te gebruiken ter ondersteuning
bij het herstel van de COVID-19 pandemie. Daarvoor zijn er reeds bestaande instrumenten,
te weten REACT-EU en de faciliteit voor herstel en veerkracht (Recovery and Resilience
Facility, RRF). Deze specifieke fondsen zijn gericht op die lidstaten die de meeste
schade door de crisis ten gevolg van de COVID-19 pandemie hebben ondervonden.

3) Uitgaven noodhulp met terugwerkende kracht; en

4) Vereenvoudiging verslaglegging programmawijzigingen

Nederland bevestigt de noodzaak om uitgaven voor noodhulp met terugwerkende kracht,
vanaf het moment van de Russische invasie d.d. 24 februari 2022, in aanmerking te
laten komen voor EU-steun. Lidstaten moeten op korte termijn in staat zijn maatregelen
te treffen die nodig zijn. Desondanks hecht Nederland eraan dat er verantwoording
wordt afgelegd en voldoende controle is op de uitgegeven middelen.

Hoewel het kabinet belang hecht aan een gedegen beoordeling en discussie over CARE,
is de gekozen procedure begrijpelijk gezien de uitzonderlijke situatie. Het kabinet
zal zich in de behandeling van het voorstel constructief opstellen.

Oordeel ten aanzien van bevoegdheid, subsidiariteit, proportionaliteit, financiële
gevolgen en gevolgen voor regeldruk, concurrentiekracht en geopolitieke aspecten

Bevoegdheid

Het kabinet oordeelt positief ten aanzien van de bevoegdheid voor de verordening.
De Europese Commissie baseert het voorstel op artikelen 175 (3) en 177 van de Verdrag
betreffende de Werking van de Unie (VWEU). In het kader van de versterking van de
economische, sociale, territoriale samenhang is de EU op grond van deze artikelen
bevoegd de taken, prioritaire doelstellingen en de organisatie van de structuurfondsen
vast te stellen en specifieke maatregelen buiten de fondsen om te treffen. Op dit
terrein heeft de EU een met de lidstaten gedeelde bevoegdheid (artikel 4, lid 2, sub
c, VWEU).

Subsidiariteit

Het oordeel ten aanzien van subsidiariteit van het Commissievoorstel is positief.
Immers, het grensoverschrijdende karakter van de gevolgen van de crisissituatie rechtvaardigt
maatregelen op EU-niveau. Het Commissievoorstel heeft tot doel de flexibiliteit in
de regels van het Cohesiebeleid voor 2014–2020 te vergroten, teneinde bij te dragen
aan crisisbestrijding op Europees niveau.

Proportionaliteit

De proportionaliteit van het voorstel wordt positief beoordeeld. Het Commissievoorstel
is geschikt voor de aanpak van de gevolgen van de Russische invasie in Oekraïne, en
om de gestelde doelstelling, de ondersteuning aan lidstaten vanuit CARE gericht op
de opvang van vluchtelingen uit Oekraïne, te behalen. Voor ondersteuning bij het herstel
van de COVID-19 pandemie zijn er reeds fondsen, te weten REACT-EU en de faciliteit
voor herstel en veerkracht (RRF). Gezien de urgentie van de vluchtelingencrisis, zal
het kabinet zich flexibel opstellen in de Raad ten aanzien van deze kanttekening.

Financiële gevolgen

Om tot een spoedige aanpak van de uitdagingen te komen stelt de Commissie een zogeheten
«frontloading» van betalingen voor, wat inhoudt dat er betalingen van latere jaren
naar voren worden gehaald. De verwachting is dat er een frontloading benodigd is van
€ 10 mld. euro, waarvan € 9 mld. nodig zal zijn in het jaar 2022 en 1 mld. in 2023.
Dit wordt gecompenseerd door een verlaging van betalingen van € 10 mld. in 2024. Om
binnen de jaarlijkse vastleggingen- en betalingenplafonds van het huidige MFK te blijven,
stelt de Commissie een frontloading voor van maximaal € 5 mld. euro naar 2022, en
€ 1 mld. euro naar 2023, waarbij gekeken wordt naar de daadwerkelijke betalingsaanvragen
uit het boekjaar 2021–2022 voordat er meer middelen zullen worden uitbetaald.

Het uitgangspunt voor de vaststelling van de raming van de Nederlandse afdrachten
is de omvang van het jaarlijkse uitgavenplafond uit het Meerjarig Financieel Kader
2021–2027 (MFK) plus de speciale instrumenten die boven dit plafond worden gefinancierd.5 Aangezien aan dit plafond onder het voorstel van de Commissie niets verandert, verandert
er dientengevolge niets aan de raming van de EU-afdrachten. Nederland doet momenteel
navraag bij de Commissie naar hoe het voorstel precies verwerkt wordt in de EU-begroting.
Het is moeilijk vast te stellen, gegeven de voorgestelde versoepelde bestedingsregels,
om hoe veel ongebruikte middelen het gaat per lidstaat. Veel projecten zijn nog niet
afgerond en de daadwerkelijke bijdrage kan pas na controle worden vastgesteld. Voor
Nederland geldt dat er vanuit EFRO 2014–2020 geen ongebruikte middelen beschikbaar
zijn. Nederlandse ESF-middelen uit de periode 2014–2020 zijn al bijna in zijn geheel
gecommitteerd. Nederlandse EFMB-middelen zijn al volledig gecommitteerd.

Gevolgen voor regeldruk, concurrentiekracht en geopolitieke aspecten

Met het Commissievoorstel wordt er een aanpak voorgesteld voor de gevolgen van de
Russische invasie in Oekraïne. Deze invasie kan met name op het gebied van migratie
en grensbeheer destabiliserend zijn voor de EU-lidstaten. Dit is een uitdaging op
EU niveau die vraagt om een eendrachtige en solidaire Europese respons.

Het kabinet verwacht slechts beperkte gevolgen voor regeldruk, gezien de middelen
via bestaande programma’s onder het cohesiebeleid onder de periode 2014–2020 kunnen
worden ingezet. Omdat de activiteiten die op korte termijn noodzakelijk zijn ter ondersteuning
van Oekraïense vluchtelingen op dit moment geen onderdeel zijn van lopende projecten
zou het opnemen hiervan mogelijk een aanpassing in nationale regelgeving vereisen.
Dit kan extra regeldruk opleveren.

De Minister van Economische Zaken en Klimaat,
M.A.M. Adriaansens